Με σπάνιο ταλέντο και διεθνή αναγνώριση, με το ένα χέρι στη λύρα και το άλλο στην καρδιά και με φωνή που άφησε το στίγμα της στα ερτζιανά ενώ παραμένει μέχρι και σήμερα να «αγγίζει» τους ακροατές. Ο λόγος για τον αείμνηστο Νίκο Ξυλούρη…

Ξεκίνησε από τα Ανώγεια για να κατακτήσει το μουσικό στερέωμα μέσα και έξω από την Ελλάδα, πάλεψε για τα ιδανικά και τις αξίες που είχαν πάντα σε πρώτη θέση τον άνθρωπο και έγινε ένα σύμβολο αντίστασης στη χούντα

“Aρχαγγελικός, αγνός, αθώος απ' τη χώρα του Μύθου” όπως τον είχε περιγράψει κάποτε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος ο Ξυλούρης γεφύρωσε την ελληνική μουσική παράδοση με την ιστορική συγκυρία της εποχής που μεσουράνησε και αναδείχθηκε σε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα μετά τη συνεργασία του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ “Λήδρα”.

Σύμβολο αντίστασης

Πεπρωμένο η φωνή του να γίνει σύμβολο της αντίστασης στη χούντα, ουσιαστικός και γνήσιος εκφραστής μιας γενιάς που έζησε σκληρά, ο Ξυλούρης συνεργάστηκε με μεγάλους μουσουργούς και η συμμετοχή του στη θεατρική παράσταση Το Μεγάλο Μας Τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη το καλοκαίρι του 1973 πλάι στους Τζένη Καρέζη και Κώστα Καζάκο στο θέατρο "Αθήναιον" θεωρείται πολιτιστική, πολιτικοποιημένη κληρονομιά για τη μεταπολίτευση σε μουσική του επίσης εμβληματικού Σταύρου Ξαρχάκου.

Ντελάλης – Αρχάγγελος

Υποδυόμενος τον ντελάλη που με τη φωνή του ξεσήκωνε τον κόσμο, ο Ξυλούρης είχε ένα προσωνύμιο που τον σφράγισε. Για την Τζένη Καρέζη ήταν πάντα ένας “Αρχάγγελος”.
Τον Νοέμβριο του 1973, τις μέρες της εξέγερσης, είναι μέσα στο Πολυτεχνείο και τραγουδά πίσω από τα κάγκελα μαζί με τους φοιτητές. “Πότε θα κάνει ξαστεριά” και “Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί” γέμισαν τις πύρινες νύχτες της Αθήνας με τον φωτογραφικό φακό να απαθανατίζει στιγμιότυπα που εξόργισαν το χουντικό καθεστώς.
Τα κέντρα εξουσίας της δικτατορίας τον χρήζουν εχθρό τους -ήταν- και οι συνταγματάρχες με τους φίλους τους λογοκρίνουν τα τραγούδια του, απαγορεύουν τις συναυλίες του και βάζουν λουκέτο στο μαγαζί που τραγουδάει.
Στη βασισμένη στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη τηλεοπτική σειρά Έμποροι των εθνών, σε σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη, ο Ξυλούρης ερμηνεύει για τους τίτλους το τραγούδι “Ήτανε μια φορά μάτια μου” σε στίχους του σκηνοθέτη και μουσική πάλι του Ξαρχάκου. Ακόμη μια φορά η χούντα επιτίθεται στον Αρχάγγελο, και απαιτεί να αφαιρεθεί η φωνή του και να παίζεται μόνο η μουσική.

Σπουδαίες συνεργασίες

Μετά το Πολυτεχνείο, όταν πλέον η Ελλάδα ανασαίνει ξανά η χώρα συντονίζεται στους ρυθμούς του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και του Μαρκόπουλου, του Λοΐζου, του Ξαρχάκου.
Τότε ο σπουδαίος σκηνοθέτης, σεναριογράφος και μοντέρ, θεωρούμενος ευρέως ως μία από τις σπουδαιότερες μορφές του ελληνικού κινηματογράφου Νίκος Κούνδουρος αποφασίζει να παγιδέψει μέσα στο χρόνο τις σπουδαίες στιγμές ενός έθνους που παλεύει να σταθεί ξανά στα πόδια του. Το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ του “Τα Τραγούδια Της Φωτιάς” κλειδώνει στο φιλμ τη λυρικότητα, τη συγκίνηση, τον παλμό και τα συναισθήματα καταγράφοντας τη μεταδικτατορική ευφορία μέσα από δύο θυελλώδεις συναυλίες που έγιναν στο Στάδιο Καραϊσκάκη με τον Μίκη Θεοδωράκη και στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, αμέσως μετά την πτώση της χούντας (Ιούλιος 1974).

Μια ταινία “ωδή στη λευτεριά” για τον ίδιο τον Κούνδουρο, και ουσιαστικά ένα ιστορικό ντοκουμέντο μιας γιορτής της ελευθερίας φέρνει τους Νίκο Ξυλούρη, Μαρία Φαραντούρη, Αντώνη Καλογιάννη, Γιώργο Νταλάρα, Μελίνα Μερκούρη, Μαρίζα Κωχ, Λάκη Χαλκιά και Χαράλαμπος Γαργανουράκη σε πρώτο πλάνο ως τις φωνές ενός λαού ολόκληρου.

Διεθνής καταξίωση

Βραβευμένος από τη Γαλλική Μουσική Ακαδημία Charles Cross με το 1ο βραβείο στην κατηγορία της Διεθνούς Λαϊκής Μουσικής, για την ερμηνεία του στα Ριζίτικα το 1976, ο Ξυλούρης βρίσκεται αντιμέτωπος με την αυλαία της ζωής του ουσιαστικά στην ακμή της καριέρας του, τον Μάιο του 1979 όταν και διαγνώστηκε με καρκίνο.

Ο Ξυλούρης έφυγε για την αθανασία στις 8 Φεβρουαρίου του 1980 αλλά είναι πάντα ένα σύμβολο για τους αγωνιστές ανάμεσα μας. Άλλωστε όπως ο ίδιος έλεγε μετά τη μεταπολίτευση, αναφερόμενος στους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας "εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα".