Ενα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα αποτελεί η υιοθέτηση υβριδικών μεθόδων από κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες στο πλαίσιο τόσο του πολέμου όσο και της ειρήνης για την επίτευξη των πολιτικών τους επιδιώξεων.

Ο επονομαζόμενος υβριδικός πόλεμος (hybrid war) δεν αποτελεί ένα καινούργιο φαινόμενο, αλλά δύναται να ανιχνευθεί στις πολεμικές συγκρούσεις που διέπουν διαχρονικά την Ιστορία της ανθρωπότητας. Στο πλαίσιο των υβριδικών πολέμων θα μπορούσε να συμπεριληφθεί τόσο ο γαλλοβρετανικός πόλεμος για τον έλεγχο της Βόρειας Αμερικής, ο Δεύτερος Πόλεμος των Μπόερς εναντίον της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και ο Πόλεμος των Βιετμίνχ έναντι των Γάλλων στην Ινδοκίνα, μεταξύ άλλων. Στον 21ο αιώνα, χαρακτηριστικές περιπτώσεις υβριδικού πολέμου αποτελούν οι περιπτώσεις του Δεύτερου Πολέμου Ρωσίας - Τσετσενίας (2000-2009), η απόσχιση, η κατάκτηση και η ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία το 2014, ο πόλεμος Ισραήλ - Χεζμπολά στον Λίβανο το 2006 και σαφώς ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Συρία.

Πώς ορίζεται και σε τι συνίσταται ο υβριδικός πόλεμος;

Απαντώντας το ανωτέρω κρίσιμο ερώτημα, θα πρέπει να σημειωθεί πως υπάρχει μια θεωρητική σύγχυση αναφορικά με τον όρο καθαυτόν, η οποία έγκειται στην πανσπερμία ορισμών του από διάφορους στρατηγιστές, διαμορφωτές πολιτικής και θεωρητικούς του Πολέμου.

Ενας γενικός ορισμός του υβριδικού πολέμου περιλαμβάνει τη συγχρονισμένη χρήση πολλαπλών εργαλείων ισχύος εναντίον στοχευμένων τρωτοτήτων του αντιπάλου σε όλο το φάσμα των λειτουργιών της κοινωνίας, στοχεύοντας σε επιπτώσεις προκύπτουσες από το άθροισμα της συνδυαστικής χρήσης των διαφόρων εργαλείων ισχύος. Τα στοιχεία αυτά διαφοροποιούν την υβριδική προσέγγιση από την αντίστοιχη παραδοσιακή, που στοχεύει στη φθορά των αντίπαλων δυνάμεων, όπου η ποιοτική και ποσοτική στρατιωτική ισχύς του ενός υπερτερεί έναντι του άλλου.

Αλλοι ορισμοί αναφέρονται σε μη γραμμική μορφή πολέμου (non-linear warfare) ή σε πόλεμο πλήρους φάσματος (full spectrum war). Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα έχουν επενδύσει στη μη γραμμική μορφή πολέμου, υιοθετώντας η μεν Μόσχα το λεγόμενο δόγμα 4ης Γενιάς Πολέμου (4th Generation Warfare) -γνωστό και ως δόγμα Γκερασίμοφ από τον ομώνυμο αρχηγό του ρωσικού Γενικού Επιτελείου Βαλερί Γκερασίμοφ-, το δε Πεκίνο το επονομαζόμενο δόγμα των Τριών Πολέμων (Three Warfares).

Το ρωσικό δόγμα αποτελεί ένα ολιστικό δόγμα επιχειρήσεων που εδράζεται στην καθολική θεώρηση του πολέμου, βασισμένo στην πρότερη σοβιετική λογική του διαρκούς αγώνα τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου για την επίτευξη των πολιτικών στόχων. Για τον Γκερασίμοφ και τους Ρώσους επιτελείς, η σύγχρονη πολεμική σύγκρουση του 21ου αιώνα περιλαμβάνει τη συνδυαστική χρήση στρατιωτικής, πολιτικής, οικονομικής και πληροφοριακής ισχύος από κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες.

Κατά συνέπεια, επεκτείνει έτι περαιτέρω, θα λέγαμε, τη ρήση του Κλαούζεβιτς περί πολέμου, ότι δηλαδή ο πόλεμος όχι μόνον αποτελεί τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο της πολιτικής και ενυπάρχει σε αυτήν. Ως εκ τούτου, στην υβριδική προσέγγιση, τα διακριτά όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου καθίστανται θολά και δυσδιάκριτα.

Οι επιχειρήσεις διεξάγονται στη λεγόμενη «γκρίζα περιοχή» κάτω από το κατώφλι του πολέμου και πάνω από το κατώφλι της ειρήνης. Αντιστοίχως, το κινεζικό υβριδικό δόγμα διέπεται από παραπλήσια λογική ως προς τον διαρκή αγώνα ανατροπής συσχετισμών τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου, συνεπικουρούμενο και από τη στρατηγική θεώρηση του Σουν Τζου, που προτρέπει σε μια δημιουργία προϋποθέσεων «νίκης χωρίς μάχη» στο στρατηγικό επίπεδο, στοχεύοντας το ψυχολογικό-γνωσιακό υπόβαθρο του αντιπάλου.

Ομοιότητες - Διαφορές

Και οι δύο επενδύουν στη λεγόμενη Αιχμηρή Ισχύ, ήτοι στον εξαναγκασμό του κράτους-στόχου να δεχθεί τετελεσμένα, στη δημιουργία χάους και αστάθειας στον αντίπαλο, στην υπονόμευση των βασικών λειτουργιών των θεσμών του κράτους και των δυτικών κοινωνιών, μέσω της παραπληροφόρησης, της χειραγώγησης της κοινής γνώμης μέσω ψυχολογικών επιχειρήσεων, της αποδιοργάνωσης των Ε.Δ. μέσω στοχευμένων επιθέσεων στο πλαίσιο του πολέμου στον κυβερνοχώρο, στην απορρύθμιση του συστήματος ασφαλείας των κρίσιμων υποδομών.

Τα τελευταία χρόνια μια σειρά από αναθεωρητικά κράτη, μεταξύ των οποίων το Ιράν και η Τουρκία, έχουν υιοθετήσει πτυχές των ανωτέρω δογμάτων, καθιστώντας το πλαίσιο της αποτροπής των αναθεωρητικών τους βλέψεων, μια ιδιαίτερα σύνθετη και απαιτητική υπόθεση. Η αναθεωρητική Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν ενσωματώνει στοιχεία και πτυχές των ρωσικών και κινεζικών υβριδικών προσεγγίσεων, έστω και σε πολύ μικρότερη κλίμακα.

Θα πρέπει να απασχολήσει πολύ σοβαρά τους λήπτες αποφάσεων της Ελλάδας, της Κύπρου αλλά και τους Ευρωπαίους εταίρους και τους ευρωατλαντικούς συμμάχους, προεξαρχόντων των ΗΠΑ, η συστηματική προσπάθεια του τουρκικού καθεστώτος να καταστεί περιφερειακή υπερδύναμη μέσω του εμπλουτισμού του δόγματος εθνικής ασφάλειας με υβριδικά στοιχεία. Η τουρκική υιοθέτηση πτυχών του υβριδικού πολέμου καθιστά τη χώρα μας ευάλωτη σε επιβολή αρνητικών τετελεσμένων εναντίον της, με απώτερο στόχο να συρθεί σε μια διαπραγμάτευση εφ’ όλης της ύλης, έχοντας απολέσει ισχυρά διαπραγματευτικά όπλα τόσο στο πεδίο των επιχειρήσεων όσο και στο πεδίο των διαπραγματεύσεων.

*Ο Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος είναι στρατηγικός αναλυτής, εταίρος του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης