Πώς οι χειρισµοί στα Ίµια δηµιούργησαν τις «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο - Οι στρατιωτικές κινήσεις, τα πολιτικά λάθη και οι αντιδράσεις

Ήταν Ιανουάριος του 1996 και τη χώρα κυβερνούσε το ΠΑΣΟΚ, υπό τον Κώστα Σηµίτη. Οι σχέσεις µε την Τουρκία βρίσκονταν στο κόκκινο, µε αποκορύφωµα τα γεγονότα στα Ιµια, τα οποία και καθιέρωσαν στη διπλωµατική ορολογία τις «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο.

Όλα ξεκίνησαν από τη στιγµή που η Άγκυρα κλιµάκωσε έναν πόλεµο νεύρων σε βάρος της χώρας µας - αξιολογώντας προφανώς το ότι η κυβέρνηση Σηµίτη είχε αναλάβει την εξουσία. Υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης εκείνης ήταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος, υπουργός Εθνικής Αµυνας ο Γεράσιµος Αρσένης και αρχηγός ΓΕΕΘΑ ο ναύαρχος Χρ. Λυµπέρης. Πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν η Τανσού Τσιλέρ και υπουργός Εξωτερικών ο Ντενίζ Μπαϊκάλ.

Στις 8 το πρωί της Κυριακής 28ης Ιανουαρίου του 1996 το παράκτιο περιπολικό «Παναγόπουλος» έστειλε σήµα στο υπουργείο Αµυνας ότι, εκτελώντας περιπολία στην περιοχή των νησίδων Ιµια, διαπίστωσε πως στην ανατολική πλευρά της ανατολικότερης εκ των δύο νησίδων «ήταν επηρµένη σε µικρό ιστό» τουρκική σηµαία, ορατή από την ανατολική πλευρά της νησίδας. Μία ώρα µετά διατάχθηκε ο άµεσος απόπλους της πυραυλακάτου «Αντωνίου» για την περιοχή, µε σκοπό την αφαίρεση της τουρκικής σηµαίας και την έπαρση της ελληνικής. Την ίδια ώρα απέπλεε και η κανονιοφόρος «Πυρπολητής» (που µετονοµάστηκε στη συνέχεια σε Κ/Φ «Κάσος») για να πλεύσει προς τις νησίδες Ιµια και στη συνέχεια να καταπλεύσει στην Κάλυµνο για εκτέλεση συνδυασµένης ενέργειας µε άνδρες της ∆ιοίκησης Υποβρυχίων Καταστροφών. Των γνωστών ΟΥΚ. Πράγµατι, άνδρες της πυραυλακάτου «Αντωνίου» αφαίρεσαν τη σηµαία και ύψωσαν την ελληνική.

Από εκείνη τη στιγµή και µετά άρχισαν να διαµορφώνονται συνθήκες που οδήγησαν τελικώς στην «υιοθέτηση» των γκρίζων ζωνών στην περιοχή. Αρχικώς η ελληνική πλευρά, ιδιαίτερα οι στρατιωτικοί, ήταν αποφασισµένοι να αποκρουστεί µε βία οποιαδήποτε απόπειρα αποβίβασης στα Ιµια έκαναν οι Τούρκοι. Με σήµα στις 29 Ιανουαρίου από τον αρχηγό των Ενόπλων ∆υνάµεων, ναύαρχο Χρήστο Λυµπέρη, και προς τα τρία Επιτελεία δίνονταν πολύ συγκεκριµένες εντολές «αυτοάµυνας».

Ήταν τότε που η κυβέρνηση Σηµίτη ζητούσε από τον Α/ΓΕΕΘΑ, Χρήστο Λυµπέρη, που ήταν έτοιµος για εµπλοκή, να δηλώσει δηµόσια σε σχέση µε την υποστολή από την Ελλάδα της ελληνικής σηµαίας από τις βραχονησίδες ότι την… πήρε ο… αέρας.


Μάλιστα, το µεσηµέρι της ίδιας ηµέρας ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών είχε προτείνει διαπραγµατεύσεις για τις νησίδες Ιµια. Ευτυχώς που η κυβέρνηση Σηµίτη δεν έπεσε στην παγίδα, διότι, αν αποδεχόµασταν την «πρόσκληση» και πηγαίναµε σε διαπραγµατεύσεις, θα ήταν σαν να αναγνωρίζαµε δικαιώµατα κυριαρχίας επί των νήσων και της Τουρκίας.

«Επίθεση»

Ενώ είχε υπάρξει την προηγουµένη διαταγή προς το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού να αποδεσµευθεί από τις εντολές που είχε λάβει από το ΓΕΕΘΑ, µία ηµέρα µετά, στις 30 Ιανουαρίου, οι ελληνικές Ειδικές ∆υνάµεις πήραν διαταγή να είναι σε ετοιµότητα και να χρησιµοποιήσουν βία αν χρειαστεί. ∆ηλαδή, αν επιχειρείτο απόβαση ή αν επιχειρούσαν να προσγειωθούν τουρκικά ελικόπτερα. Η ετοιµότητα αυτή, ασχέτως της τελικής έκβασης, που είναι γνωστή, είχε κριθεί αναγκαία διότι υπήρχαν πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές ότι οι Τούρκοι ετοίµαζαν επίθεση. Η πηγή ήταν αµερικανική, αν λάβουµε µάλιστα υπόψη ότι χάρη στην παρέµβαση των ΗΠΑ αποµακρύνθηκε η προοπτική ενός θερµού επεισοδίου. Για την οποία παρέµβαση υπήρξαν, ως γνωστόν, και οι δηµόσιες ευχαριστίες προς την Ουάσινγκτον του Κώστα Σηµίτη.

∆ύο γεγονότα, εκ των οποίων το ένα τραγικό, άλλαξαν προφανώς τις συνθήκες, οδηγώντας στην ελληνική υποχώρηση

Η πληροφορία περί επικείµενης επίθεσης και το γεγονός ότι δύο τουρκικά ελικόπτερα Black Hawk υπερίπταντο των Ιµίων, καθώς και ότι η φρεγάτα «Yavouz» βρισκόταν 500 µέτρα από τα Ιµια προκάλεσαν την εντολή του αρχηγού του Ναυτικού οι επί των Ιµίων δυνάµεις να ρίξουν αρχικώς φωτοβολίδες κατά των τουρκικών ελικοπτέρων και, αν αυτά επιχειρούσαν να προσγειωθούν, να τα καταρρίψουν! Ακολούθησε προφορική εντολή του υφυπουργού Αµυνας να καταρριφθεί όποιο τουρκικό ελικόπτερο προσπαθούσε να προσγειωθεί στο Φαρµακονήσι. Εντολή που στη συνέχεια τροποποιήθηκε, έτσι ώστε «να βληθούν µόνον οι άνδρες που θα αποβιβαστούν από το ελικόπτερο».

Πτώση

Παρά τις παραπάνω εντολές ετοιµότητας, τουρκικό κανάλι είχε µεταδώσει δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών, Ντ. Μπαϊκάλ, σύµφωνα µε τις οποίες είχε γίνει «ειρηνική ανακατάληψη» των Ιµίων µε λέµβους. Η πληροφορία επιβεβαιώθηκε από την ΑΣ∆ΕΝ και το ΓΕΝ στις 5.30 το πρωί: ότι οι Τούρκοι είχαν σηκώσει σηµαία επί της δυτικής νησίδας των Ιµίων!

Στις 6 το πρωί αναφέρθηκε στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ότι το ελικόπτερο του Πολεµικού Ναυτικού µε τον αριθµό 21 είχε καταπέσει 2 ναυτικά µίλια βορείως των ∆υτικών Ιµίων, µε θύµατα το πλήρωµα, που αποτελείτο από τους Βλαχάκο, Καραθανάση και Γιαλοψό. Μετά την πτώση του ελικοπτέρου διατάχθηκε η διακοπή της σχεδίασης οποιασδήποτε καταδροµικής ενέργειας για την ανακατάληψη των Ιµίων από την πλευρά της Ελλάδας. Το δεύτερο γεγονός ήταν η παρέµβαση των Ηνωµένων Πολιτειών προς αποφυγή θερµού επεισοδίου. Ακολούθησαν διαταγές ακύρωσης των επιχειρήσεων. Συγχρόνως ολοκληρώθηκε και η αποχώρηση των τουρκικών ναυτικών δυνάµεων από την περιοχή.

Η εξέλιξη

Η αµερικανική πρωτοβουλία σταµάτησε µεν την εξέλιξη των γεγονότων σε θερµό επεισόδιο µεταξύ των δύο χωρών, πλην όµως είχε δηµιουργήσει τις συνθήκες για παγίωση της αµφισβήτησης της περιοχής από τουρκικής πλευράς, εξ ου και οι «γκρίζες ζώνες». Αυτό αποδεικνύεται από όσα είχε πει στον Ελληνα πρέσβη στην Αγκυρα ο Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών, Οϊµέν: «…Μετά την επιστροφή στην προγενέστερη κατάσταση (σ.σ.: δηλαδή αφότου είχαν αποχωρήσει και οι ελληνικές και οι τουρκικές δυνάµεις), δηλαδή στο status quo ante, θα µπορούσαν να αρχίσουν οι διαβουλεύσεις για να διαπιστωθεί σε ποιον ανήκει η κυριαρχία επί των Ιµίων»! Θα πρέπει να θυµίσουµε ότι στη σχετική συνεδρίαση της Βουλής, κατά την οποία ο κ. Σηµίτης είχε ευχαριστήσει τους Αµερικανούς, δεν κατόρθωσε να αποφύγει τη δικαιολογηµένα λυσσαλέα κριτική της αντιπολίτευσης. Ο τότε πρόεδρος της Ν.∆. και αρχηγός της αξιωµατικής αντιπολίτευσης, Μιλτιάδης Εβερτ, είχε θεωρήσει ενέργεια «εθνικής προδοσίας» την εξέλιξη της κατάστασης στα Ιµια και είχε υπογραµµίσει ότι «η απόσυρση ελληνικών στρατιωτικών δυνάµεων και η υποστολή της ελληνικής σηµαίας συνιστούν εγκατάλειψη εθνικού εδάφους…».

Ο πρόεδρος τότε της Πολιτικής Ανοιξης, Αντώνης Σαµαράς (ο οποίος ήταν αυτός που είχε αναγνώσει στη Βουλή τις προαναφερθείσες δηλώσεις Οϊµέν), έβγαλε ασυνεπή τον κ. Σηµίτη, διότι, ενώ δήλωνε ότι δεν θα αποσύρουµε τις δυνάµεις µας αν δεν τις αποσύρει πρώτη η Τουρκία, δεν θα αφαιρέσουµε τη σηµαία µας και δεν διαπραγµατευόµαστε την κυριαρχία µας, είκοσι τέσσερις ώρες µετά υποχώρησε και στα τρία.

Αποτέλεσµα. Πέραν των όσων είχε δηλώσει στον Ελληνα πρεσβευτή ο Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών, ο υπουργός Εξωτερικών, Ντ. Μπαϊκάλ, είχε δηλώσει: «Εφυγαν οι Ελληνες από το νησί µας»! Για όση σηµασία έχει όσον αφορά τη στάση µιας κυβέρνησης απέναντι σε τέτοια ζητήµατα, θα πρέπει να αναφέρουµε ότι ανάλογη πρόκληση µε εκείνη του 1996 στα Ιµια η Αγκυρα προετοίµαζε την περίοδο της διακυβέρνησης Καραµανλή, το 2009, στην περιοχή της νήσου Ρω. Το υπουργείο των Εξωτερικών αλλά και το ΓΕΕΘΑ τα είχαν ειδοποιήσει εγκαίρως οι Ρώσοι. H ετοιµότητα της κυβέρνησης απέτρεψε την εξέλιξη.