Ο Σεπτέµβρης του 1922 είναι άλλη µία αποφράδα ηµέρα για τον Ελληνισµό, καθώς, µέσα στις γενικότερες συνθήκες της ελληνικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία που οδήγησαν στην καταστροφή του ελληνικού στρατού, τα κεµαλικά στρατεύµατα σφαγίαζαν τον ελληνικό και τον αρµενικό πληθυσµό της Σµύρνης και κατέκαιαν την πόλη.

Στην ουσία ήταν µια πολυήµερη κεµαλική επιδροµή, που, σύµφωνα µε το παλαιό ηµερολόγιο, άρχισε στις 31 Αυγούστου του έτους εκείνου και διήρκεσε µέχρι τις 4 Σεπτεµβρίου, οπότε ολοκληρώθηκε το καταστροφικό έργο των Τούρκων. Σύµφωνα µε το νέο ηµερολόγιο, η καταστροφή της Σµύρνης και η γενοκτονία των Ελλήνων άρχισαν στις 13 Σεπτεµβρίου.

Ο ελληνικός στρατός, παρά τη φιλειρηνική, υποτίθεται, πολιτική της νέας κυβέρνησης των βασιλοφρόνων, αφού και ο Κωνσταντίνος είχε αποκατασταθεί στον θρόνο, συνέχισε να µάχεται στη Μικρά Ασία. Όµως, στις 23 Αυγούστου, στη µάχη που τα ελληνικά στρατεύµατα έδωσαν στον Σαγγάριο, φάνηκε ότι εξαντλούνταν οι δυνάµεις τους. Αυτό είχε ως συνέπεια να αρχίσει η ελληνική υποχώρηση. Οι Τούρκοι διέσωσαν τις ελληνικές γραµµές και εισέβαλαν στη Σµύρνη, οπότε άρχισε η γενοκτονία, αλλά και η καταστροφή της πόλης. Σε κάποια φάση, φάνηκε ότι η Αγγλία ετοιµαζόταν να δράσει κατά του Κεµάλ, αλλά παρενέβη και την εµπόδισε η Γαλλία, η οποία περίπου έναν χρόνο πριν είχε υπογράψει συµφωνία µε την κυβέρνηση των Νεότουρκων του Κεµάλ... Στο εξαίρετο ιστορικό µυθιστόρηµά του «Ελλάδα - Σµύρνη, το χαµένο όνειρο» ο συγγραφέας Γιώργος Καπράνος παρατηρεί σωστά ότι «η καταστροφή της Σµύρνης δεν ήλθε από τη µια στιγµή στην άλλη. ∆ούλεψαν µε βλακώδη δραστηριότητα, εγωισµό, πάθος και µίσος οι δύο παρατάξεις του εθνικού διχασµού…».

Ήταν απίθανες οι ακρότητες και οι ωµότητες των Τούρκων σε βάρος των Ελλήνων και γενικώς του χριστιανικού πληθυσµού. Ηταν µια γενοκτονία που είχε ξεκινήσει το 1906 στη Θράκη. Όλη η πόλη φλεγόταν, καθώς οι δύο µεγάλες συνοικίες, η ελληνική και η αρµενική, είχαν παραδοθεί στις φλόγες. Ήταν τότε που άρχισε και ο µεγάλος ξεριζωµός, ο οποίος, κατά το Οικουµενικό Πατριαρχείο, αφορούσε περί τους 250.000 Ελληνες, που προσπαθούσαν να βρουν µέσο διαφυγής µέσω του Αιγαίου υπό τα απαθή βλέµµατα των υπευθύνων των συµµαχικών πλοίων, καθώς είχαν λάβει εντολή να τηρήσουν στάση ουδετερότητας.


Να τους σφάξει

Είναι χαρακτηριστική των συνθηκών που επικρατούσαν η απάντηση του αµφιλεγόµενου Έλληνα ύπατου αρµοστή Αριστείδη Στεργιάδη -και προσωπικού φίλου του Ελευθέριου Βενιζέλου- στον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος, υπό την ιδιότητα του πρώην νοµάρχη Λέσβου και διοικητή Χίου, είχε προτρέψει τον Στεργιάδη να ενηµερώσει τους Ελληνες της Σµύρνης, δεδοµένου ότι οι συνθήκες που επικρατούσαν µετά την κατάρρευση του µετώπου προµήνυαν την εισβολή των Τούρκων στη Σµύρνη και την επερχόµενη καταστροφή.

Ο Στεργιάδης λέγεται ότι απάντησε στον Παπανδρέου ως εξής: «Καλύτερα να µείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεµάλ, γιατί, αν πάνε στην Αθήνα, θα ανατρέψουν τα πάντα»!

Μάλιστα, ήταν αντίθετος και στην πρόταση του µητροπολίτη Χρυσοστόµου για τον εξοπλισµό του ελληνικού πληθυσµού, προκειµένου να προβάλει αντίσταση.

