«Φορείς τον ήλιο φόρεμα, σκαμνί σου το φεγγάρι/για να ακουμπάς τα πόδια σου και γύρω στα μαλλιά σου/ στεφάνι δωδεκάστερο. Kαι δέρνουν τα πλευρά σου/φτερούγια σαν του σταυραϊτού, με εκείνα για να τρέχεις/ απ’ της παράδεισος το φως στης κόλασης τη νύχτα», γράφει ο Κωστής Παλαμάς, απευθυνόμενος προς την Παναγία, στο περίφημο «Η φλογέρα του βασιλιά». Οταν ο χρόνος δεν εξαντλείται στο εδώ και τώρα, όταν ο θάνατος γίνεται γιορτή, η Χριστιανοσύνη εμψυχώνεται από την Κοίμηση της Θεοτόκου, προσβλέποντας στις πρεσβείες Της, για την αιώνια ζωή.
Ετσι, κάθε Δεκαπενταύγουστο (ιδιαιτέρως) η Ελλάδα βιώνει πανηγυρίζοντας το «Πάσχα του καλοκαιριού». Τη μετάστασή Της, από τη Γη στον Ουρανό. Και είναι ξεχωριστή η χαρά, αυτή η χαρμολύπη, καθώς μέσα στο καλοκαίρι η Γιορτή της Παναγιάς «κάνει την πατρίδα μας να ευωδιάζει πνευματικά», όπως έλεγε ο αγιογράφος Φώτης Κόντογλου. «Η Παναγία είναι η μητέρα της Ορθοδοξίας. Από το πνευματικό της μύρο ευωδιάζει όχι μονάχα η Εκκλησία μας, αλλά και ολόκληρη η ζωή μας». Γι’ αυτό και οι Ελληνες στην αγκαλιά Της ψάχνουν για καταφύγιο. Συγχώρεση, παρηγοριά και δύναμη. Αναζητούν το θαύμα. Το μικρό και το μεγάλο. Σε Εκείνη λένε το πόνο τους, σε Εκείνη τη χαρά τους. Για εκείνους είναι πάντοτε η Μαρία. Το κοντινότερο θεϊκό πρόσωπο στον άνθρωπο, ίσως επειδή υπήρξε μάνα και φέρει αυτό το αιώνιο σύμβολο ζωής και απροϋπόθετης αγάπης.
Η καταγραφή συνεχίζεται
Ο τόπος μας είναι διάσπαρτος από ναούς, ξωκλήσια και μονές αφιερωμένους στη Χάρη της. Και στα καθ’ ημάς παραμένουν σχεδόν αναρίθμητα τα ονόματα, τα «Θεοτοκωνύμια», όπως λέγονται, που της έχουμε προσδώσει ανά τους αιώνες. Εξ ου και το «Χιλιονοματούσα». Προς το παρόν, υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 1.300, ενώ η καταγραφή συνεχίζεται...
Αλλα εξ αυτών έχουν ως σημείο αναφοράς τον τόπο (Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Εξοχική, Θαλασσινή, Πυργιανή). Αλλα την τεχνοτροπία της εικόνας ή την αρχιτεκτονική του ναού (Εκατονταπυλιανή, Βρεφοκρατούσα, Τριχερούσα, Πλατυτέρα, Κρεμαστή, Θολοσκέπαστη). Αλλα τον μήνα που εορτάζεται (Βρεχούσα, Μεσοσπορίτισσα, Αυγουστιανή). Αλλα τις θαυματουργές της ιδιότητες (Γιάτρισσα, Ψυχοσώστρα, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη). Αλλα τα έχουν προσδώσει υμνογράφοι και πατέρες (Γλυκασμός Αγγέλων, Θησαυρός Αδαπάνητος, Καθαρωτέρα Λαμπηδόνων Ηλιακών, Φυσίζωος, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη). Αλλα προσδιορίζουν την ημερομηνία εορτασμού. Π.χ.: Στη Σίφνο υπάρχει η Παναγιά η Δεκαπεντούσα (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο). Στη Σαντορίνη η Παναγιά η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα). Στη Σαμοθράκη η Παναγιά η Εικοσπενταρούσα (γιορτάζει τη Μεσοπεντηκοστή). Αλλα είναι (σχεδόν) κοινότοπα και ευρέως διαδεδομένα (όπως το Μεγαλόχαρη και το Φανερωμένη).
Σχεδόν οξύμωρα
Αλλα μοιάζουν ιδιαζόντως παράδοξα έως και ακατανόητα. Σχεδόν οξύμωρα. Σε κάποια από αυτά εστιάζουμε σήμερα:
Παναγία η Πυροβοληθείσα: Είναι η εικόνα που βρίσκεται στην αγιορείτικη Μονή Βατοπαιδίου. Η παράδοση λέει ότι πυροβολήθηκε στο δεξί χέρι από Τούρκο στρατιώτη, κατά το 1822, ο οποίος παραφρόνησε και κρεμάστηκε σε παρακείμενη ελιά. Μάλιστα, ο Αγιος Μνάσων, ο αρχαίος μαθητής, έγραψε, μεταξύ άλλων: «Κακουργίας δαιμόνιον, απίστου χείρα οπλίσας, πάνσεπτον εικόνα πυροβολήσας, μετωνόμασε τούτην πυροβοληθείσα».
