Όλες οι τελευταίες εξελίξεις, των οποίων είµαστε µάρτυρες, δείχνουν µια τεκτονική ανατροπή στις διεθνείς σχέσεις. Με κορυφή τη Σύνοδο της Σαµαρκάνδης του Οργανισµού Συνεργασίας της Σανγκάης (15-16/9/2022), µετά το διαφαινόµενο ρωσικό «βάλτωµα» στην Ουκρανία και την ανατίναξη των αγωγών φυσικού αερίου Nord Stream Ι & ΙΙ, θα αναλύσουµε τη νέα γεωγραφία του εµπορίου στην Κεντρική και Νότια Ασία, καθώς και τις προκλήσεις που δηµιουργούνται.

Οι ∆ρόµοι του Μεταξιού: Ο παλιός ∆ρόµος ξεκίνησε το 130 π.Χ., από τη ∆υναστεία των Χαν στην Κίνα. Στην πραγµατικότητα, ποτέ δεν ήταν στην κυριολεξία ένας δρόµος. Ήταν µάλλον ένα σύµπλεγµα οδών και µονοπατιών που χρησιµοποιούνταν από τα καραβάνια εµπόρων της Ανατολής και συνέδεαν την Κίνα µε την Ευρώπη. Ο ∆ρόµος του Μεταξιού διήρκεσε περίπου 1.500 χρόνια και διεκόπη το 1453, όταν έπεσε η Πόλη στα χέρια των Οθωµανών. Εκτοτε η σύνδεση µεταξύ Ανατολής και ∆ύσης πάγωσε για µεγάλο διάστηµα και άλλαξε σηµαντικά µορφή, καθώς οι διαδροµές µεγάλωσαν και τα κόστη εκτοξεύτηκαν. Η απόσταση έφτανε τα 6.437 χιλιόµετρα και σπάνια κάποιος έµπορος ή καραβάνι την έκανε µόνος του. Οι ληστές αφθονούσαν και η ασφάλεια δεν ήταν εγγυηµένη.

Ο ∆ρόµος του Μεταξιού ονοµάστηκε έτσι από τον µεγάλο γεωγράφο Φέρντιναντ φον Ριχτχόφεν το 1877 και χρησιµοποιήθηκε έκτοτε και µεταφορικά, δείχνοντας τη σύνδεση (και την επικοινωνία) µεταξύ εντελώς διαφορετικών πολιτισµών. Ο παλιός ∆ρόµος χρησίµευε για τη µεταφορά προϊόντων, καθώς από την Κίνα έφευγαν µετάξι, πολύτιµοι λίθοι, τσάι και µπαχαρικά, ενώ από τη ∆ύση κατέφθαναν επεξεργασµένα βιοτεχνικά ή βιοµηχανικά αγαθά της εποχής.

Η σχέση αυτή, µετά την ευρωπαϊκή Αναγέννηση, ανατράπηκε ραγδαία υπέρ της Ευρώπης και κατά της Κίνας και της Ανατολικής Ασίας, µε εξαίρεση την Ιαπωνία. Η παλιά ∆ύση εκµεταλλεύτηκε τη σταδιακή κατάργηση του ∆ρόµου του Μεταξιού και απέκτησε σπουδαία τεχνολογικά πλεονεκτήµατα στην κούρσα των εξερευνήσεων, οικοδοµώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο σπουδαίες αυτοκρατορίες, οι οποίες εκµεταλλεύτηκαν σφόδρα την Ανατολή. Η Κίνα δεν κατάφερε να φτάσει τη βιοµηχανική δύναµη της ∆ύσης και µετατράπηκε για ενάµιση αιώνα σε έναν υποτελή αποικιακού τύπου.

Ας έρθουµε στο σήµερα. Ποιους αφορά ο Νέος ∆ρόµος του Μεταξιού και, ακόµα καλύτερα, τι αφορά; Πρακτικά αφορά άµεσα 60 χώρες, που µαζί αποτελούν τα 2/3 της ανθρωπότητας και έµµεσα 138 χώρες σε σύνολο 190! Ο Νέος ∆ρόµος του Μεταξιού ήταν η απάντηση (εν µέσω διεθνούς οικονοµικής ύφεσης) της Κίνας τόσο απέναντι στην υπεροχή της ∆ύσης όσο και απέναντι στα δικά της οικονοµικά προβλήµατα. Η κάποτε πλεονασµατική οικονοµία των εξαγωγών και του χαµηλού εργατικού κόστους δεν µπορούσε να λειτουργήσει χωρίς αναταράξεις. Το 2013, ο νέος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, ανακοίνωσε την ίδρυση αυτού του νέου εγχειρήµατος. Πρακτικά, η κινέζικη υπερσυσσώρευση βιοµηχανικών αγαθών και κεφαλαίων έπρεπε να βρει διέξοδο.

Υπολογίζεται πως µέχρι το 2027 τα επενδυµένα κεφάλαια θα φτάσουν τα 1,3 τρισ. δολάρια, ενώ άλλες εκτιµήσεις µιλούν για 2.600 έργα, συνολικού εκτιµώµενου κόστους 3,7 τρισ. δολαρίων. Μέχρι το 2016, η Κίνα έγινε ο µεγαλύτερος εξαγωγέας αγαθών προς την Αφρική, καλύπτοντας το 17,5 των εισαγωγών της, και παράλληλα από τους µεγαλύτερους επενδυτές: 23,5 δισ. δολάρια επενδύθηκαν σε έργα µακράς πνοής, ένα ποσό που είναι κατά 8 δισ. δολάρια περισσότερα από τις επενδύσεις των οκτώ µεγαλύτερων πιστωτών της Αφρικής (Παγκόσµια Τράπεζα, Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης κ.λπ.). Ο Νέος ∆ρόµος του Μεταξιού τείνει να συµπεριλαµβάνει σχεδόν τα πάντα: τον Ψηφιακό ∆ρόµο του Μεταξιού, τον Αρκτικό ∆ρόµο, τον Υγειονοµικό ∆ρόµο, τον Θαλάσσιο ∆ρόµο του Μεταξιού, το ∆ιαδίκτυο των Πραγµάτων κ.ο.κ.

Η πτώση

Καθώς το µεγαλόπνοο αυτό σχέδιο υλοποιείται σταδιακά, παρατηρείται µια ανεπαίσθητη πτώση στις επενδύσεις (από 60,5 δισ. δολάρια το 2020 σε 56,5 το 2021), ενώ παράλληλα και από τις 80 οµιλίες που αναρτήθηκαν στα αγγλικά στο site του υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας και αφορούν την περίοδο 2021-2022, µόλις Ο ∆ρόµος του Μεταξιού και η γεωπολιτική αρχιτεκτονική οι 44 αναφέρονται στον Νέο ∆ρόµο του Μεταξιού και οι 22 διανθίζονται µε άλλους επιθετικούς προσδιορισµούς: «υψηλής ποιότητας συνεργασία του Νέου ∆ρόµου», «“πράσινος” Νέος ∆ρόµος», «συνεργασία του Νέου ∆ρόµου»... Τι συµβαίνει στ’ αλήθεια;
Το διεθνές διαδικτυακό περιοδικό ειδήσεων «Diplomat» υποστήριξε ότι σταδιακά παραµελείται το µεγαλόπνοο αυτό σχέδιο. Μάλιστα, ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ µεταβίβασε την αρµοδιότητα των διακρατικών συνοµιλιών και σχέσεων που αφορούν αυτόν τον ∆ρόµο στον υπουργό Εξωτερικών, Γουάνγκ Γι, ήδη από την προηγούµενη χρονιά. Επειδή όµως οι ∆υτικοί δεν γνωρίζουν καλά την κινέζικη νοοτροπία, ερµήνευσαν λάθος τα σηµάδια που είδαν. Στην πραγµατικότητα, επρόκειτο περί αναβάθµισης του σχεδίου.

Από τον Σεπτέµβριο του 2021, στην οµιλία του Σι Τζινπίνγκ στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, έκανε την εµφάνισή της η νέα πρωτοβουλία, µε την ονοµασία «Παγκόσµια Πρωτοβουλία για την Ανάπτυξη».

