Τους τελευταίους µήνες στις δηµοσκοπήσεις που περιλαµβάνουν το ερώτηµα αν προτιµούν οι πολίτες µια αυτοδύναµη κυβέρνηση ή µια κυβέρνηση συνεργασίας παρατηρείται όλο και µεγαλύτερη µείωση όσων θέλουν να τους κυβερνήσει ένα σχήµα µε περισσότερα του ενός κόµµατα. Αυτό δείχνει ότι ενισχύεται η πεποίθηση πως οι αυτοδύναµες κυβερνήσεις είναι αυτές που εξασφαλίζουν σταθερότητα.

Αλλωστε, τα περισσότερα παραδείγµατα κυβερνητικών συνεργασιών, διαχρονικά, δεν στέφθηκαν µε επιτυχία. Ο στόχος του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι η αυτοδυναµία, την οποία µάλιστα µε πρόσφατες δηλώσεις του έχει περίπου δεδοµένη κατά τη δεύτερη κάλπη. Και τούτο διότι το σύστηµα που προώθησε ο ΣΥΡΙΖΑ, αυτό της απλής αναλογικής, που ισχύει για τις πρώτες εκλογές, απέβλεπε σε ένα είδος ιταλοποίησης της πολιτικής ζωής - µε όποια πολιτική αστάθεια κι αν συνεπάγεται αυτό µε βάση τη διαχρονική εµπειρία στην Ιταλία. Ταυτόχρονα, η απλή αναλογική ως εκλογικό σύστηµα αποτελεί ιστορικά πάγια ιδεοληψία της Αριστεράς.

Στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας κατά τον 20ό και τον 21ο αιώνα έχουν συνολικά σχηµατιστεί 11 συνεργατικά κυβερνητικά σχήµατα, τα οποία µπορεί να πει κανείς ότι διαµορφώθηκαν κάτω από την πίεση συγκεκριµένων πολιτικών συνθηκών. Αλλωστε, όπως θα δούµε παρακάτω, αυτές οι συνεργατικές κυβερνήσεις κάθε άλλο παρά είχαν µακρά διάρκεια, επιβεβαιώνοντας ότι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, τέτοια σχήµατα είναι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, βραχύβια. Μια πρώτη κυβέρνηση συνεργασίας είχαµε το 1926. Ηταν η οικουµενική κυβέρνηση Ζαΐµη. Το έτος εκείνο υπήρξαν πολιτικές εντάσεις και στρατιωτικά κινήµατα.

Κυβερνούσε αρχικώς η κυβέρνηση του Ευταξία, την οποία είχε διορίσει η δικτατορία του Πάγκαλου. Εκανε, όµως, πραξικόπηµα ο Κονδύλης στις 22 Αυγούστου του έτους εκείνου και έριξε την κυβέρνηση Ευταξία. Επεσε, όµως, και ο Κονδύλης και σχηµατίστηκε µια οικουµενική κυβέρνηση, µε τη συνεργασία µάλιστα βενιζελικών και αντιβενιζελικών, υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐµη. Μετείχαν δύο κόµµατα από κάθε παράταξη. Τον ρόλο, δε, της αξιωµατικής αντιπολίτευσης τον έπαιζε το… Κοµµουνιστικό Κόµµα. Η οικουµενική κυβέρνηση αυτή διατηρήθηκε περίπου έναν χρόνο και µετά διαλύθηκε, διότι αποχώρησαν οι βουλευτές του Λαϊκού Κόµµατος.

Μια πολυκοµµατική κυβέρνηση, υπό ιδιαίτερα έκτακτες συνθήκες, είχαµε υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου κατά την απελευθέρωση από τον γερµανικό ζυγό, το 1944. Χαρακτηριστικό της ήταν ότι σε αυτή µετείχαν και εκπρόσωποι του ΕΑΜ. Μεσολάβησαν τα ∆εκεµβριανά και, εποµέ νως, παραιτήθηκε ο Παπανδρέου. Ενδεικτικό της αδυναµίας να επιτευχθεί πολιτική σταθερότητα µε κυβερνήσεις συνεργασίας είναι και το γεγονός ότι, ακόµα και υπό συνθήκες που επιβάλλουν µια στοιχειώδη συνεννόηση, αυτή δεν επιτυγχάνεται.

Παράδειγµα η κυβέρνηση που προέκυψε µετά τις εκλογές του 1946, που θα έπρεπε να αντιµετωπίσει τις εµφυλιοπολεµικές συνθήκες της εποχής και την οποία είχε συγκροτήσει συνασπισµος δεξιών κοµµάτων µε ευρύτερη συναίνεση, καθώς συµµετείχαν και επιφανή στελέχη του Κέντρου, όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος αλλά και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

Κράτησε µόνο δύο εβδοµάδες! Ακολούθησαν κατά τη διάρκεια της τριετίας του Εµφυλίου µία κυβέρνηση υπό τον Μάξιµο, µία «επτακέφαλη», όπως είχε αποκληθεί λόγω των πολλών προσωπικοτήτων της εποχής που συµµετείχαν, αλλά δεν άντεξε και τη διαδέχθηκαν µία κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και τέσσερις διαδοχικές υπό τον Θεµιστοκλή Σοφούλη, που στηρίζονταν στους Λαϊκούς και στους Φιλελεύθερους, αλλά και σε πληθώρα άλλων µικρών κοµµάτων.

Βραχύβιες και αυτές -πώς να αντέξουν, διότι λαλούσαν πολλοί... κοκόροι-, υποκαταστάθηκαν από την κυβέρνηση ∆ιοµήδη. Από το 1950 µέχρι την άνοδο του Παπάγου στην εξουσία µε τον Ελληνικό Συναγερµό και στη συνέχεια την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραµανλή είχαµε µια σειρά βραχύβιων κυβερνήσεων συνασπισµού, κατ’ αρχάς µε τον Νικόλαο Πλαστήρα, που κράτησε πέντε µήνες. Τον αντικατέστησε ο Σοφοκλής Βενιζέλος, για να ξαναγίνει πρωθυπουργός ο Πλαστήρας µε τη συνεργασία δύο κοµµάτων του Κέντρου, της δικής του ΕΠΕΚ και των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου. Είχε προηγηθεί άλλη µία κυβερνηση του Βενιζέλου µε το ∆ηµοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόµµα του Γεωργίου Παπανδρέου, που κατέρριψε κάθε ρεκόρ βραχύβιας παραµονής στην εξουσία. Μόλις 19 ηµέρες.

Στην ιστορία της χώρας, τον 20ό και 21ο αιώνα έχουν συγκροτηθεί συνολικά 11 συνεργατικά κυβερνητικά σχήµατα
Πέρασαν αρκετά χρόνια πολιτικής σταθερότητας, µε την οκταετία Καραµανλή και την άνοδο της Ενώσεως Κέντρου στην εξουσία. Ακολούθησε µια κατάσταση εκτροπής µε το πραξικόπηµα της 21ης Απριλίου, µέχρι που έπεσε η δικτατορία και σχηµατίστηκε µια κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος για συγκεκριµένους λόγους, που είχαν σχέση µε την αποκατάσταση της δηµοκρατίας. Κυβέρνησε η Νέα ∆ηµοκρατία επί µία επταετία και άλλα οκτώ χρόνια το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, για να φτάσουµε στην πρώτη κατά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης συνεργατική κυβέρνηση, υπό το φως του σκανδάλου Κοσκωτά. Για την αποκληθείσα «κάθαρση». Ετος 1989. Στηρίχθηκε από τα κόµµατα της Ν.∆. και της Αριστεράς (Φλωράκη και Κύρκο) και είχε πρωθυπουργό τον Τζαννή Τζαννετάκη. Στις πρώτες εκλογές του Νοεµβρίου του 1989 δεν προέκυψε αυτοδύναµη κυβέρνηση, λόγω εκλογικού συστήµατος, οπότε σχηµατίστηκε η οικουµενική κυβέρνηση Ζολώτα. Το ενδιαφέρον στοιχείο της κυβέρνησης αυτής ήταν ότι στηριζόταν από τα δύο µεγάλα κόµµατα που βρίσκονταν σε οξεία αντιπαράθεση µε την παραποµπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό ∆ικαστήριο.

Στη στήριξη της κυβέρνησης εκείνης συγκατετέθη και ο Συνασπισµός της Αριστεράς και της Προόδου. Την ίδια εποχή έπρεπε να εκλεγεί και Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας. Οµως η Βουλή απέτυχε να εκλέξει και προκηρύχθηκαν εκλογές στις 8 Απριλίου του 1990. Βραχύβια και η οικουµενική.


20 έτη μετά

Επρεπε να περάσει µία εικοσαετία για να ζήσει πάλι η χώρα κυβερνήσεις συνεργασίας. Η πρώτη ήταν το 2011, ήταν τρικοµµατική, την αποτελούσαν το ΠΑΣΟΚ, η Νέα ∆ηµοκρατία και ο ΛΑΟΣ, µε επικεφαλής τον τραπεζίτη Λουκά Παπαδήµο, τον οποίο µαλιστα είχε προτείνει ο επικεφαλής του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερµού, Γιώργος Καρατζαφέρης.

Είχαµε µπει σε οικονοµική κρίση και η κυβέρνηση αυτή ουσιαστικώς είχε σχηµατιστεί για να διαχειριστεί τις συµφωνίες µε την Ευρωπαϊκή Ενωση για την οικονοµική διάσωση της χώρας. Λίγους µήνες µετά αποχώρησε από το κυβερνητικό σχήµα ο ΛΑΟΣ και η κυβέρνηση εκείνη συνέχισε µε τη στήριξη Νέας ∆ηµοκρατίας και ΠΑΣΟΚ, υπογράφοντας δανειακές συµφωνίες (Μνηµόνια). Ο Καρατζαφέρης είχε αποχωρήσει τον Φεβρουάριο του 2012 και τον Μάιο, µετά την υπογραφή των συµφωνιών, σχηµατίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Παναγιώτη Πικραµµένο, προκειµένου να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές. Επειτα από δύο αναµετρήσεις, τον Μάιο, σχηµατίστηκε η τέταρτη κατά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης κυβέρνηση συνεργασίας, την οποία απάρτιζαν, µε επικεφαλής ως πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαµαρά, η Ν.∆., το ΠΑΣΟΚ µε τον Ευάγγελο Βενιζέλο και η ∆ΗΜ.ΑΡ. του Φώτη Κουβέλη.

Η κυβέρνηση εκείνη, που διαχειρίστηκε τα υπογραφέντα µνηµόνια, άντεξε µία τριετία, παρά την αποχώρηση της ∆ΗΜ.ΑΡ. µε αφορµή το κλείσιµο της ΕΡΤ για την εξυγίανσή της. Η πέµπτη κυβέρνηση συνεργασίας προέκυψε από τις εκλογές του 2015 και είχε και έναν παρά φύσιν πολιτικό χαρακτήρα, διότι συνεργάστηκαν για να τη σχηµατίσουν δύο κόµµατα ευρισκόµενα σε δύο αντίθετα ιδεολογικά ρεύµατα. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Αλέξη Τσίπρα και οι Ανεξάρτητοι Ελληνες υπό τον Πάνο Καµµένο.

Ολες οι προαναφερθείσες κυβερνήσεις συνεργασίας προέκυψαν ουσιαστικώς υπό την πίεση συγκεκριµένων πιεστικών αναγκών. Οι περισσότερες, όπως είδαµε, ήταν βραχύβιες, µε εξαίρεση ίσως τις δύο τελευταίες, όπου στη µία περίπτωση, της κυβέρνησης Σαµαρά - Βενιζέλου, η αντοχή της οφειλόταν στην ανάγκη να διαχειριστεί τις µνηµονιακές υποχρεώσεις που είχαν αναβληθεί. Την αντοχή της άλλης κυβέρνησης, που τη διαδέχτηκε, των ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝ.ΕΛ., εκτός από το ίδιο πιεστικό οικονοµικό πρόβληµα, προσδιόριζε και η αναγκαία συνοχή για την παραµονή στη διακυβέρνηση. Σήµερα, όταν µιλάµε για το ενδεχόµενο µιας κυβέρνησης συνεργασίας, είναι για την εξασφάλιση µιας προσωρινής πολιτικής σταθερότητας, δεδοµένου ότι, διαχρονικά, έχει αποδειχθεί πως στα πολιτικά χρονικά της χώρας οι µονοκοµµατικές και αυτοδύναµες κυβερνήσεις είναι αυτές που έχουν πάρει τις σηµαντικότερες αποφάσεις, τις οποίες έχουν φέρει και σε πέρας. Θυµίζουµε την ένταξή µας στην ΕΟΚ -µετέπειτα Ε.Ε.-, την είσοδό µας στην ΟΝΕ και στο ευρώ και τα µεγάλα έργα υποδοµής. Και, βεβαίως, αν αναφερθούµε στη σηµερινή κυβέρνηση, πρέπει να επισηµάνουµε µεταξύ των πολύ σηµαντικών την ψηφιακή µεταρρύθµιση της χώρας, που συνιστά κυριολεκτικώς επανάσταση για τα ελληνικά δεδοµένα.

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά το Σάββατο 4/3