Υπάρχει ένα στοιχείο στην όλη συζήτηση περί Μακεδονίας, τώρα που αναζωπυρώνεται, το οποίο με κάνει να απορώ: γιατί δεν αναρωτιέται κανείς για ποιον λόγο οι βόρειοι γείτονές μας επιμένουν τόσο στο όνομα Μακεδονία; Τι κάνει γι’ αυτούς, ποια λειτουργία έχει; Τι συμβαίνει και ξύπνησαν ένα πρωί –όπως μας λένε οι δικοί μας αμύντορες της ελληνικότητας της Μακεδονίας– και αποφάσισαν να οικειοποιηθούν την ιστορία μας;

Ας τα βάλουμε μ΄έναν επίμονο μύθο: Πρώτα από όλα, δεν αληθεύει ότι ο μακεδονικός εθνικισμός κατασκευάστηκε από τον Τίτο, όπως λέγεται συχνά και κοντεύει να προσλάβει θέση κοινού τόπου στην εγχώρια συζήτηση. Τουναντίον, μακεδονικός εθνικισμός υπάρχει τουλάχιστον από τις αρχές του 20ού αιώνα. Η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση έχει αφήσει εποχή. Και μολονότι είχε βέβαια σχέση με τον βουλγαρικό εθνικισμό (ή την βουλγαρική εθνική αφύπνιση, εξαρτάται από ποια πλευρά το βλέπει κανείς), αξίζει να σημειωθεί ότι κοντά στις προσπάθειες χειραγώγησης εμφανίζεται κι ένας ιδιότυπος βαλκάνιος «φιλελευθερισμός» –θυμίζει λίγο τον Ρήγα Φερραίο–, ο οποίος οραματίζεται μια «Μακεδονία για τους Μακεδόνες», δηλαδή όλους τους Μακεδόνες – Έλληνες, Βούλγαρους, Αλβανούς, Σέρβους.

Στην πραγματικότητα, ο ανταγωνισμός Βουλγαρίας και Σερβίας πυροδοτεί σ’ αυτή την περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τη δημιουργία μιας ταυτότητας – πιο πολύ τοπικιστικής στην αρχή, σιγά σιγά εθνικής. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: μπήκε και η Ελλάδα στο παιχνίδι, πολεμήσαμε όλοι την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ύστερα τη Βουλγαρία, πήραμε εμείς ένα κομμάτι της περιοχής, ένα άλλο οι Βούλγαροι, ένα άλλο οι Σέρβοι. Το κομμάτι που πήραν οι Σέρβοι, κάμποσες δεκαετίες μετά, διακήρυξε την ανεξαρτησία του όταν κατέρρευσε η Γιουγκοσλαβία.

Γιατί θέλουν λοιπόν να λέγονται Μακεδόνες; Μα γιατί Μακεδόνες είναι. Αρχαίοι Μακεδόνες; Όχι βέβαια – κανένας δεν είναι αρχαίος Μακεδόνας. Μακεδόνες πάντως. Άνθρωποι που μένουν κι έχουν βαθιές ρίζες σε μια περιοχή που λέγεται Μακεδονία. Μα δεν είναι όλη η περιοχή, θα πει κάποιος. Και λοιπόν; Μήπως η Πολιτεία της Λουιζιάνα είναι όλη η έκταση της ιστορικής γαλλικής Λουιζιάνα; Μήπως το Λουξεμβούργο είναι όλο το ιστορικό Δουκάτο του Λουξεμβούργου; Αυτά συμβαίνουν στην ιστορία. Κανένας δεν μπερδεύεται στ’ αλήθεια.

Τότε γιατί έχει τόση σημασία γι’ αυτούς; Μα γιατί αυτός είναι ο συγκολλητικός ιστός των κοινοτήτων, εθνοτικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών κτλ που συγκροτούν την κοινωνία τους. Αυτό σημαίνει –πρωτογενώς– ένας εθνικισμός: την ιδεολογία εκείνη που ομαδοποιεί διαφορετικές κοινότητες σ’ έναν γεωγραφικό χώρο.

Έχει γελοίες πλευρές ο εθνικισμός τους; Ασφαλώς. Όλα αυτά με τον Αλέξανδρο κτλ είναι ασφαλώς για γέλια. Όμως, ο περίφημος «αλυτρωτισμός» είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνος από όσο υποστηρίζεται. Ένα κατάλοιπο του μακεδονικού εθνικισμού του ταραγμένου πρώτου μισού του 20ού αιώνα.

Σε κάθε περίπτωση, σίγουρα τα κράτη δεν χαράζουν τη γεωπολιτική τους στρατηγική βάσει του τι θέλει ο άλλος και τι είναι σημαντικό γι’ αυτόν αλλά κοιτούν το συμφέρον τους. Αφενός, όμως, δεν είναι καθόλου βέβαιο αν το να μην λέγονται «Μακεδονία» είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας· αφετέρου, στον βαθμό που όλοι εμείς δεν χαράζουμε τη στρατηγική αλλά απλώς προσπαθούμε να σχηματίσουμε άποψη, καλό είναι να μην θεωρούμε ότι κάποιοι τρελοί στα βόρεια σύνορά μας ξύπνησαν ξαφνικά και θέλουν να τους λέμε Μακεδόνες, επειδή δεν είχαν τι άλλο να κάνουν. Μπορεί οι λόγοι τους να μην είναι το καθοριστικό κριτήριο μιας εξωτερικής πολιτικής. Αλλά πρέπει να είναι κομμάτι μιας πολιτικής άποψης.