Παναγία η Κουφή: Το οικείο ξωκλήσι υπάρχει στη Σαμοθράκη, πέριξ της Χώρας, μέσα στο δάσος. Λέγεται ότι θεραπεύει όσους έχουν προβλήματα ακοής, οι οποίοι πήγαιναν με ένα κεραμίδι, πάνω στο οποίο κοιμόντουσαν το βράδυ από την πλευρά του αυτιού που είχε πρόβλημα. Την επομένη επέστρεφαν το κεραμίδι εκεί απ’ όπου το είχαν αρχικώς πάρει (από το ξωκλήσι ή το σπίτι τους) και ανέμεναν το θαύμα.
Παναγία η Αρκουδιώτισσα: Στο Ακρωτήρι Χανίων, δύο χιλιόμετρα βόρεια της Μονής Γουβερνέτου, μέσα στο φαράγγι Αυλάκι, υπάρχει ένα σπήλαιο που συνδέει την εν λόγω μονή με τη Μονή Καθολικού. Το λένε Αρκουδόσπηλιο, Σπηλιά της Αρκού δας ή Σπηλιά της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας, γιατί κοντά στην είσοδό του βρίσκεται ένας γκρίζος σταλαγμίτης που μοιάζει να έχει πάρει τη μορφή αρκούδας. Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, η Παναγία πέτρωσε την αρκούδα που έπινε το νερό των μοναχών που βρίσκονταν μέσα σε αυτό κι εκείνη την εποχή ήταν σχεδόν δυσεύρετο. Μέσα στη σπηλιά, το παρεκκλήσι είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Αρκουδιώτισσα, την οποία γιορτάζουν στις 2 Φεβρουαρίου. Ανήμερα της γιορτής της, κάθε χρόνο συρ ρέουν πολλοί πιστοί, αρκετοί εκ των οποί - ων διανυκτερεύουν στη σπηλιά. Μια άλλη εκδοχή θέλει το όνομα να έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, αφού η σπηλιά ήταν ιερό αφιερωμένο στη θεά Αρτεμη, η οποία είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα.
Παναγία η Τριχερούσα: Είναι εικόνα που φυλάσσεται στην αγιορείτικη Ιερά Μονή Χιλανδαρίου και παρουσιάζει την Παναγία ως βρεφοκρατούσα, αλλά με ένα επιπλέον χέρι κάτω αριστερά. Είναι το χέρι του Ιωάννη του Δαμασκηνού που έκοψαν οι εικονομάχοι κατά τον 7ο αιώνα. Λέγεται ότι εκείνος της αφιέρωσε την εικόνα, καθώς την επομένη είχε ξυπνήσει με το χέρι στη θέση του, παρακαλώντας όλο το βράδυ τη Μαρία να τον συντρέξει. Ο Ιωάννης αποφάσισε έπειτα από αυτό να φορέσει το μοναχικό σχήμα και με την εικόνα υπό μάλης βρέθηκε στη Λαύρα του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου στην Παλαιστίνη. Από εκεί την έλαβε ο Αγιος Σάββας ο Χιλανδαρινός, τον 12ο αιώνα, και τη μετέφερε στην ομώνυμη μονή - μια εκδοχή της παράδοσης θέλει τον Ιωάννη Δαμασκηνό να έχει ζητήσει η εικόνα, μετά τον θάνατό του, να δοθεί στον πρώτο επίσκοπο ονόματι Σάββα που θα επισκεπτόταν τη μονή. Εναν αιώνα μετά, η εικόνα μεταφέρθηκε στην Ιερά Μονή Στουντενίτσης στη Σερβία, απ ’ όπου φυγαδεύθηκε τον 15ο αιώνα πάνω σ ’ έναν γάιδαρο, τον οποίο η παράδοση θέλει να οδήγησε η Μαρία στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου, στο Περιβόλι της Παναγιάς.
Παναγία του Χάρου:Ενα εξωμονάστηρο στους Λειψούς, που χτίστηκε από μοναχούς της Ιεράς Μονής Πάτμου το 1600, πήρε το όνομά του από την τεχνοτροπία της εικόνας, η οποία παρουσιάζει την Παναγία να κρατά στην αγκαλιά της όχι το Θείο Βρέφος, αλλά τον εσταυρωμένο Χριστό. Με την εικόνα συνδέεται και το θαύμα των κρίνων, που ξεραίνονται και ανθίζουν ξανά κάθε 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα της Παναγίας, από το 1943, οπότε και τα άφησε μια νεαρή γυναίκα.
Μερικά ακόμα: Στην Αμφίκλεια έχουμε την Παναγία τη Γαυριώτισσα (από το δέντρο γαύρος, που συναντάται ιδιαίτερα στην περιοχή). Στις Σέρρες την Παναγία την Αρμεοκρατούσα (επειδή προστατεύει τις λεχώνες από το «αρμένισμα», τον επιλόχειο πυρετό). Στη Ρόδο την Παναγία τη Γαλατούσα (επειδή εικονίζεται να θηλάζει το Θείο Βρέφος και είναι αφιερωμένη στις γυναίκες που δεν κατεβάζουν γάλα για τα μωρά τους. ( σ.σ.: Η ιστορική εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας βρίσκεται στο Αγιον Ορος και είναι η μία από τις δύο εικόνες της Παναγίας που έλαβε ο Αγιος Σάββας, αρχικά πρίγκιπας και στη συνέχεια αρχιεπίσκοπος της Σερβίας, ιδρυτής της ιεράς Μονής Χιλανδαρίου του Αγίου Ορους, από την ιερά Μονή του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου, κοντά στα Ιεροσόλυμα). Στην Ιθάκη την Παναγία την Καθαριώτισσα («κάθαρα» στην τοπική διάλεκτο σημαίνει «ξερόκλαδα», που καίγονται για να καθαρίσει ο τόπος).
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά στις 12 Αυγούστου 2022
