Αν και πέρασαν 80 ολόκληρα χρόνια, οι υπεύθυνοι για τα χιλιάδες θύματα, τις ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές και τον ανείπωτο πόνο που έσπειραν στην Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα μοιάζουν να περιφρονούν μια στοιχειώδη και ελάχιστη υποχρέωσή τους: αυτήν που ονομάζεται κατοχικό δάνειο και πολεμικές επανορθώσεις. Πολλοί θέλουν και προσπαθούν να ξεχαστεί αυτή η «εκκρεμότητα». Εμείς, τιμώντας τους συμπατριώτες μας της εποχής εκείνης, αντιστεκόμαστε στη λήθη και κρατάμε ψηλά τη σημαία αυτής της διεκδίκησης. Δεν θα φέρει αυτό πίσω τους νεκρούς μας. Θα είναι, όμως, μια ηθική δικαίωση…
Χρονικό της μάχης της Κρήτης
28 Οκτωβρίου 1940: Κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Νοέμβριος 1940: Οι Βρετανοί αναλαμβάνουν την άμυνα της Κρήτης. Η 5η Μεραρχία Κρητώνμεταφέρεται στην Αθήνα.
15 Απριλίου 1941: Μετά από αλλεπάλληλες συσκέψεις, αποφασίζεται η κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς. Στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Απριλίου σχεδιάζεται η μεταφορά ελληνικών και βρετανικών δυνάμεων από την ηπειρωτική Ελλάδα στην Κρήτη.
23 Απριλίου 1941: Η ελληνική κυβέρνηση μεταφέρεται στην Κρήτη.
28 Απριλίου 1941: Υπό την προεδρία του Έλληνα πρωθυπουργού Ε. Τσουδερού πραγματοποιείται στα Χανιά σύσκεψη της ελληνικής ηγεσίας και των Βρετανών αξιωματούχων. Ζητείται ενίσχυση για τη στρατιωτική προετοιμασία και την αποτελεσματικότερη άμυνα του νησιού.
25 Απριλίου 1941: Αποβίβαση στην Κρήτη σημαντικής δύναμης Νεοζηλανδών.
29 Απριλίου 1941: Ο διοικητής της νεοζηλανδικής μεραρχίας στρατηγός Μπέρναρντ Φράιμπεργκ φτάνει στην Κρήτη.
30 Απριλίου 1941: Ο Φράιμπεργκ αναλαμβάνει τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων τουνησιού.
14 Μαΐου 1941: Στρατιωτικοί στόχοι της Κρήτης βομβαρδίζονται συστηματικά. Προανάκρουσμα της μεγάλης επίθεσης που ακολουθεί.
18-19 Μαΐου 1941: Προσγειώνονται τα πολεμικά αεροπλάνα της γερμανικής αεροπορίας στα αεροδρόμια της Αττικής και της νότιας Ελλάδας και προετοιμάζονται για την επίθεση.
20 Μαΐου 1941: Στις 6:30 το πρωί αρχίζει η γερμανική αερεπίθεση. Βομβαρδίζονται και ρίχνονται αλεξιπτωτιστές στα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Συγκρούσεις κατά τόπους των Γερμανών αλεξιπτωτιστών με τα συμμαχικά στρατεύματα, τα οποία ενισχύονται από τον ντόπιο πληθυσμό
21 Μαΐου 1941: Οι Γερμανοί ρίχνουν το βάρος της επίθεσης τους στην κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε. Το απόγευμα προσγειώνονται αεροπλάνα με σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις και υλικό για την επίθεση. Ο βρετανικός στόλος της Μεσογείου χτυπά γερμανική νηοπομπή που κατευθύνεται προς την Κρήτη.
22 Μαΐου 1941: Το αεροδρόμιο του Μάλεμε καταλαμβάνεται οριστικά από τους Γερμανούς. Προσπάθεια ανακατάληψής του από ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις δεν έχει θετική έκβαση.
23 Μαΐου 1941: Η ελληνική πολιτική ηγεσία εγκαταλείπει την Κρήτη με το αντιτορπιλικό «Ντικόι».
24 Μαΐου 1941: Οι βομβαρδισμοί των πόλεων της Κρήτης συνεχίζονται. Στα Χανιά οι Γερμανοί παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων. Στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο οι αμυνόμενοι δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν τη μάχη «μέχρις εσχάτων».
25 Μαΐου 1941: Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Κάντανο. Η απρόσμενη αντίσταση του λαού της Καντάνου πυροδοτεί το μίσος των Γερμανών, που ξεσπούν σε αντίποινα, με ομαδικές εκτελέσεις, πυρπολήσεις και άλλες σημαντικές καταστροφές.
26 Μαΐου 1941: Καταλαμβάνεται ο Γαλατάς. Οι συμμαχικές δυνάμεις μάχονται απελπισμένα για να προστατέψουν τα Χανιά. Με δήλωσή του ο στρατηγός Φράιμπεργκ επισημαίνει τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι Σύμμαχοι.
27 Μαΐου 1941: Ο αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Άρτσιμπαλ Πέρσιβαλ Ουέιβελ στέλνει μήνυμα να εκκενωθεί το νησί από τις συμμαχικές δυνάμεις. Για τη διάσωση και μεταφορά τους στέλνονται πλοία του βρετανικού στόλου. Τα Χανιά περιέρχονται στα χέρια των εισβολέων.
28 Μαΐου 1941: Αρχίζει η κάθοδος των συμμαχικών στρατευμάτων προς τα Σφακιά, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποχώρησή τους. Οι Βρετανοί, χωρίς να ενημερώσουν τις ελληνικές δυνάμεις, εκκενώνουν τη νύχτα την πόλη του Ηρακλείου και επιβιβάζονται στα πλοία που καταφτάνουν για το σκοπό αυτό στο λιμάνι. Ιταλικά στρατεύματα που προέρχονται από τα Δωδεκάνησα αποβιβάζονται στη Σητεία και καταλαμβάνουν το νομό Λασιθίου.
29 Μαΐου 1941: Το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο καταλαμβάνονται από τους Γερμανούς.
30 Μαΐου 1941: Ο στρατηγός Φράιμπεργκ αποχωρεί από την Κρήτη.
31 Μαΐου 1941: Το τελευταίο βρετανικό πλοίο παραλαμβάνει μέρος των συμμαχικών στρατευμάτων. Οι δυνάμεις που δεν κατορθώνουν να επιβιβαστούν -ο αριθμός των οποίων ανέρχεται σε 5.500 άτομα περίπου- παραδίδονται, συλλαμβάνονται ή καταφεύγουν στα βουνά της Κρήτης. Η γερμανική σβάστικα κυματίζει στο νησί, η κατοχή απλώνεται σ’ αυτό και ταυτοχρόνως αρχίζει η υψηλόφρονη αντίσταση του κρητικού λαού.
Αφιερωμένο
Στο πρόσωπο των μαυρο-τσεμπερωμένων γυναικών ήταν αποτυπωμένη όλη η τραγωδία που ζούσαμε. Σπίτια ισοπεδωμένα, τρόχαλος, όλα γύρω ερείπια. Κι όλοι μαζί, μικροί-μεγάλοι να παλεύουν για την ξαστεριά και η Ελένη, η μάνα μου, μέρα-νύχτα να μοιρολογεί:
Ω, Παναγιά μου Ανωγειανή
που `σουν αυτή την ώρα
όταν εβάλαν τη φωτιά
στα ξακουσμένα Ανώγεια
Ω, Παναγιά μου Ανωγειανή
που `σουν αυτή την ώρα
όταν εβάλαν τη φωτιά
στα πονεμένα Ανώγεια
Ήρθαν τσ’ Αιγύπτου τα πουλιά
για να παραθερίσουν
στ’ Ανώγεια δεν εβρήκανε
τοίχους φωλιές να κτίσουν….
Απόσπασμα από το βιβλίο «Η μάχη των αμάχων», αφιερωμένο σε όσες γυναίκες έζησαν την οδύνη της γερμανικής κατοχής και ιδιαίτερα στην βασανισμένη και πολυκαμένη μάνα μου Ελένη Ξυλούρη-Σκουλά.
Το Μνημείο του Αστράτευτου Μαχητή
Στις 4 Νοεμβρίου 2001, στον ιστορικό χώρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Αστράτευτου Μαχητή. Ένα έργο του Κρητικού καλλιτέχνη Μανόλη Τζομπανάκη, ο οποίος με τη γλυπτική σύνθεση «Νίκη» κάνει φανερές τις επιβλητικές της μορφές και έντονη την παρούσια της ελληνικής σημαίας. Οι πτυχές της σημαίας αγκαλιάζουν ένα Κρητικό και μια Κρητικιά. Οι άοπλες και χωρίς στρατιωτική περιβολή μορφές τους συμβολίζουν τον αστράτευτο μαχητή της Μάχης της Κρήτης.
Ήταν ένα χρέος και μια εκκρεμότητα της Παγκρήτιας Ένωσης που επί χρόνια γίνονταν προσπάθειες για την τοποθέτηση του Μνημείου αλλά δυστυχώς τα εμπόδια της γραφειοκρατίας και οι αρνητικές συμπεριφορές από ορισμένους φορείς δεν άφηναν να ολοκληρωθεί. Το μνημείο είναι ένα σύμβολο που θυμίζει σε όλους ότι πρέπει να είμαστε καθημερινά μαχόμενοι και πρέπει να κρατάμε ψηλά τα σύμβολα, τις αρχές και τις αξίες της Ειρήνης, της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Η κρητική ψυχή λειτούργησε όπως και τότε παραμερίζοντας κάποιους αναχρονιστικούς νόμους και αγκυλώσεις. Έτσι με τόλμη και αποφασιστηκότητα η διοίκηση της Παγκρήτιας Ένωσης με μπροστάρη τον πρόεδρο Κώστα Ξυλούρη έκανε το όνειρο πραγματικότητα, ξεπερνώντας όλα τα εμπόδια και τις παράλογες καθυστερήσεις . Ολοκλήρωσε ένα χρέος για την ηρωική αντίσταση και αυτοθυσία που επέδειξε ο λαός της Κρήτης και θα θυμίζει στις επόμενες γενιές τους αγώνες κατά του φασισμού, στέλνοντας ένα μήνυμα, ότι μάχη της Κρήτης συνεχίζεται…
