Αυτοψία των "Παραπολιτικών" στο Βρετανικό Μουσείο - Οι σοβάδες που πέφτουν, τα πρόχειρα μηχανήματα και οι συζητήσεις για την επανένωση

Τις συνθήκες όπου φυλάσσονται τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο αυτή την περίοδο παρουσιάζουν σήμερα μέσω σχετικών φωτογραφιών τα «Π», κάνοντας αυτοψία στους χώρους όπου εκτίθενται οι ελληνικοί θησαυροί. Όπως αποκαλύπτεται, την ώρα που βρίσκεται σε εξέλιξη μια δημόσια συζήτηση για την ανάγκη επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα στη χώρα μας, οι εικόνες μαρτυρούν την πλημμελή προστασία των εκθεμάτων.

Τα «Π» βρέθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο στις αρχές Ιουλίου, καταγράφοντας τριτοκοσμικές εικόνες στην αίθουσα όπου φυλάσσονται τα Γλυπτά. Πρόχειρα τοποθετημένα μηχανήματα ψύξης, που δημιουργούσαν έντονο θόρυβο, φορητές συσκευές καλοριφέρ, ανεμιστήρες δαπέδου και σοβάδες να πέφτουν από την οροφή συνέθεταν ένα σκηνικό που σίγουρα δεν τιμά τη σημαντικότητα των αρχαίων εκθεμάτων ούτε βέβαια την ιστορία του ίδιου του Βρετανικού Μουσείου.

Σημειώνεται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που καταγράφονται τέτοιες εικόνες, αφού και το 2021 η βρετανική εφημερίδα «The Art Newspaper» είχε δημοσιεύσει σχετικό ρεπορτάζ με τον ειρωνικό τίτλο «Βρέχει ξανά στον εκθεσιακό χώρο με τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο». Μάλιστα, τότε ο κ. Αλέξι Κέι Κάμπελ, μέλος της βρετανικής επιτροπής για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, είχε αναφέρει σε δηλώσεις του πως «τον χειμώνα βάζουν μηχανήματα για θέρμανση και το καλοκαίρι ανεμιστήρες. Θυμίζει τριτοκοσμικό μουσείο». Από την πλευρά του, το υπουργείο Πολιτισμού είχε τονίσει ότι οι εικόνες αυτές ενισχύουν απόλυτα το δίκαιο, διαρκές και αδιαπραγμάτευτο αίτημα της Ελλάδας για την επανένωση των Γλυπτών. Μάλιστα, μετά την εξέλιξη αυτή, η διοίκηση του μουσείου είχε μιλήσει για «ένα πρόγραμμα συντήρησης κτιρίων», με τα αποτελέσματα του προγράμματος, τρία χρόνια μετά, να μην αποτυπώνονται πουθενά.

Το σκηνικό αυτό φαίνεται να βρίσκεται σε αντιδιαστολή με το Μουσείο της Ακρόπολης, που αναμένει τους ελληνικούς θησαυρούς να επιστρέψουν στον τόπο τους. Μάλιστα, τον περασμένο μήνα η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, δήλωσε πως «με την ίδρυση, ανέγερση και προπαντός τη λειτουργία του Μουσείου της Ακρόπολης, η χώρα μας κατέρριψε το μοναδικό -στο παρελθόν- αληθές και ισχυρό επιχείρημα των Βρετανών, ότι η Ελλάδα δεν διέθετε κατάλληλες και αντάξιες υποδομές φιλοξενίας. Είναι πλέον ευρύτατα -σχεδόν καθολικά και διεθνώς- αποδεκτό ότι η Ελλάδα στηρίζει την επιχειρηματολογία της διεκδίκησής της για την επανένωση των Γλυπτών σε απτές αποδείξεις της ισχυρής της βούλησης και της έμπρακτης δυνατότητας και ικανότητάς της να τα προστατεύσει, να τα διατηρήσει, να τα αναδείξει και να τα διαχειριστεί με άρτιο επιστημονικά και τεχνικά τρόπο». Η ίδια σημείωσε πως «εδώ και 15 χρόνια είναι απολύτως σαφές ότι το επιχείρημα του Βρετανικού Μουσείου όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά αντιθέτως, μετά τις αποκαλύψεις των τελευταίων ετών, έχει πλέον απολύτως αντιστραφεί».