Αντίθετα από τις προβλέψεις του Στεργιάδη, το προσφυγικό στοιχείο, ειδικώς µετά την ανταλλαγή των πληθυσµών ως αποτέλεσµα της Συνθήκης της Λωζάννης, αποτέλεσε ένα δυναµικό µείγµα, που συνέβαλε στην οικονοµική πρόοδο της χώρας.

Γράφει ο Φοίβος Γρηγοριάδης στον τόµο για τη Μικρά Ασία της µεγάλης σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, που έχει συγγράψει µε τον αδελφό του, Σόλωνα: «Τους άµοιρους της Σµύρνης κανείς δεν τους σκέφτεται τις ώρες της θανάσιµης αγωνίας τους. Αν τους σκεφτεί κανείς σαν τον ύπατο (σ.σ.: εννοεί τον Στεργιάδη), γίνεται µόνο για να τους ναρκώσει έως την ώρα του θανάτου τους µε εγκληµατικά ψέµατα…».

Και σε άλλο σηµείο: «Όσοι Σµυρνιοί ήταν προνοητικοί (έτσι τους χαρακτηρίζει η Ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού) και δεν πίστεψαν τις δολοφονικές διαβεβαιώσεις του Στεργιάδη σώθηκαν…».

Είναι τροµακτικές οι περιγραφές ξένων δηµοσιογράφων ή αυτά που συντάσσουν στις αναφορές τους οι υπάλληλοι των ξένων προξενείων: «Η πυρκαγιά», αναφέρει µία προξενική αναφορά, «εις δέκα µόνον ώρα είχε εξαπλωθεί επί πλάτους δύο µιλίων. Εις την προκυµαίαν, µία µάζα πανικόβλητου πληθυσµού αγωνίζεται να σωθεί. Τροµερή σφαγή έχει προηγηθεί. Τα αλλοφρονούντα πλήθη κυκλώνουν τους ναύτες µας (Αµερικανούς) και ζητούν προστασίαν εν ονόµατι του Θεανθρώπου, οι ναύτες όµως αδυνατούν… Τα πτώµατα εκατοντάδων χριστιανών, σφαγιασµένων ή σκοτωµένων από σφαίρες, επιπλέουν στη θάλασσα…».


Εις µάτην

Οι άµοιροι αυτοί Ελληνες είχαν µαζευτεί απελπισµένοι στην περίφηµη αποβάθρα της Σµύρνης Quai, προσδοκώντας να τους πάρει κάποιο πλοίο, και κυρίως τα επιταγµένα ελληνικά, για να τους µεταφέρουν σε κάποιο ελληνικό νησί. Εις µάτην. Μόνο ο Αµερικανός πρόξενος, ο Χόρτον, αντέδρασε και µε εντολή του προσέγγισαν την προκυµαία δύο αµερικανικά αντιτορπιλικά, για να µεταφέρουν κάποιους από τους πρόσφυγες.

Σε µία άλλη περιγραφή αναφέρεται ότι «Τσέτες και τακτικοί οπλοφόροι του Νουρεντίν Πασά (που ευθύνεται για τον φρικτό θάνατο του Χρυσόστοµου) συνέχισαν τις επιθέσεις τους κατά των δυστυχισµένων χριστιανών των πυρποληµένων συνοικιών. Τους απογύµνωναν, απήγαγον αδιακόπως τας νέας διά να κορέσουν κτηνώδη ένστικτα πρώτον και θηριώδη εν συνεχεία, µε την σφαγήν των. Χιλιάδες αλλοφρονούντων κατέφυγον εις το νεκροταφείον. Ατυχείς γονείς έβγαζαν τα φέρετρα και έκρυβαν εις τους τάφους τας θυγατέρας των... Αλλά οι λύκοι του Νουρεντίν που αντελήφθησαν την επινόησιν των αλλοφρόνων από τη φρίκη θυµάτων τους, έσφαζαν τους γονείς και ανέσυραν από τας κρύπτας εκείνας, εν καταστάσει παραφροσύνης, διά να τας αποτελειώσουν µετ’ ολίγον κτηνωδώς... Τη νύκτα οι προβολείς των χριστιανικών θωρηκτών έπιπτον και επί των κατέρυθρων από το αίµα σταυρών του νεκροταφείου. Τα θωρηκτά των χριστιανικών κρατών»...

Με την καταστροφή της Σµύρνης έρχεται και το τέλος µιας ελληνικής παρουσίας 20 και πλέον αιώνων στη Μικρά Ασία, στην ενδοχώρα και στα παράλιά της. Και µαζί µε το τέλος της παρουσίας αυτής εξαϋλούται και η περίφηµη Μεγάλη Ιδέα, που υπήρξε υψιπετής στόχος, αλλά και όχηµα λαϊκισµού, κατά περίσταση.

*Δημοσιεύθηκε στην «Κυριακάτικη Απογευματινή» στις 15/09/2024