Στα παλιά -θα λέγαµε... προϊστορικά- χρόνια της δηµοσιογραφίας γινόταν µεγάλη κουβέντα για τον διαχωρισµό της είδησης από το σχόλιο. Αυτά όµως είναι ψιλά γράµµατα πλέον σήµερα, που θυµίζουν αχνά κάτι από το παρελθόν, όταν όντως η είδηση ήταν διακριτή στη δηµοσιογραφική κάλυψη και το σχόλιο επίσης διαχωρισµένο.

Σήµερα η κυρίαρχη τάση είναι να µην υπάρχει πλέον διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στην αναπαραγωγή της είδησης και τον σχολιασµό της. Εδώ και καιρό τα διακριτά σύνορα έχουν καταργηθεί. Αλλά αυτό δεν είναι το χειρότερο. Πλέον είναι σύνηθες το σχόλιο εξαρχής να «πνίγει» την είδηση. Ο επισκέπτης µιας ιστοσελίδας ή ο τηλεθεατής είναι µε το καληµέρα µιας µετάδοσης αντιµέτωπος µε τον χρωµατισµό µιας πληροφορίας.

∆εν υπάρχει καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό από την κατάχρηση όρων και κλισέ που προδιαθέτουν εξαρχής τον δέκτη µιας είδησης για το τι πρόκειται να επακολουθήσει. Θέλετε παραδείγµατα; Το «σοκ» είναι πλέον το σήµα κατατεθέν για µετάδοση µιας ντουζίνας ειδήσεων καθηµερινά. Σοκ για έναν φόνο, σοκ για τις τιµές στο ρεύµα, σοκ για τις καταστροφές από µια πυρκαγιά, σοκ για τις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, αποκλεισµός-σοκ για µια οµάδα. Ο δύσµοιρος πολίτης ήδη καλείται να αντιµετωπίσει τη σχετική είδηση ως µια µεγάλη, ίσως και καθοριστική για όλους µας, ανατροπή. Σοκ και δέος είναι η επόµενη, πιο βαριά εκδοχή... Ο ακόλουθος του Μέσου, που το επισκέπτεται και επιθυµεί να ενηµερωθεί, χάνει εξ ορισµού το δικαίωµα της αξιολόγησης της πληροφορίας. Κάποιος διαµορφωτής της ενηµέρωσης του το αφαιρεί, χωρίς καν να δώσει λόγο γι’ αυτό. Το χειρότερο; Ισοπεδώνει το πραγµατικό ειδικό βάρος µιας πληροφορίας, καθώς τις βάζει όλες στις µυλόπετρες του σοκ.

Υπάρχει και η ανάλογη παγίδα για θέµατα που βρίσκονται σε εξέλιξη και αποσπούν την προσοχή της κοινής γνώµης. Ο λόγος για το θρίλερ. Πόσα θρίλερ παρακολουθούµε καθηµερινά από τους τηλεοπτικούς δέκτες µας και, τα τελευταία χρόνια, από τις ενηµερωτικές ιστοσελίδες και τα social; Η κατάχρηση του κλισέ «θρίλερ» καθηµερινά προκαλεί... σοκ. Πρόσφατα ιστοσελίδα πρωτοτύπησε και το πήγε παραπέρα, καθώς σε πρωινή κάλυψη µιας είδησης µε πρόθεµα το «θρίλερ» στον τίτλο, επανήλθε λίγο αργότερα για την εξέλιξη του θέµατος, τιτλοφορώντας το µε «νέο θρίλερ».
Η ανάγκη για πληροφόρηση και ενημέρωση μέρα με τη μέρα υποτάσσεται στην επιβολή του συναισθήματος και της γνώμης. Είναι η κυρίαρχη τάση και επιβάλλεται, ανεξάρτητα από το κόστος και το τίμημα
Ο σκληρός ανταγωνισµός στα Μέσα Ενηµέρωσης και η ανάγκη ταχύτατης µετάδοσης της πληροφορίας είναι το έδαφος πάνω στο οποίο οικοδοµείται η αξιοποίηση κλισέ, που τυποποιούν -σε ώρες αιχµής ιδίως- τη δηµοσιογραφική δουλειά και δίνουν λύσεις της τελευταίας στιγµής. Οµως, από το σηµείο αυτό µέχρι την κατάχρηση των κλισέ που προαναφέραµε -και δεν είναι µόνον αυτά- η απόσταση είναι τεράστια. Επιπλέον, δεν µιλάµε για τις δύσκολες ώρες, αλλά για τη χρήση φράσεων και όρων εντυπωσιασµού από το πρωί µέχρι το βράδυ.