Στο μεταξύ, η -δύσκολη και πάνω σε λεπτές ισορροπίες- συζήτηση που γίνεται μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Βρετανικού Μουσείου για τα Γλυπτά του Παρθενώνα έχει προχωρήσει, σύμφωνα με πληροφορίες, πάνω σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο: Την επανένωσή τους στην Αθήνα, έναντι μιας γενναίας παραχώρησης της χώρας μας προς το Βρετανικό Μουσείο, με τακτικό δανεισμό κορυφαίων συλλογών, περιλαμβανομένων ορισμένων από τα πιο γνωστά και εμβληματικά έργα, που ουδέποτε έχουν βρεθεί εκτός Ελλάδας.

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, ένας ακόμα λόγος που το Βρετανικό Μουσείο αντιμετωπίζει θετικά το σενάριο αυτό είναι ότι προσδοκά σε σημαντικά έσοδα από τις σπάνιες ελληνικές αρχαιότητες. Αυτές εξάλλου θα παρουσιάζονται σε περιοδικές εκθέσεις, όπου η είσοδος γίνεται με εισιτήριο 20 λιρών και συγκεντρώνουν χιλιάδες επισκέπτες καθημερινά, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο η είσοδος είναι δωρεάν. Στο τραπέζι μάλιστα των συζητήσεων φέρεται να έχει πέσει και αξιολογείται και από τις δύο πλευρές, με θετικό πνεύμα, η ιδέα να έρθουν τα Γλυπτά στο Μουσείο της Ακρόπολης για μια περίοδο 15 ετών, στη διάρκεια της οποίας θα δανείζει σε τακτά χρονικά διαστήματα η χώρα μας τις εν λόγω αρχαιότητες στο Βρετανικό Μουσείο.

Υπό τον συντονισμό Μητσοτάκη οι διαπραγματεύσεις

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης συντονίζει και εποπτεύει προσωπικά την απαιτητική και πολυπαραγοντική αυτή διαπραγμάτευση, ενώ άμεση εμπλοκή έχει ο υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, που πέρα από την πολιτική διάσταση γνωρίζει πολύ καλά και τη νομική διάσταση του ζητήματος. Ο επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας έχει ασχοληθεί με το θέμα και ενώ ήταν υπουργός Επικρατείας, έχοντας ξεκινήσει τις συζητήσεις με τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου, με τον οποίο έχει οικοδομήσει και σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, που σε τέτοιου είδους θέματα παίζει τον ρόλο της. Πριν από τις πρόσφατες βρετανικές εκλογές, τα «Π» είχαν ζητήσει ένα σχόλιο από το Βρετανικό Μουσείο, που χειρίζεται το θέµα, και εκπρόσωπός του αποκάλυψε ότι «οι συζητήσεις µε την Ελλάδα για µια συνεργασία για το θέµα του Παρθενώνα είναι συνεχείς και εποικοδοµητικές. Πιστεύουµε ότι αυτό το είδος µακροπρόθεσµης συνεργασίας θα επιτύχει τη σωστή ισορροπία µεταξύ της κοινής χρήσης των µεγαλύτερων εκθεµάτων µας µε το κοινό σε όλο τον κόσµο και της διατήρησης της ακεραιότητας της απίστευτης συλλογής που διατηρούµε στο µουσείο». Κοινώς, υπονόησε ότι η ηγεσία του µουσείου βλέπει θετικά το ζήτηµα, όµως το βάζει σε µια λογική... δανεισµού.

Ο νόµος που διέπει το Βρετανικό Μουσείο (British Museums Act 1963) δεν επιτρέπει τις επιστροφές αρχαιοτήτων. Ωστόσο, υπάρχουν δύο παραδείγµατα επιστροφών, στη βάση µακροχρόνιων, διαρκώς ανανεούµενων δανείων: Το 2005 το µουσείο επέστρεψε τη µάσκα Νάµγκις στον Καναδά και το 2017 έξι πιόνια σκακιού από τη συλλογή «Lewis Chessmen» στο Μουσείο Στορνογουέι, στη Σκωτία.

Παράλληλα με τις συζητήσεις της ελληνικής κυβέρνησης με το Βρετανικό Μουσείο, σηµειώθηκαν σηµαντικές εξελίξεις και στο επίπεδο της UNESCO. Κορωνίδα αυτών, µε προφανή πολιτικό και διπλωµατικό αντίκτυπο, ήταν η στήριξη που προσέφερε στη χώρα µας η αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον Οργανισµό. Η Ζεϊνέπ Μποζ δήλωσε ότι ουδέποτε υπήρξε οθωµανικό φιρµάνι που να παραχωρεί τα Γλυπτά στον Έλγιν και µάλιστα πρόσθεσε ότι αυτά πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Το θέµα συζητήθηκε στο πλαίσιο της 24ης Συνόδου της ∆ιακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (ICPRCP). Η ελληνική αντιπροσωπεία παρουσίασε αναλυτικά και εµπεριστατωµένα το ιστορικό της υπόθεσης και τις θέσεις της Ελλάδας στο ζήτηµα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Μέσα από µαρτυρίες περιηγητών και λογίων της εποχής του Έλγιν, η χώρα µας τεκµηρίωσε τη βίαιη απόσπαση των αρχιτεκτονικών γλυπτών από το µνηµείο. Τόνισε εµφατικά την ανυπαρξία φιρµανιού και σχετικών σουλτανικών εγγράφων και την παράνοµη ιδιοποίηση των Γλυπτών από τον λόρδο Έλγιν, πριν καταλήξουν στο Βρετανικό Μουσείο. Σύµφωνα µε σχετική ενηµέρωση του υπουργείου, η ελληνική αντιπροσωπεία επεσήµανε ιδιαιτέρως και το θέµα της κακοµεταχείρισης των Παρθενωνείων κατά την παραµονή τους στο Βρετανικό Μουσείο και τις κακές συνθήκες φύλαξής τους ήδη από τον 19ο αιώνα µέχρι σήµερα.

«Eπανένωση για λόγους ηθικής ισορροπίας και δικαίωσης»

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων αναφορικά με την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα κάνει λόγο για ένα πανανθρώπινο αίτημα πολλών δεκαετιών. Δεν εστιάζει στις συνθήκες έκθεσης των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά μιλάει για ένα παγκόσμιο αίτημα που έχει βάση ηθική. «Τα Γλυπτά του Παρθενώνα συμπλήρωσαν 210 χρόνια έκθεσης στο Βρετανικό Μουσείο και μπορούν πια να επιστρέψουν και να επανενωθούν με το μνημειακό τους σύνολο. Η ελληνική αρχαιολογία τα τελευταία 120 χρόνια είναι στην πρώτη γραμμή της επιστήμης. Οι Έλληνες αρχαιολόγοι είναι κορυφαίοι επιστήμονες και τα ελληνικά μουσεία είναι από τα πιο πρωτοποριακά του κόσμου. Δεν υπάρχει το επιχείρημα ότι στη Βρετανία είναι καλύτερα, ενώ στην Ελλάδα τα Γλυπτά θα είναι σε κακά χέρια. Το υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να παραμείνει στο διαχρονικό αίτημα της χώρας μας, που επιθυμεί την οριστική επιστροφή και την επανένωση και όχι τον δανεισμό με ανταποδοτικό κόστος ανάλογο των έργων αυτών. Ο Παρθενώνας είναι ένα κορυφαίο μνημείο, που ανήκει στην ανθρωπότητα», αναφέρει σήμερα στα «Π» ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, δρ Κώστας Πασχαλίδης.

Ο ίδιος θεωρεί το Μουσείο της Ακρόπολης το καταλληλότερο μέρος για τα Γλυπτά για πολλούς λόγους, με κυριότερο την παραδοχή ότι η ένωση των μερών του σώματος συνιστά τη δικαίωση ενός ηθικού ζητήματος Πολιτισμού. «Το Μουσείο Ακρόπολης είναι ένα λαμπρό και σύγχρονο μουσείο. Δεν είναι ένα μουσείο του παλαιού, του αποικιακού κόσμου, όπως είναι το Βρετανικό. Τα Γλυπτά για τα οποία γίνεται λόγος πρέπει να βρίσκονται στην Αθήνα. Εκεί θα στηριχθούν σωστά, θα ελεγχθεί η επιφάνειά τους για τη σταθερότητά της από τους εμπειρότατους συντηρητές και μετά θα εκτεθούν σε χώρο ασφαλή, με συνθήκες κατάλληλες για τέτοια πράγματα. Δεν είναι επιχείρημα η υγρασία στις αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου για να επιστρέψουν τα Γλυπτά στην Ελλάδα. Υπάρχουν σοβαρότεροι λόγοι που στηρίζουν το αίτημα της χώρας μας. Οι συζητήσεις για τα Γλυπτά πρέπει να είναι επίσημες και να παραμένουν στις γραμμές της εθνικής μας πολιτικής, που λέει ότι επιθυμούμε τη μόνιμη επιστροφή και την επανένωση για λόγους ηθικής ισορροπίας και δικαίωσης», τονίζει.

Και για ποιον λόγο το Βρετανικό είναι το λάθος μουσείο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα μάς το εξηγεί ανάγλυφα ο κ. Πασχαλίδης. «Τα Γλυπτά βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο λάθος μουσείο, σε ένα μουσείο αποικιακής αντίληψης. Οι Βρετανοί λένε ότι εδώ σε εμάς θα βρείτε τα μεγαλύτερα αριστουργήματα ολόκληρου του πλανήτη, γιατί ήμασταν κάποτε σε θέση να τα εκπατρίσουμε και να τα συγκεντρώσουμε στο Λονδίνο. Όπως ένα πολυτελέστατο γεύμα της βικτωριανής εποχής, που θα προσέφερε εξωτικά εδώδιμα από όλον τον πλανήτη. Γλυπτά και τρόφιμα ως τρόπαια μιας αυτοκρατορίας, μια παραβολή με την οποία στοχεύω να δείξω την υπερβολή μιας εποχής που έχει οριστικά εκπνεύσει. Η αποικιακή αντίληψη ενέχει την αίσθηση της ανωτερότητας της μητρόπολης στην οποία συλλέγονται τα αριστουργήματα “των καλών στιγμών της ανθρωπότητας” για να τα δουν όσοι έχουν το προνόμιο να ανήκουν στους ισχυρούς. Αυτή η αντίληψη και αυτή η εποχή πέρασαν και καλό είναι να ξεκινήσει να αποκαθιστά τις βλάβες του παρελθόντος», όπως αναφέρει.

Ανοιχτός στην επιστροφή των Γλυπτών ο Κιρ Στάρμερ

Της Μυρτώς Μπούτση

«Θα διατηρήσουμε τον υπάρχοντα νόμο, αλλά, αν μία συμφωνία δανεισμού που είναι αμοιβαία αποδεκτή ανάμεσα στο Βρετανικό Μουσείο και την ελληνική κυβέρνηση μπορεί να επιτευχθεί, δεν θα σταθούμε εμπόδιο». Αυτά δήλωσε άνθρωπος κοντά στον νέο πρωθυπουργό, Κιρ Στάρμερ, στους «Financial Times» σχετικά με τις προθέσεις της (πιθανής ακόμη τότε) βρετανικής εργατικής κυβέρνησης, τον Νοέμβριο, με αφορμή την άτσαλη άρνηση του τότε πρωθυπουργού των Τόρις, Ρίσι Σούνακ, να συναντηθεί με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, προκειμένου να αποφύγει προεκλογικά μια άβολη αντιπαράθεση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Τότε, στο βρετανικό κοινοβούλιο, ο αρχηγός των Εργατικών είχε κατηγορήσει τον Σούνακ για μικροπολιτική αναφορικά με τη στάση του απέναντι στον Έλληνα πρωθυπουργό, σχολιάζοντας χαρακτηριστικά: «Ξεχάστε το Βρετανικό Μουσείο. Είναι πρωθυπουργός που προφανώς έχασε τα μάρμαρά του (σ.σ.: το μυαλό του)». Σύμφωνα με τον Στάρμερ, προκειμένου να αποσπάσει την προσοχή από τις αποτυχίες του, ο αντίπαλός του «διαφώνησε για ένα αρχαίο μνημείο, για το οποίο μόνο μία μικρή μειοψηφία της βρετανικής κοινής γνώμης δείχνει οποιοδήποτε ενδιαφέρον», ενώ κατηγόρησε τον Σούνακ επειδή απέφυγε να συναντήσει τον Έλληνα πρωθυπουργό, έναν αρχηγό συμμαχικού κράτους του ΝΑΤΟ, που παίζει ρόλο στην αντιμετώπιση του Μεταναστευτικού. Οι ελπίδες για τη μεταστροφή της βρετανικής κυβερνητικής πολιτικής για το θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα είχαν ξεκινήσει όμως από συνέντευξη που είχε δώσει νωρίτερα τον ίδιο μήνα ο Στάρμερ στη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας «Daily Mail», λέγοντας πως ιδιωτικά είναι «ανοιχτός στην επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα». Αλλά και πως «δεν θα θέσει το ζήτημα δημοσίως παρά μετά τις εκλογές, καθώς φοβάται πως θα ανησυχήσει τους ψηφοφόρους των Τόρις».

Οι Εργατικοί έχουν παραδοσιακά πιο «ανοιχτή» στάση, τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων, από τους Τόρις. Όμως ο Στάρμερ, μετά τις εκλογές, θα κάνει τη διαφορά ή θα ακολουθήσει ελιγμό επιστροφής στη συμβατικότητα, παρόμοιο με εκείνον του Τόνι Μπλερ; Το θέμα των Γλυπτών βρίσκεται χαμηλά στη βρετανική πολιτική ατζέντα, με τη διαπραγμάτευση να έχει ανατεθεί στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Στάρμερ, δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει τα εχέγγυα για μια διαφορετική στάση. Επίσης εκλέγεται στην εκλογική περιφέρεια Χόλμπορν και Σεν Πάνκρας του Λονδίνου, όπου βρίσκεται το Βρετανικό Μουσείο (και πιθανώς η προεκλογική του επιφυλακτικότητα να οφείλεται και εκεί). Ωστόσο, η ελληνική πλευρά ίσως θα πρέπει να κοιτάξει και σε κάποια άλλα πολιτικά πρόσωπα αναμένοντας τα επόμενα βήματα. Για παράδειγμα, η Λίζα Νάντι, η νέα υπουργός Πολιτισμού, θέλει να τερματίσει τους πολιτιστικούς πολέμους, απολογούμενη για το βρετανικό αποικιοκρατικό παρελθόν, και στο παρελθόν έχει επαινέσει τον λόρδο Νταμπς (παρεμπιπτόντως, έναν υποστηρικτή της επιστροφής των Γλυπτών) για το έργο του για το Ολοκαύτωμα. Την ανάληψη του αξιώματος από τη Νάντι χαιρέτισε ο Ντέιβιντ Χιλ, επικεφαλής της Αυστραλιανής Ένωσης για τον Παρθενώνα και ιδρυτής της Διεθνούς Ενωσης για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ταυτόχρονα σε αυτές τις εκλογές επανεξελέγη ξανακερδίζοντας την έδρα του στο Σεν Αϊβς και ο Άντριου Τζορτζ, ο βουλευτής των Φιλελευθέρων, ο οποίος μεταξύ άλλων είναι και πρόεδρος της Βρετανικής Ένωσης για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα (πρώην Marbles Reunited) και της Ερευνητικής Ομάδας Acropolis.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παραπολιιτκά»