Περί τίνος πρόκειται; Είναι µια συνέχεια του Νέου ∆ρόµου του Μεταξιού και παράλληλα µια µεγαλύτερη σύµπλευση µε βασικούς στόχους της παγκοσµιοποίησης (κατά τα φαινόµενα), όπως αυτοί συγκεκριµενοποιούνται σε προγραµµατικές ∆ιακηρύξεις του ΟΗΕ (όπως η Ατζέντα του ΟΗΕ για τους Στόχους Βιώσιµης Ανάπτυξης - 2030) και άλλους «ευγενείς στόχους» του µετανεωτερικού καπιταλισµού: βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, ενίσχυση της καινοτοµίας, ενίσχυση των αναπτυσσόµενων χωρών, σύνδεση ανθρώπου µε το περιβάλλον κ.ο.κ.

Ο νέος «πράσινος» κινεζικός καπιταλισµός

Το κάλεσµα για έναν «“πράσινο” καπιταλισµό» είναι το ιδεολόγηµα της σύγχρονης ηγεµονικής Κίνας. Μετά την ανακοίνωση της νέας πρωτοβουλίας, ο Σι Τζινπίνγκ αναφέρθηκε στην «Παγκόσµια Πρωτοβουλία για την Ανάπτυξη» σε 28 οµιλίες του, ενώ στον Νέο ∆ρόµο του Μεταξιού σε 25 και στην πλειονότητα αυτών µε τον «απαραίτητο» επιθετικό προσδιορισµό, όπως αναφέραµε παραπάνω. Η Κίνα έρχεται στην παγκόσµια κοινότητα µε ένα νέο, «πράσινο», καπιταλιστικό πρόσωπο. Εκεί που στο παρελθόν είχε γίνει αποδέκτης αρνητικής κριτικής (για κατάχρηση πόρων, σπατάλες, διαφθορά και µια µίνι αποικιοκρατική διάθεση εκ µέρους της), σήµερα περισσότερες από 100 χώρες εκδήλωσαν ενδιαφέρον να συµµετάσχουν στη νέα πρωτοβουλία. Μόνο τα πολύπειρα και πονηρά δυτικά think tanks είχαν αρνητική υποδοχή, µιας και αναγνώρισαν το δικό τους πολυφορεµένο σχέδιο να το προβάλει η Κίνα.

Ύποπτη εξαίρεση. Σωρεία ενστάσεων περί των παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωµάτων εκτοξεύτηκαν ενάντια στην Κίνα, θέτοντας και το ερώτηµα αν τελικά θα τα καταφέρει να εκπληρώσει τις δεσµεύσεις της. Η οικονοµική καθίζηση της Κίνας, η αρνητική δηµοσιότητα µε πολλά πεπραγµένα της, καθώς και το υπέρµετρο άνοιγµά της µε τις φαινοµενικά ατελείωτες πιστώσεις της προκάλεσαν µεγάλες υποψίες. Οµως, σε όλη αυτή την εντελώς υποκριτική συγχορδία των «ανήσυχων» think tanks υπάρχει µια ύποπτη εξαίρεση: το ∆ιεθνές Οικονοµικό Φόρουµ του Νταβός, το οποίο στηρίζει τις πρωτοβουλίες της Κίνας («πράσινη» ανάπτυξη, ψηφιοποίηση της οικονοµίας, βιώσιµη µετάβαση, συµπερίληψη και περισσότερο Ιντερνετ για όλους), καθώς είναι στόχοι που εκφράζουν αυτό το «ευαγές» ίδρυµα. Η συµπαιγνία τµηµάτων της υπερεθνικής ελίτ -και κυρίως των γιγάντων της Νέας Οικονοµίας- µε την Κίνα δηµιουργεί πολλές υποψίες. «Είναι η Κίνα η Νέα Αµερική;», είναι το κύριο ερώτηµα, καθώς η προσπάθειά της να ταυτιστεί µε την παγκοσµιοποίηση και τους στόχους της ξεπερνά και την παρακµάζουσα Αµερική που τη σχεδίασε.

- Ραδιοφωνική εκποµπή µας µε θέµα την εργασία του νοµικού και γεωπολιτικού αναλυτή Πάρι Θασίτη στον 90,1 FM µε τον συνεργάτη µου, δηµοσιογράφο-αρθρογράφο Λεωνίδα Αποσκίτη