Λοξή φάλαγγα και Ιερός Λόχος. Αυτά ήταν τα βασικά «όπλα» του Επαμεινώνδα στα Λεύκτρα της Βοιωτίας στις 6 Ιουλίου 371 π.Χ., στη μάχη που ανέδειξε τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του Θηβαίου στρατηλάτη.

Την άνοιξη του 371 π.Χ. οι Σπαρτιάτες φοβούμενοι την αύξηση της στρατιωτικής ισχύος της Θήβας εισέβαλαν στη Βοιωτία και επιτέθηκαν στη Θήβα. Με 10.000 πεζούς και 1.000 ιππείς, ο βασιλιάς Κλεόμβροτος στρατοπέδευσε στα Λεύκτρα, μεταξύ Κιθαιρώνα και Ελικώνα. Οι Θηβαίοι διέθεταν μόνο 6.000 άνδρες.

Ο Επαμεινώνδας αποφάσισε να κινηθεί επιθετικά. Επινόησε την τακτική της λοξής φάλαγγας, σταθμό στην εξέλιξη της στρατιωτικής τέχνης, για να αντιμετωπίσει το αριθμητικό πλεονέκτημα των Σπαρτιατών.

Ενώ εκείνη την εποχή οι περισσότερες πόλεις-κράτη είχαν υιοθετήσει ως κύριο στρατιωτικό σχηματισμό τις φάλαγγες, τετράγωνα βάθους 8 ή 10 στρατιωτών, ο Επαμεινώνδας δημιούργησε μια μεγάλη δύναμη κρούσης και παρέταξε τους άνδρες της αριστερής πτέρυγας σε βάθος 50 ανδρών. Ο σχηματισμός είχε λοξή κατεύθυνση σε σχέση με την αντίπαλη διάταξη. Στο κέντρο τοποθέτησε τον Ιερό Λόχο υπό τον Πελοπίδα, την επίλεκτη μονάδα από 300 στρατιώτες. Μπροστά παρέταξε το άριστα εκπαιδευμένο ιππικό του.

Πρώτα αναμετρήθηκε το ιππικό των δύο πλευρών. Οι Θηβαίοι ανάγκασαν τους Σπαρτιάτες ιππείς σε υποχώρηση και προκάλεσαν σύγχυση στο πεζικό. Ο Κλεόμβροτος επιχείρησε να περικυκλώσει τους Θηβαίους, αλλά ο Ιερός Λόχος ματαίωσε την κυκλωτική κίνηση.

Ο Κλεόμβροτος τραυματίστηκε θανάσιμα. Στις τάξεις των Σπαρτιατών επικράτησε πανικός και υποχώρησαν άτακτα.

Η Σπαρτιατική ηγεμονία στην Ελλάδα τελείωσε και η Θήβα έγινε ηγέτις των ελληνικών πόλεων-κρατών. Ο δρόμος για την άνοδο του Φιλίππου της Μακεδονίας και του γιου του, Μεγάλου Αλεξάνδρου, είχε ανοίξει.