Ο λατινικός όρος terminus ante quem χρησιμοποιείται στην αρχαιολογία για να ορίσει το υστερότερο εξακριβωμένο χρονικό όριο, πριν το οποίο γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι δημιουργήθηκε ένα αρχαιολογικό μνημείο ή άλλο αντικείμενο ιστορικής αξίας, αν και η ακριβής χρονική στιγμή της δημιουργίας του δε μας είναι γνωστή.

Ο κόσμος στον οποίον ζούμε, μπορεί να ονομάζεται μεταπολεμικός, αλλά δεν δημιουργήθηκε μέσα σε μία ημέρα, έναν μήνα ή έναν χρόνο. Ήταν μία διαδικασία που κράτησε για πολλές δεκαετίες, αλλά μέσα σε μόλις λίγες ημέρες τίθεται εν αμφιβόλω. Το σημείο δημιουργίας του μεταπολεμικού κόσμου που ζούμε δεν είναι συγκεκριμένο.

Το σίγουρο στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι η πανδημία του κοροναϊού (δεν θα μπω στην ανούσια διαδικασία συζήτησης για το πώς προφέρεται ή γράφεται ο covid-19), αλλάζει εκ βάθρων όλα όσα είχαμε συνηθίσει μέχρι σήμερα. Από τα πιο απλά μέχρι και τα πλέον σύνθετα τόσο για την Ελλάδα, όσο και για την Ευρώπη και τον πλανήτη. Την ελεύθερη μετακίνηση, τα ανοιχτά σύνορα, τον ενιαίο οικονομικό χώρο και κατά κύριο λόγο τη ρητορική για μία μεγάλη Ευρωπαϊκή Ένωση, με κοινό όραμα και ιδεώδη στην αρχή και στη συνέχεια νόμισμα και οικονομική πολιτική, αποφάσεις που δεσμεύουν τα κράτη μέλη και σε πολλές περιπτώσεις τιμωρητική διάθεση για συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Όλα αυτά την εποχή της πανδημίας εξαφανίστηκαν. Ποιος σκέφτεται το πρωτογενές πλεόνασμα, εκτός από κάποιους που μου έρχονται στο μυαλό, ποιος μπορεί να είναι σίγουρος ότι με το τέλος της πανδημίας και όταν οι χώρες θα έχουν πληρώσει ένα βαρύ τίμημα ανθρωπίνων ζωών, θα επιστρέψουν όλα στην πρότερη κατάσταση;

Τα σύνορα κλείνουν και οι χώρες απομονώνονται. Οι οικονομίες, όσο βαθιές κι αν είναι, κλυδωνίζονται στα θεμέλιά τους. Η έννοια της ελεύθερης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας παύει να υπάρχει επειδή καταστρέφεται. Τα κράτη περνούν και πάλι σε πρώτο πλάνο και καλούνται να πάρουν τολμηρές αποφάσεις, ξεπερνώντας τις αγκυλώσεις των τελευταίων ετών. Οι οικονομικοί δείκτες τους οποίους αρέσκονται να «προσκυνούν» οι λεγόμενοι τεχνοκράτες, καταρρέουν και οι αγορές παύουν να έχουν τη σημασία που είχαν αποκτήσει. Ο τρόπος ζωής και οι συνήθειές μας πλέον περιορίστηκαν. Ακόμα και η εμπιστοσύνη στη θρησκεία δέχεται ένα καίριο πλήγμα, κάτι το οποίο είναι κάτι παραπάνω από προφανές.

Ο κόσμος που θα ξημερώσει όταν η πανδημία του κοροναϊού τελειώσει δεν θα είναι ίδιος. Οι άνθρωποι δεν θα είναι ίδιοι. Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει μειωθεί και η καχυποψία θα έχει αυξηθεί απέναντι σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις και καλούν τους πολίτες να τις εφαρμόσουν.

Κι αν την οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε ως κρίση αριθμών και δεικτών την ξεπέρασε η παγκόσμια οικονομία ολοκληρώνοντας έναν ακόμα κύκλο, την κρίση που περνάμε τώρα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου πώς θα την ξεπεράσουμε; και κυρίως με ποιους;

Υπάρχουν σήμερα, στην αυγή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα οι προσωπικότητες εκείνες που μπορούν να δουν μπροστά, να κάνουν ένα βήμα πιο γρήγορο και να χαράξουν την ίδια πορεία που χάραξαν άλλοι μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πέτυχαν ή απέτυχαν δεν ξέρουμε, αλλά σίγουρα χάραξαν μία πορεία στο μέλλον. Τώρα ποιος θα το κάνει αυτό;

Κι αν δεν το κάνει κανείς; Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη;