To σύνδροµο Von Hippel-Lindau (VHL) είναι µια σπάνια κληρονοµική νόσος, η οποία χαρακτηρίζεται από τον σχηµατισµό κύστεων και όγκων σε διάφορα µέρη του σώµατος.

Οι πιο χαρακτηριστικές νεοπλασίες του συνδρόµου είναι τα αιµαγγειοβλαστώµατα, τα οποία προέρχονται από νεοσχηµατισθέντα αιµοφόρα αγγεία. Τα αιµαγγειοβλαστώµατα που σχηµατίζονται στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο µυελό µπορεί να προκαλέσουν πονοκεφάλους, αδυναµία και αταξία, ενώ αυτά που αναπτύσσονται στον αµφιβληστροειδή µπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια όρασης.

Οι ασθενείς µε σύνδροµο VHL αναπτύσσουν συνήθως κύστεις ή νεοπλασίες στους νεφρούς, τα επινεφρίδια, το πάγκρεας και το γεννητικό σύστηµα.

Τέλος, µη καρκινικοί όγκοι µπορεί να αναπτυχθούν στο εσωτερικό αυτί, προκαλώντας απώλεια της ακοής και προβλήµατα στην ισορροπία.

Όθων Ηλιόπουλος: Μελετάω την κληρονοµική νόσο VHL επί τριάντα χρόνια

Για τη σπουδαία ανακάλυψή του σχετικά µε το σύνδροµο VHL, τη θεραπεία της νόσου, για την οποία υπήρξε πρόσφατα δηµοσίευση στο κορυφαίο διεθνές ιατρικό επιστηµονικό περιοδικό «The Lancet Oncology», µιλά σήµερα αποκλειστικά στην «Κυριακάτικη Απογευµατινή» ο διακεκριµένος Ελληνας καθηγητής Ογκολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ, Όθων Ηλιόπουλος.

Κύριε καθηγητά, είχατε πει πρόσφατα ότι σηµαντικές επιτυχίες στο εργαστήριό σας αύξησαν εκθετικά τους ασθενείς σας στην κλινική, γεγονός που σας ανάγκασε να επιλέξετε το ερευνητικό και ιατρικό σας έργο, παραιτούµενος από τη βουλευτική σας έδρα. Η πρόσφατη ανακοίνωσή σας στο κορυφαίο επιστηµονικό περιοδικό «Lancet Oncology», σχετικά µε την επίδραση της φαρµακευτικής ουσίας Belzutifan σε ασθενείς µε όγκους που οφείλονται σε αιµαγγειοβλάστωµα, είναι προφανώς η επιτυχία στην οποία αναφερθήκατε. Ποιοι είναι οι ασθενείς, τους οποίους αφορά η έρευνά σας; Σε τι συνίσταται αυτή η νόσος;
Μελετάω µία κληρονοµική νόσο (Von Hippel-Lindau, VHL) επί τριάντα χρόνια. Ξεκίνησα όταν δεν ξέραµε τίποτα γι’ αυτήν τη νόσο και οµολογώ ότι ούτε στα πιο τολµηρά µου όνειρα δεν είχα φανταστεί ότι σήµερα θα τη θεραπεύαµε. Οι ασθενείς µε VHL έχουν µια βλάβη στο οµώνυµο γονίδιο. Η βλάβη αυτή έχει αποτέλεσµα την υπερέκφραση της πρωτεΐνης HIF2a, ενός παράγοντα που ενεργοποιεί περί τα εκατό γονίδια στο κύτταρο και το κάνει καρκινικό. Με άλλα λόγια, το «χαλασµένο» VHL είναι σαν το σπασµένο φρένο που «κολλάει» το κύτταρο στο γκάζι του HIF2a και το µετατρέπει σε καρκινικό. Το Belzutifan απενεργοποιεί αυτήν την πρωτεΐνη και αναστέλλει την εξέλιξη του όγκου. Χρειάστηκαν είκοσι χρόνια να καταλάβουµε µε προσεκτική έρευνα αυτό το φαινόµενο και µετά να σχεδιάσουµε το φάρµακο για την απενεργοποίηση του HIF2a.

Πώς δρα το νέο φάρµακο και πόσο πιο αποτελεσµατικό είναι σε σχέση µε τις υπάρχουσες θεραπείες;
Είναι καλά ανεκτό από τους ασθενείς; To Belzutifan (εµπορική ονοµασία Welireg) είναι ένα παράδειγµα αυτού που ονοµάζουµε στοχευµένη θεραπεία των όγκων. Η παλιού τύπου κλασική χηµειοθεραπεία βασιζόταν σε ένα γενικό µηχανισµό των φαρµάκων εναντίον των κυττάρων που πολλαπλασιάζονταν γρήγορα. Επειδή πολλά φυσιολογικά κύτταρα στον οργανισµό πολλαπλασιάζονται γρήγορα (τα κύτταρα αίµατος, ο βλεννογόνος του εντέρου κ.λπ.) η κλασική χηµειοθεραπεία είχε πιο βαριές και γνωστές παρενέργειες, που περιόριζαν τη δόση που µπορούσε να χορηγηθεί σε ασθενείς. Η στοχευµένη θεραπεία εκµεταλλεύεται τα ιδιαίτερα µοριακά χαρακτηριστικά που έχει ο όγκος και που δεν διαθέτει το φυσιολογικό κύτταρο και άρα είναι πιο αποτελεσµατική και λιγότερο επιβαρυντική για τον ασθενή. Στην προκειµένη περίπτωση των αιµαγγειοβλαστωµάτων του κεντρικού νευρικού συστήµατος δεν υπήρχε καµία θεραπεία πέραν της εγχείρησης, που συχνά λόγω της θέσης του όγκου ήταν αδύνατη ή άφηνε µεγάλες νευρολογικές βλάβες. Το Belzutifan συρρικνώνει το 50% των όγκων, εξαφανίζει τελείως το 5% και σταµατά την εξέλιξη σε ένα άλλο 40%. Μόνο ένα 5% των ασθενών φτάνουν στο χειρουργείο. Επειδή τα φυσιολογικά κύτταρα δεν εκφράζουν τον στόχο του φαρµάκου είναι εντυπωσιακά το πόσο καλά ανεκτό είναι. Το µόνο πρόβληµα είναι ότι προκαλεί αναιµία που διορθώνεται εύκολα, χορηγώντας µια ορµόνη που διεγείρει τον µυελό να παράγει αίµα.

Πόσοι εκτιµάτε ότι είναι οι πάσχοντες από το σύνδροµο VHL; Μπορούν να έχουν όλοι οι ασθενείς πρόσβαση σε αυτό το θεραπευτικό σχήµα; Μπορούµε να ελπίζουµε στη διάθεση του φαρµάκου και στην Ελλάδα;
Μία στις 35.000 γεννήσεις είναι ασθενείς µε VHL. Πολλοί παραµένουν αδιάγνωστοι. Υπολογίζω ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 500 ασθενείς. Είναι πολύ σηµαντικό όµως να συνειδητοποιήσουµε ότι εκτός από τη γενετική αυτή ασθένεια, η βλάβη αυτού του γονιδίου είναι υπεύθυνη και για µη γενετικούς, δηλαδή κοινούς, µη κληρονοµικούς καρκίνους. Συγκεκριµένα, για το 90% των καρκίνων του νεφρού και των αιµαγγειοβλαστωµάτων που δεν είναι κληρονοµικά. Επίσης η πρωτεΐνη, που απενεργοποιεί το φάρµακο, εκφράζεται και συντηρεί περίπου κάθε µορφή καρκίνου, γιατί επάγεται από την υποξία, που είναι χαρακτηριστικό κάθε καρκίνου. Στην Ευρώπη συνολικά υπάρχει τεράστια καθυστέρηση στη γενικευµένη έγκριση του φαρµάκου. Ενα ένα όµως τα ευρωπαϊκά κράτη εγκρίνουν τη διάθεσή του και ξέρω ότι ασθενείς µε VHL στην Ελλάδα το λαµβάνουν µε έγκριση του ΕΟΠΥΥ. Στην Αγγλία έχει εγκριθεί και τώρα σειρά παίρνει µάλλον η Πολωνία.

Μπορούµε να αναµένουµε το ίδιο θεαµατικά αποτελέσµατα και για άλλα είδη όγκων;
Έχει ήδη εντυπωσιακά αποτελέσµατα στον καρκίνο του νεφρού και στους νευροενδοκρινείς όγκους του παγκρέατος. Νοµίζω ότι στοχεύει µια απαραίτητη πρωτεΐνη στους όγκους και γι’ αυτό τον λόγο θα το δούµε να συνδυάζεται στο µέλλον µε τις στοχευµένες θεραπείες πολλών όγκων.

*Δημοσιεύθηκε στην «Κυριακάτικη Απογευματινή» στις 3/11/2024