Το έλλειµµα δηµοσιογραφικής παιδείας και ανεπάρκειας στη χρήση της γλώσσας ασφαλώς συµβάλλει στην προσφυγή και κατάχρηση των κλισέ. Όµως υπάρχει και κάτι βαθύτερο. Είναι η προσπάθεια του Μέσου να φορτίζει προκαταβολικά µε συναίσθηµα την πληροφορία. Γιατί είναι αυτό που µπορεί να κερδίσει την προσοχή του επισκέπτη του Μέσου. Εδώ και χρόνια το συναισθηµατικό φορτίο έχει γίνει ο χρυσός κανόνας µετάδοσης µιας είδησης. Ακόµα χειρότερα, το Μέσo επιβάλλει τη δική του άποψη για την πληροφορία, προτάσσει τη δική του γνώµη από τη γνώση και ενηµέρωση, που είναι βασικό δικαίωµα του πολίτη. ∆εν περιµένει να δώσει τον σχολιασµό µετά την είδηση, αλλά σπεύδει να την επιβάλει πριν. Η τάση αυτή βεβαίως ανοίγει την κερκόπορτα για την επαλήθευση της ιστορίας του λύκου µε τα πρόβατα. Οταν βρεθούµε πράγµατι αντιµέτωποι µε µια είδηση σοκ και µια ιστορία θρίλερ, κανείς δεν θα πιστεύει τη βαρύτητά της...

Η ανάγκη για πληροφόρηση και ενηµέρωση µέρα µε τη µέρα υποτάσσεται στην επιβολή του συναισθήµατος και της γνώµης. Αυτή είναι πλέον η κυρίαρχη τάση και επιβάλλεται, ανεξάρτητα από το κόστος και το τίµηµα. Στη µεγάλη εικόνα, η χειραγώγηση της πληροφορίας µπορεί να οδηγήσει είτε σε µια συλλογική αφασία είτε σε γιγάντωση θεωριών συνωµοσίας, που προκαλούν... σοκ. Το βιώσαµε κι αυτό στη δύσκολη περίοδο της οικονοµικής κρίσης στη χώρα µας και πρόσφατα στην κρίση λόγω της πανδηµίας.

Η πλάνη επίσης καραδοκεί στην κατάχρηση και αβασάνιστη µετάδοση µιας είδησης µε... γαρνιτούρα. Έτσι πρόσφατα διαβάσαµε το σοκ από τον βιασµό µιας γυναίκας από τρεις Πακιστανούς. ∆εν πέρασαν 48 ώρες για να αποδειχθεί δικαστικά πως δεν υπήρξε βιασµός, αλλά σεξουαλική πράξη µε συναίνεση... Εδώ υπάρχει το κλισέ «ανατροπή» ή «νέα τροπή» από το εγκαλούµενο Μέσο για να αποφύγει την όποια ανάληψη ευθύνης για τη φορτισµένη συναισθηµατικά -και ολίγον ρατσιστικά...- µετάδοση ενός µηνύµατος fake news.

Υπάρχει τρόπος να ανακόψουµε την τάση αυτή; Ή µήπως βρισκόµαστε σε έναν δρόµο χωρίς επιστροφή; Πόσα σοκ και πόσα θρίλερ µπορούµε να χωνεύουµε καθηµερινά χωρίς να αλλοιώνεται το αναφαίρετο και συνταγµατικό δικαίωµά µας για ενηµέρωση; Ας κρίνει ο καθένας τι και πώς µπορεί να αντιδράσει.

*Δημοσιεύθηκε στην «Κυριακάτικη Απογευματινή» την 1η/09/2024