Κασπία θάλασσα: Η μεγαλύτερη λίμνη απειλείται από την κλιματική αλλαγή

Η Κασπία Θάλασσα, η μεγαλύτερη λίμνη του πλανήτη, βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Με έκταση που ξεπερνά αυτή της Γερμανίας, αυτή η τεράστια υδάτινη μάζα συρρικνώνεται με μη αναστρέψιμο ρυθμό, σύμφωνα με τους επιστήμονες, απειλώντας να πυροδοτήσει νέες συγκρούσεις για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Κασπία Θάλασσα: Η γεωγραφική σημασία και φυσικοί πόροι

Η εντυπωσιακή ακτογραμμή της Κασπίας Θάλασσας εκτείνεται σε περισσότερα από 6.437 χιλιόμετρα. Πέντε χώρες μοιράζονται τα σύνορά της: η Ρωσία, το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Ιράν. Αυτές οι χώρες εξαρτώνται από τη λίμνη για αλιεία, γεωργία, τουρισμό και πόσιμο νερό, ενώ παράλληλα εκμεταλλεύονται τα πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων.

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει δραστικά τη μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου. Σε αντίθεση με τις ανοιχτές θάλασσες, η Κασπία βασίζεται σε μια ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ εισροής νερού από ποτάμια και εξάτμισης. Κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών, η στάθμη της κυμαινόταν φυσικά καθώς οι θερμοκρασίες αυξομειώνονταν και τα παγετωνικά στρώματα προχωρούσαν και υποχωρούσαν.

Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, η πτώση της στάθμης επιταχύνεται δραματικά. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, παρατηρείται συνεχής μείωση, με την κατάσταση να επιδεινώνεται από το 2005, σημειώνοντας πτώση περίπου 1,5 μέτρου.

Η Κασπία τροφοδοτείται από 130 ποταμούς, με τον Βόλγα, τον μεγαλύτερο ποταμό της Ευρώπης, να παρέχει περίπου το 80% του νερού της. Η Ρωσία έχει κατασκευάσει 40 φράγματα -ενώ άλλα 18 βρίσκονται υπό ανάπτυξη- μειώνοντας σημαντικά τη ροή του νερού που εισέρχεται στην Κασπία Θάλασσα. Αυτή η ανθρώπινη παρέμβαση, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, εντείνει το πρόβλημα της συρρίκνωσης.

Σύμφωνα με έρευνες του Πανεπιστημίου της Βρέμης, η στάθμη της Κασπίας αναμένεται να μειωθεί κατά 8 έως 18 μέτρα μέχρι το τέλος του αιώνα, ανάλογα με το πόσο γρήγορα ο κόσμος θα μειώσει τη ρύπανση από τα ορυκτά καύσιμα. Ορισμένες μελέτες προβλέπουν ακόμη και πτώση 30 μέτρων έως το 2100.

Το βόρειο, ρηχότερο τμήμα της λίμνης, κυρίως γύρω από το Καζακστάν, κινδυνεύει με πλήρη εξαφάνιση ακόμη και στα πιο αισιόδοξα σενάρια για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αυτή η πρόβλεψη έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο για το οικοσύστημα όσο και για τις τοπικές κοινωνίες.

Απειλούμενη βιοποικιλότητα

Η Κασπία Θάλασσα φιλοξενεί μοναδική βιοποικιλότητα, έχοντας παραμείνει απομονωμένη για πάνω από 2 εκατομμύρια χρόνια. Αυτή η μακροχρόνια απομόνωση έχει οδηγήσει στην εξέλιξη μοναδικών ειδών που δεν συναντώνται πουθενά αλλού στον πλανήτη.

Ο απειλούμενος άγριος οξύρρυγχος, πηγή του 90% του παγκόσμιου χαβιαριού, αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο εξαφάνισης. Η υποχώρηση των υδάτων μειώνει τα επίπεδα οξυγόνου στα βάθη της λίμνης, απειλώντας να εξαφανίσει τους εναπομείναντες επιζώντες εκατομμυρίων ετών εξέλιξης.

Οι φώκιες της Κασπίας, ένα μοναδικό θαλάσσιο θηλαστικό που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στη Γη, βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση. Οι τόποι αναπαραγωγής τους στη ρηχότερη βορειοανατολική Κασπία Θάλασσα μετατοπίζονται και εξαφανίζονται. Σε έναν τόπο αναπαραγωγής στα νησιά Durnev, όπου το 2009 καταγράφηκαν 25.000 φώκιες, το 2020 δεν παρατηρήθηκε ούτε μία.

Γεωπολιτικές εντάσεις και οικονομικές επιπτώσεις

Η συρρίκνωση της Κασπίας Θάλασσας δημιουργεί έντονες γεωπολιτικές εντάσεις. Τα αλιευτικά πεδία συρρικνώνονται, ο τουρισμός μειώνεται και η ναυτιλιακή βιομηχανία υποφέρει, καθώς τα πλοία δυσκολεύονται να προσεγγίσουν τα ρηχά λιμάνια. Οι πέντε παράκτιες χώρες ανταγωνίζονται για τους μειούμενους πόρους, ενώ η μετατόπιση των ακτογραμμών μπορεί να πυροδοτήσει νέες διεκδικήσεις για τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων.

Τον επόμενο μήνα, οι παγκόσμιοι ηγέτες θα συγκεντρωθούν στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν για την COP29, την ετήσια σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα. Η συνάντηση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς θα πραγματοποιηθεί στη σκιά των πετρελαιοπηγών που βρίσκονται διάσπαρτες σε αυτό το τμήμα της Κασπίας Θάλασσας.

Παρότι ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, έχει χαρακτηρίσει την παρακμή της Κασπίας Θάλασσας "καταστροφική", η χώρα του συνεχίζει να σχεδιάζει την επέκταση της παραγωγής ορυκτών καυσίμων. Αυτή η αντίφαση αντικατοπτρίζει τη δύσκολη ισορροπία μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας.

Προς μια βιώσιμη λύση

Χωρίς συντονισμένη διεθνή δράση, η Κασπία Θάλασσα κινδυνεύει να ακολουθήσει την τύχη της γειτονικής Θάλασσας Αράλης, η οποία έχει σχεδόν εξαφανιστεί λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων και κλιματικής αλλαγής. Η προστασία της μεγαλύτερης λίμνης του κόσμου απαιτεί άμεση δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Ωστόσο, η πολιτική αστάθεια της περιοχής και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των παράκτιων χωρών καθιστούν αυτή την πρόκληση ιδιαίτερα σύνθετη. Η διεθνής κοινότητα καλείται να βρει τρόπους να υποστηρίξει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της Κασπίας για τη διάσωση αυτού του μοναδικού οικοσυστήματος.