Βασίλης Βασιλικός: Από το "Ζ" έως το "Ω" - Η μυθιστορηματική ζωή και τα έργα του εμβληματικού συγγραφέα
Ο Βασίλης Βασιλικός υπήρξε πολιτικά ενεργός, πληθωρικός, κοσμοπολίτης, πολυγραφότατος, ένας από τους δέκα πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, σύμφωνα με την UNESCO
«Όχι, πρέπει να συνεχίσω την καταβύθιση. Νομίζω πως βρήκα μιαν άκρη, με τις στενωπούς που οδηγούν στη θάλασσα. Κάπου εκεί θα πρέπει να κρύβεται και το μυστικό μου. Στη θάλασσα τη βαθιά, την απέραντη, στη θάλασσα την πλατιά, τη μεγάλη», έγραφε ο Βασίλης Βασιλικός στο βιβλίο του «Οι γάτες της Rue d’ Hauteville».
Πώς θα θυμόμαστε τον εμβληματικό συγγραφέα που έφυγε από τη ζωή στα 89 του χρόνια; Ως έναν βραβευμένο δημιουργό που «ταξίδεψε» τη δική του Ελλάδα στον κόσμο. Υπήρξε πολιτικά ενεργός, πληθωρικός, κοσμοπολίτης, πολυγραφότατος. Επίσης, ένας από τους δέκα πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, σύμφωνα με την UNESCO.
Με το καπέλο του και μια πίπα στο χέρι ως σήμα κατατεθέν, πάντοτε κομψός με την καμπαρντίνα του, ευθυτενής, ανήσυχος, ευδιάθετος με αινιγματικό χαμόγελο. Τον φανταζόμαστε τα πρώτα χρόνια να εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ, να γράφει σενάρια (είχε συνεργαστεί με τον Νίκο Κούνδουρο στο σενάριο της ταινίας «Μικρές Αφροδίτες»), να μεταφράζει, να συστήνεται ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Ξανά και ξανά. Με μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα, ποίηση.
Ακολούθησε ένα μοναχικό επάγγελμα. Βιοπορίστηκε από το λυτρωτικό γράψιμο, όπως συνήθιζε να λέει. Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Πόσο χρόνο να του πήρε άραγε να γράψει το βιβλίο «Η μυθολογία της Αμερικής», πόσα βράδια ξενύχτησε όταν περνούσε τις τελικές διορθώσεις στους πιο αναγνωρίσιμους τίτλους του, όπως «Το ψαροντούφεκο», «Θύματα ειρήνης», «Οι φωτογραφίες», «Ο ιατροδικαστής», «Ο θάνατος του Αμερικάνου»...
Και φυσικά το «Ζ», που το έγραψε «υπό την επιρροή», όπως έλεγε, του Τρούμαν Καπότε. «Το “Ζ” είναι ένα γράμμα που είχα αγαπήσει πολύ πριν γράψω το βιβλίο μου, καθώς ήταν το σύμβολο των γαλλικών τρένων και μπορούσες να το δεις σε όλους τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Μετά την έκδοση του βιβλίου και της ταινίας του Κώστα Γαβρά το 1969, «το “Ζ” έγινε σύμβολο της ζωής και του αγώνα του Γρηγόρη Λαμπράκη, αλλά φυσικά και παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης», είχε πει στη γερμανική εφημερίδα «Τaz». Γιατί ο Βασίλης Βασιλικός μπορεί να έγινε γνωστός κυρίως από το «Ζ», αλλά έζησε βλέποντας τους ήρωες των βιβλίων του να μιλούν 33 διαφορετικές γλώσσες, ακόμη και στη γραφή Μπράιγ.
Ο Βασίλης Βασιλικός γεννήθηκε στα Ποταμούδια Καβάλας το 1934 (πριν από λίγες ημέρες, στις 18 του μηνός, είχε τα γενέθλιά του), έγραφε ποιήματα από μικρός, παράλληλα με το ποδόσφαιρο. Αποφοίτησε από το Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη στη Θεσσαλονίκη και το Αμερικανικό Κολέγιο Ανατόλια. Σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Σκηνοθεσία τηλεόρασης στο Γέιλ. Υπήρξε κοινωνικός αλλά και εσωστρεφής, όπως έλεγε στις συνεντεύξεις του. Πίστευε ότι για να γράψεις πρέπει να έχεις πονέσει, «να έχεις πόνο μέσα σου». Έζησε κι εργάστηκε από το 1967 μέχρι το 1994 σε Ιταλία, Γαλλία, Αμερική.
Στην επταετία της δικτατορίας έζησε εξόριστος στο εξωτερικό. Το 1981 ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της ΕΡΤ επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου, θέση που παρέμεινε ως το 1984. Πρωταγωνίστησε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Ευρώπης. Όπως είχε γράψει χαρακτηριστικά, πάντοτε προτού κοιμηθεί έπρεπε να ξεπλύνει με τον ρυθμό της ελληνικής γλώσσας τα χείλη του. Διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, υπήρξε μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο. Στον κόσμο του λογοτέχνη Βασιλικού τα πάντα έμοιαζαν μετέωρα. Μεταβατικά.
Οι ήρωες του ταξιδιώτες στον τόπο και τον χρόνο επαναστάτες με αιτία. Επηρεάστηκε από τόσο διαφορετικούς συγγραφείς μεταξύ τους, όπως ο Κάφκα, ο Παπαδιαμάντης, ο Καμί, ο Μυριβήλης, ο Καζαντζάκης...
Και στην προσωπική του ζωή; Ήταν παντρεμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου, με την οποία απέκτησε μια κόρη. Πώς να ξεχάσουμε την εκπομπή του στην ΕΤ3 «Άξιον Εστί»; Δεν ήξερε μόνο να ρωτάει τους καλεσμένους του. Ήξερε κυρίως να ακούει. Και να μοιράζεται συναισθήματα, αναμνήσεις, άναρχα γράμματα και σκέψεις της ελληνικής αλφαβήτου, όπως το «Ζ» (που σύμφωνα με τον συγγραφέα διαβάζεται «ζει»). Και όλα τα άλλα.
«Ήταν προσωπικότητα με ανεξίτηλη σφραγίδα στην ελληνική και την παγκόσμια λογοτεχνία και ευτύχησε να είναι από τους πιο πολυμεταφρασμένους πεζογράφους μας. Μια φωνή που τιμούσε την Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά μας», έγραψε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο Facebook.
«Θα λείψει στην Ελλάδα, την Αριστερά, την Τέχνη», τόνισε ο Αλέξης Τσίπρας.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Βουλής, Κωνσταντίνος Τασούλας, υπογράμμισε πως «συνέβαλε στις προσπάθειες της Βουλής των Ελλήνων για την αναβάθμιση του πολιτισμού στη χώρα» και η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ανέφερε πως «τα βιβλία του είναι τεκμήρια της Νεοελληνικής Ιστορίας - η απώλειά του αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό στα ελληνικά γράμματα».
Ο Στέφανος Κασσελάκης σημείωσε: «Κατάφερε την παγκόσμια έκρηξη με ένα γράμμα: Ζ. Έκρηξη λογοτεχνίας. Έκρηξη δημοκρατίας».
Το ΠΑΣΟΚ σε ανακοίνωσή του ανέφερε πως «θα μνημονεύεται για πάντα» και το ΚΚΕ: «Τον τιμούμε για τη σπουδαία συμβολή του στην εξέλιξη της σύγχρονης λογοτεχνίας».
Τέλος, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου εκφράζει «βαθιά συλλυπητήρια στους οικείους του».
Δημoσιεύθηκε στην Απογευματινή / Της Σάντυς Τσαντάκη
Πώς θα θυμόμαστε τον εμβληματικό συγγραφέα που έφυγε από τη ζωή στα 89 του χρόνια; Ως έναν βραβευμένο δημιουργό που «ταξίδεψε» τη δική του Ελλάδα στον κόσμο. Υπήρξε πολιτικά ενεργός, πληθωρικός, κοσμοπολίτης, πολυγραφότατος. Επίσης, ένας από τους δέκα πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, σύμφωνα με την UNESCO.
«Βιοπορίστηκα από το λυτρωτικό γράψιμο» έλεγε ο Βασίλης Βασιλικός
Με το καπέλο του και μια πίπα στο χέρι ως σήμα κατατεθέν, πάντοτε κομψός με την καμπαρντίνα του, ευθυτενής, ανήσυχος, ευδιάθετος με αινιγματικό χαμόγελο. Τον φανταζόμαστε τα πρώτα χρόνια να εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ, να γράφει σενάρια (είχε συνεργαστεί με τον Νίκο Κούνδουρο στο σενάριο της ταινίας «Μικρές Αφροδίτες»), να μεταφράζει, να συστήνεται ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Ξανά και ξανά. Με μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα, ποίηση. Ακολούθησε ένα μοναχικό επάγγελμα. Βιοπορίστηκε από το λυτρωτικό γράψιμο, όπως συνήθιζε να λέει. Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Πόσο χρόνο να του πήρε άραγε να γράψει το βιβλίο «Η μυθολογία της Αμερικής», πόσα βράδια ξενύχτησε όταν περνούσε τις τελικές διορθώσεις στους πιο αναγνωρίσιμους τίτλους του, όπως «Το ψαροντούφεκο», «Θύματα ειρήνης», «Οι φωτογραφίες», «Ο ιατροδικαστής», «Ο θάνατος του Αμερικάνου»...
Το βιβλίο και η ταινία
Και φυσικά το «Ζ», που το έγραψε «υπό την επιρροή», όπως έλεγε, του Τρούμαν Καπότε. «Το “Ζ” είναι ένα γράμμα που είχα αγαπήσει πολύ πριν γράψω το βιβλίο μου, καθώς ήταν το σύμβολο των γαλλικών τρένων και μπορούσες να το δεις σε όλους τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Μετά την έκδοση του βιβλίου και της ταινίας του Κώστα Γαβρά το 1969, «το “Ζ” έγινε σύμβολο της ζωής και του αγώνα του Γρηγόρη Λαμπράκη, αλλά φυσικά και παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης», είχε πει στη γερμανική εφημερίδα «Τaz». Γιατί ο Βασίλης Βασιλικός μπορεί να έγινε γνωστός κυρίως από το «Ζ», αλλά έζησε βλέποντας τους ήρωες των βιβλίων του να μιλούν 33 διαφορετικές γλώσσες, ακόμη και στη γραφή Μπράιγ.
Από την Καβάλα
Ο Βασίλης Βασιλικός γεννήθηκε στα Ποταμούδια Καβάλας το 1934 (πριν από λίγες ημέρες, στις 18 του μηνός, είχε τα γενέθλιά του), έγραφε ποιήματα από μικρός, παράλληλα με το ποδόσφαιρο. Αποφοίτησε από το Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη στη Θεσσαλονίκη και το Αμερικανικό Κολέγιο Ανατόλια. Σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Σκηνοθεσία τηλεόρασης στο Γέιλ. Υπήρξε κοινωνικός αλλά και εσωστρεφής, όπως έλεγε στις συνεντεύξεις του. Πίστευε ότι για να γράψεις πρέπει να έχεις πονέσει, «να έχεις πόνο μέσα σου». Έζησε κι εργάστηκε από το 1967 μέχρι το 1994 σε Ιταλία, Γαλλία, Αμερική.Στην επταετία της δικτατορίας έζησε εξόριστος στο εξωτερικό. Το 1981 ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της ΕΡΤ επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου, θέση που παρέμεινε ως το 1984. Πρωταγωνίστησε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Ευρώπης. Όπως είχε γράψει χαρακτηριστικά, πάντοτε προτού κοιμηθεί έπρεπε να ξεπλύνει με τον ρυθμό της ελληνικής γλώσσας τα χείλη του. Διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, υπήρξε μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο. Στον κόσμο του λογοτέχνη Βασιλικού τα πάντα έμοιαζαν μετέωρα. Μεταβατικά.
Οι ήρωες του ταξιδιώτες στον τόπο και τον χρόνο επαναστάτες με αιτία. Επηρεάστηκε από τόσο διαφορετικούς συγγραφείς μεταξύ τους, όπως ο Κάφκα, ο Παπαδιαμάντης, ο Καμί, ο Μυριβήλης, ο Καζαντζάκης...
Και στην προσωπική του ζωή; Ήταν παντρεμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου, με την οποία απέκτησε μια κόρη. Πώς να ξεχάσουμε την εκπομπή του στην ΕΤ3 «Άξιον Εστί»; Δεν ήξερε μόνο να ρωτάει τους καλεσμένους του. Ήξερε κυρίως να ακούει. Και να μοιράζεται συναισθήματα, αναμνήσεις, άναρχα γράμματα και σκέψεις της ελληνικής αλφαβήτου, όπως το «Ζ» (που σύμφωνα με τον συγγραφέα διαβάζεται «ζει»). Και όλα τα άλλα.
«Μία φωνή που τιμούσε τη χώρα μας πέρα από τα σύνορα»
«Ήταν προσωπικότητα με ανεξίτηλη σφραγίδα στην ελληνική και την παγκόσμια λογοτεχνία και ευτύχησε να είναι από τους πιο πολυμεταφρασμένους πεζογράφους μας. Μια φωνή που τιμούσε την Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά μας», έγραψε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο Facebook. «Θα λείψει στην Ελλάδα, την Αριστερά, την Τέχνη», τόνισε ο Αλέξης Τσίπρας.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Βουλής, Κωνσταντίνος Τασούλας, υπογράμμισε πως «συνέβαλε στις προσπάθειες της Βουλής των Ελλήνων για την αναβάθμιση του πολιτισμού στη χώρα» και η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ανέφερε πως «τα βιβλία του είναι τεκμήρια της Νεοελληνικής Ιστορίας - η απώλειά του αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό στα ελληνικά γράμματα».
Ο Στέφανος Κασσελάκης σημείωσε: «Κατάφερε την παγκόσμια έκρηξη με ένα γράμμα: Ζ. Έκρηξη λογοτεχνίας. Έκρηξη δημοκρατίας».
Το ΠΑΣΟΚ σε ανακοίνωσή του ανέφερε πως «θα μνημονεύεται για πάντα» και το ΚΚΕ: «Τον τιμούμε για τη σπουδαία συμβολή του στην εξέλιξη της σύγχρονης λογοτεχνίας».
Τέλος, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου εκφράζει «βαθιά συλλυπητήρια στους οικείους του».
Δημoσιεύθηκε στην Απογευματινή / Της Σάντυς Τσαντάκη
