Τι είναι το «Μακεδονικό»; Και είναι σωστό να το αποκαλούμε έτσι; Μ πως θα ήταν ορθότερο να το αποκαλούμε Σκοπιανό; Επιπλέον, η περιοχή που σήμερα αποτελεί την «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» είναι καθ’ ολοκληρίαν τμήμα της Μακεδονίας; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που υποβόσκουν εδώ και χρόνια σε πολλές από τις συζητήσεις για το όνομα του γειτονικού μας κράτους.

Το «Μακεδονικό» ξεκίνησε ως υποερώτημα του ευρύτερου Ανατολικού Ζητήματος που αφορούσε την τύχη των εδαφών της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Εν αντιθέσει προς το Ανατολικό Ζήτημα, που έληξε το 1923, το «Μακεδονικό» συνεχίζεται ως τις ημέρες μας. Το βασικό θέμα ήταν και παραμένει η εθνική ταυτότητα των σλαβόφωνων πληθυσμών που κατοικούν στη Μακεδονία. Είναι γεγονός ότι τα Σκόπια δεν ανήκαν στον πυρήνα του κράτους των αρχαίων Μακεδόνων.

Σέρβοι επιστήμονες αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη πόλη στο παρελθόν ήταν τμήμα της Σερβίας. Παράλληλα, Έλληνες ιστοριογράφοι, όπως ο Νικόλαος Μάρτης, αναφέρουν ότι το 1913 «ένα τμήμα της αρχαίας Βορείου Μακεδονίας παρεχωρήθη στη Σερβία».

Επομένως, τμήμα τουλάχιστον του εδάφους της ΠΓΔΜ ανήκε στην αρχαία Μακεδονία. Επιπλέον, είναι αποδεκτό εδώ και πολλές δεκαετίες και από Έλληνες επιστήμονες (π.χ., Βακαλόπουλος, Κω φός) ότι η γεωγραφική Μακεδονία περιλαμβάνει και τα Σκόπια.

Προτιμάται η αναφορά στη γεωγραφική Μακεδονία έναντι της ιστορικής, διό τι τα όρια της τελευταίας δεν ήσαν σαφή. Από το 148 π.Χ., όταν οι δυνάμεις των Ρωμαίων νίκησαν τους Μακεδόνες στη μάχη της Πύδνας, έπαψε να υπάρχει το βασίλειο της Μακεδονίας.

Επί Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ο όρος «Μακεδονία» αποδόθηκε σε περιοχές των Βαλκανίων που βρίσκονται ανατολικότερα της γεωγραφικής Μακεδονίας και συμπίπτουν με τη σημερινή Θράκη.

Η Μακεδονική Δυναστεία, που βασίλεψε από το 867 έως το 1057, πήρε το όνομά της από τον γενάρχη Βασίλειο Α’ τον Μακεδόνα, επειδή είχε γεννηθεί στην Αδριανούπολη της Θράκης, τότε πρωτεύουσα του θέματος (δηλ. της διοικητικής περιφέρειας) της Μακεδονίας.

Το θέμα της Θεσσαλονίκης ήταν εκείνο που κατείχε το μεγαλύτερο τμήμα της ιστορικής Μακεδονίας.

Στους Οθωμανούς


Από το τέλος του 14ου αιώνα η Μακεδονία περιήλθε σταδιακά στους Οθωμανούς. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε αρχίζει το «Μακεδονικό» Ζήτημα, στη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας υπήρχαν τρία οθωμανικά βιλαέτια (δηλ. οθωμανικές περιφέρειες) που προσδιορίζονταν από τα ονόματα των κυριοτέρων πόλεων της περιοχής. Ήσαν τα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου και του Κοσσυφοπεδίου.

Από τα τρία βιλαέτια, μόνον αυτό της Θεσσαλονίκης κάλυπτε αποκλειστικώς περιοχές της γεωγραφικής Μακεδονίας. Τα υπόλοιπα εκτείνονταν και σε άλλες περιοχές. Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, ο όρος «Μακεδονία» δεν αναφερόταν επισήμως στη διοικητική διαίρεση της περιοχής. Η έννοια «Μακεδονία» και «Μακεδόνας» επανέρχεται σε χρήση από τα μισά του 19ου αιώνα. Το «Μακεδονικό» έχει δύο σκέλη.

Το πρώτο, που εξάπτει τα πάθη και στο οποίο δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην Ελλάδα, αφορά την παραχάραξη της Ιστορίας. Η απαίτηση των Σλαβομακεδόνων να διεκδικούν τον Μέγα Αλέξανδρο και το ελληνικό ιστορικό παρελθόν είναι προκλητική, διότι είναι τόσο ανεδαφική. Η έξαρση των παθών γύρω από ένα ιστορικό θέμα δεν πρέπει να εκπλήσσει.

Αντίστοιχο φαινόμενο παρατηρούμε μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων σχετικά με την Ιερουσαλήμ. Το άλλο σκέλος που παραμελούμε (και εν πολλοίς αγνοούμε) είναι αυτό που σχετίζεται με το ιδεολόγημα του «μακεδονισμού», που παράγει αστάθεια στα Βαλκάνια. Από τη δεκαετία του 1930 η Κομμουνιστική Διεθνής μίλησε για το «μακεδονικό έθνος», που τριχοτομήθηκε μεταξύ Γιουγκοσλαβίας, Ελλάδας και Βουλγαρίας. Η αντίληψη του διαμελισμένου «μακεδονικού έθνους» προϋπήρξε της δημιουργίας της «Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας» στην τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία, το 1944, αλλά και της ανεξαρτησίας της χώρας, το 1991.

Το διαμελισμένο έθνος, μέσω της χρήσης του ονόματος «μακεδονικό», αναζητεί αλύτρωτους αδελφούς στα γειτονικά τμήματα της γεωγραφικής Μακεδονίας που πρέπει να ελευθερώσει.

Το όνομα Μακεδονία είναι το όχημα της διεκδικήσεως. Εάν αντιληφθούμε τη σημασία που έχει το ιδεολόγημα του τριχοτομημένου έθνους, τότε αλλάζει και η προσέγγιση των διαπραγματεύσεων με την ΠΓΔΜ. Το μείζον είναι το όνομα των Σλάβων που κατοικούν στα Σκόπια. Εάν το λύσουμε, μπορεί να βρεθεί λύση και για το όνομα του κράτους. Άλλωστε, Μακεδονίες υπάρχουν πολλές.

Οι περισσότερες για την ακρίβεια, δεκατέσσερις βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από μία Μακεδονία έχουν, επίσης, η Βραζιλία, η Ρουμανία και η Σκωτία. Είναι προφανές ότι η χρήση της ονομασίας Μακεδονία σε όλες αυτές τις περιοχές του κόσμου δεν μας ενοχλεί, αλλά είναι τιμητική για την Ελλάδα και την Ιστορία της.

Τα πράγματα αλλάζουν όταν ερχόμαστε στα Βαλκάνια. Οι πιθανότητες να καταλήξει η ηγεσία της ΠΓΔΜ σε συμφωνία είναι περιορισμένες. Ακόμα και εάν συμβεί κάτι τέτοιο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το «Μακεδονικό» είναι ένα πολύ παλαιό πρόβλημα. Ξεκίνησε κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Μην περιμένουμε ότι θα λυθεί ως διά μαγείας ένα πρωί. Θα χρειασθεί καιρός, καλή πίστη και η συμφωνία να λύνει και όχι να κουκουλώνει προβλήματα.

*Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο