Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Αν ρωτούσαµε σήµερα τη γοργόνα, την αδερφή του, θα το... πιστοποιούσε περίτρανα. Θα µας έλεγε ότι «όχι µόνο ζει, αλλά έχει πολλές “ζωές”». Αυτό σίγουρα εξάγεται τόσο από τα µυθεύµατα που ακούγονται για τον Μέγα Αλέξανδρο όσο και -κυρίως- από τις διαµάχες που κατά διαστήµατα ανακύπτουν και «υπερφωτίζονται» µεταξύ ιστορικών - αρχαιολόγων.

*Διαβάστε ακόμα: Κοτταρίδη για χιτώνα Μεγάλου Αλεξάνδρου: Η θεωρία έχει καταρριφθεί με ακλόνητα επιχειρήματα από τους επιστήμονες

Από το τι φορούσε, µέχρι το πώς πέθανε ή το πού βρίσκεται θαµµένος, όλα ενδιαφέρουν την απανταχού αρχαιολογική κοινότητα, που αµφισβητεί µέχρι και την πατρότητα του Φιλίππου...

Με αφορµή την πρόσφατη «σφαγή» για τον «ιερό χιτώνα» του, που υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκε στη Βεργίνα, όπως ισχυρίζεται οµάδα αρχαιολόγων µε επικεφαλής τον Αντώνιο Μπαρτζιώκα -οµότιµο καθηγητή Φυσικής Ανθρωπολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκηςκαι είναι κάτι που η πλειονότητα θεωρεί fake news, η «Κυριακάτικη Απογευµατινή» έβαλε στο µικροσκόπιο όλα όσα τον αφορούν.


Αλήθειες και µύθοι σχετικά με τον Μέγα Αλέξανδρο

Σήµερα λοιπόν παρουσιάζουµε αλήθειες και µύθους σχετικά µε τον µεγαλύτερο στρατηλάτη όλων των εποχών, που άφησε ανεξίτηλο σηµάδι στον κόσµο µε τις κατακτήσεις του. Κατακτήσεις που εκτείνονται σε αχανή τοπία και πολιτισµούς και στις οποίες «εµπλέκονται» και πολυάριθµες έριδες. Κάθε κοπής.

Όπως ακριβώς συνέβη, για να συνεχίσουµε όπως ξεκινήσουµε, µε την περίπτωση του «χιτώνα» του που υποστηρίζει ότι ταυτοποίησε η προαναφερθείσα οµάδα, µε επικεφαλής τον κ. Μπαρτζιώκα.

Η ανακάλυψη την οποία επικαλέστηκε η οµάδα δηµοσιεύθηκε στο «Journal of Field Archaeology» και ήδη έχει προκαλέσει έντονη συζήτηση στην αρχαιολογική κοινότητα. Το εύρηµα αφορά κοµµάτι πορφυρού υφάσµατος, που, σύµφωνα µε την οµάδα, ανακαλύφθηκε εντός της χρυσής λάρνακας του Τάφου ΙΙ, δίπλα στα λείψανα ενός άνδρα και σε ένα χρυσό στεφάνι.


«Κατακεραυνώθηκε» το όλο πρότζεκτ-ταυτοποίηση 

Το όλο πρότζεκτ-ταυτοποίηση «κατακεραυνώθηκε». Και «άνοιξαν» πάλι τα... µέτωπα αρχαιολόγων - ιστορικών, αλλά και οι διαφωνίες µεταξύ όλων των επιστηµονικών οµάδων που εµπλέκονται µε τέτοια ζητήµατα.

«Οι τελευταίες θεωρίες που διατυπώθηκαν παραβιάζουν ακόµη και τη στοιχειώδη λογική», διατρανώνει η γνωστή αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη, επί σειρά ετών βοηθός του Μανόλη Ανδρόνικου στην ανασκαφή της Βεργίνας και βασική υπεύθυνη -µεταξύ άλλων- για την έκθεση των θησαυρών στους Βασιλικούς Τάφους της Βεργίνας.

Ήταν κατηγορηµατική για τη φερόµενη ύπαρξη του «ιερού χιτώνα» του στρατηλάτη στη χρυσή λάρνακα µε τα οστά και το χρυσό στεφάνι, που βρέθηκε στον βασιλικό Τάφο ΙΙ, στη Βεργίνα. Αυτόν που ανέσκαψε ο Μανόλης Ανδρόνικος, το 1977, αποδίδοντάς τον στον Φίλιππο Β'. Ταύτιση που επίσης αρνείται το δηµοσίευµα, αφού κατά τη θεωρία του καθηγητή Μπαρτζιώκα, στον συγκεκριµένο τάφο βρίσκεται ο Φίλιππος Γ' Αρριδαίος.

Οι κύριες διαφωνίες περιστρέφονται πάντοτε γύρω από τον τρόπο θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την τοποθεσία του τάφου του και την προσωπική του ζωή.

Πράγµατι, ο θάνατός του, στη Βαβυλώνα, το 323 π.Χ. σε ηλικία µόλις 32 ετών, είναι από τα µεγαλύτερα µυστήρια της ιστορίας, καθώς τα αίτια είναι άγνωστα και έχουν διατυπωθεί ουκ ολίγες θεωρίες.

Οι περισσότεροι αρχαίοι ιστορικοί, µεταξύ των οποίων και ο Πλούταρχος, αναφέρουν ότι ο Αλέξανδρος ασθένησε βαριά και υπέφερε για περίπου δέκα ηµέρες πριν πεθάνει.

Ορισµένοι σύγχρονοι µελετητές, πάλι, εικάζουν πως ο θάνατός του προκλήθηκε από ασθένειες, όπως η ελονοσία ή ο τυφοειδής πυρετός. Επιπλέον, από την αρχαιότητα υπήρχε η θεωρία της δηλητηρίασης, σύµφωνα µε την οποία ο Αλέξανδρος δηλητηριάστηκε από κάποιον συνεργάτη του.

Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας θεωρούν πιθανόν ότι η αργή επιδείνωση της υγείας του οφείλεται σε δηλητηρίαση από φυτό όπως το στρύχνο (στρυχνίνη), αν και οι ιστορικοί διαφωνούν για το αν υπήρχαν τέτοια δηλητήρια διαθέσιµα στη Βαβυλώνα. Αλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, καθώς είναι γνωστό ότι στις γιορτές και στις επίσηµες συναντήσεις οι Μακεδόνες συνήθιζαν να καταναλώνουν µεγάλες ποσότητες κρασιού. Αυτή η θεωρία είναι αµφιλεγόµενη, καθώς δεν συνάδει πλήρως µε τις αναφορές για τη σταδιακή κατάρρευσή του. Οµως, η έλλειψη βεβαιότητας γύρω από τις συνθήκες του θανάτου του είναι το µόνο βέβαιο.

Ίσως η πραγµατική αιτία δεν αποκαλυφθεί ποτέ. Η τοποθεσία του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελεί επίσης ένα από τα σηµαντικότερα αρχαιολογικά µυστήρια. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι το σώµα του Αλεξάνδρου µεταφέρθηκε στην Αίγυπτο και ενταφιάστηκε στην Αλεξάνδρεια, την πόλη που ιδρύθηκε από τον ίδιο. Κατά τη ρωµαϊκή εποχή, αυτοκράτορες όπως ο Αύγουστος φέρεται να επισκέφθηκαν τον τάφο του στην Αλεξάνδρεια.

Αλλά οι αρχαιολογικές έρευνες στην Αλεξάνδρεια δεν έχουν αποκαλύψει τον τάφο του, ενώ σύγχρονες έρευνες στο Ιράκ (όπου βρισκόταν η αρχαία Βαβυλώνα) δεν έχουν οδηγήσει σε οριστικά ευρήµατα. Οι θεωρίες ότι ο τάφος βρίσκεται κρυµµένος στα θεµέλια της σύγχρονης Αλεξάνδρειας δεν έχουν επιβεβαιωθεί, µε αποτέλεσµα το ακριβές σηµείο να παραµένει άγνωστο.


Βεργίνα

Υπάρχει ακόµη η θεωρία -την οποία υποστηρίζει σθεναρά και η διαπρεπής ιστορικός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται στη Βεργίνα (και όχι του Φιλίππου) και ότι τελικά ο Περδίκκας κατάφερε να µεταφέρει την τέφρα του και τα οστά του στη Μακεδονία.

Το σενάριο που υποστηρίζει η κ. Αρβελέρ συµφωνεί µε τα αρχεία που θέλουν τη σορό του Αλεξάνδρου να µεταφέρεται στη ∆αµασκό από τον Πτολεµαίο, όπου υπήρχε σχέδιο να χτιστεί σχετικό µαυσωλείο, αλλά ότι τελικά έµεινε στη Μέµφιδα, όπου την έκαψαν µε τον ελληνικό τρόπο, δηλαδή καθαρίζοντας µε συγκεκριµένη τελετουργία τα οστά µετά την πυρά µε κρασί, τα οποία κατέληγαν σε ειδικά οστεοφυλάκια - αλλά ότι τελικά δεν έµεινε η σορός εκεί.

Ο Περδίκκας κατάφερε, σύµφωνα µε αυτή τη θεωρία, να τη φέρει στη Μακεδονία, ικανοποιώντας έτσι την ύστατη επιθυµία του στρατηλάτη, καθώς και όλων των Μακεδόνων βασιλέων, που ήθελαν πάντα να θάβονται στην πατρίδα τους.

Αλλά αυτή η θεωρία αµφισβητεί ευθέως το εύρηµα το Μανόλη Ανδρόνικου: τον τάφο του Φιλίππου Β' στη Βεργίνα. Όσο για την προσωπική ζωή, τα love stories, τις σχέσεις του, έχουν και αυτές αποτελέσει αντικείµενο έντονης συζήτησης και διαφωνιών. Ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε τη Ρωξάνη, ευγενή από τη Βακτρία, καθώς και τις Στάτειρα και Παρυσάτιδα, κόρες των βασιλέων της Περσίας, για πολιτικούς λόγους. Οι γάµοι αυτοί δείχνουν τη στρατηγική του Αλεξάνδρου να ενώσει τους λαούς της Αυτοκρατορίας του, όµως δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι είχε στενή σχέση µε αυτές τις συζύγους πέραν της πολιτικής σκοπιµότητας.

Απ’ την άλλη, ο Ηφαιστίων, στενός φίλος και στρατιώτης του, είναι συχνά το επίκεντρο των συζητήσεων για την ερωτική ζωή του Αλεξάνδρου.

Η οδύνη που επέδειξε ο Αλέξανδρος µετά τον θάνατο του Ηφαιστίωνα στη Βαβυλώνα και η µεγαλοπρεπής τελετή που οργάνωσε προς τιµήν του µαρτυρούν τον ιδιαίτερο δεσµό µεταξύ τους. Η σχέση τους ερµηνεύεται από ορισµένους ως βαθιά φιλία, ενώ κάποιοι ερευνητές θεωρούν πιθανό να υπήρχε ερωτική σχέση, δεδοµένων των ανεκτικών κοινωνικών αντιλήψεων της εποχής. Στην αρχαία ελληνική και µακεδονική κοινωνία οι σχέσεις µεταξύ ανδρών δεν ήταν ασυνήθιστες και αντιµετωπίζονταν µε πιο ανεκτικό τρόπο απ’ ό,τι σε άλλες εποχές και πολιτισµούς.

Στο πλαίσιο αυτό, η σεξουαλικότητα του Αλεξάνδρου δεν θα αποτελούσε αναγκαστικά πηγή αντιπαράθεσης στην αρχαιότητα. Αλλά έχει γίνει αντικείµενο συζήτησης στη σύγχρονη εποχή και πυροδοτεί συνεχώς νέα σχόλια και προσεγγίσεις, όπως συνέβη πριν από λίγους µήνες µε τη νέα σειρά ντοκιµαντέρ του Netflix, «Alexander: The making of a God», που παρουσίαζε τον στρατηλάτη ως γκέι. Και, βέβαια, η ζωή και η δράση του Μεγάλου Αλεξάνδρου συνοδεύονται από πλήθος θρύλων και παραδόσεων, γεγονός που έχει οδηγήσει σε έναν πλούσιο συνδυασµό µύθων και ιστορικών πραγµατικοτήτων, συχνά αξεδιάλυτων µεταξύ τους.

Ο Αλέξανδρος ξεκίνησε την εκστρατεία του το 334 π.Χ. µε σκοπό να κατακτήσει την Περσική Αυτοκρατορία. Πέτυχε τον στόχο του, φτάνοντας µέχρι τις περιοχές της σηµερινής Ινδίας και Πακιστάν, ενώ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας κέρδισε σηµαντικές µάχες, όπως στον Γρανικό, την Ισσό και τα Γαυγάµηλα, που του εξασφάλισαν τον έλεγχο σχεδόν όλου του τότε γνωστού κόσµου.

Ο Αλέξανδρος προώθησε την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισµό στις κατακτηµένες περι οχές, συµβάλλοντας στη γέννηση του Ελληνιστικού Κόσµου, µιας περιόδου όπου ο ελληνικός πολιτισµός και η επιστήµη συνδέθηκαν µε ανατολικές επιρροές και εξαπλώθηκαν στην Ασία. Το ιστορικό πρόσωπο µπορεί να είχε φτάσει στη Βορειοδυτική Ινδία, αλλά το µυθικό, εξερευνώντας γη, θάλασσες και ουρανούς, φαίνεται να είχε κατακτήσει το σύµπαν και να ξεπερνάει συχνά την πιο ευρηµατική φαντασία.


Εκθρονισµένος φαραώ

Στην Αίγυπτο -για παράδειγµα- πίστευαν ότι ο πατέρας του δεν ήταν ο Φίλιππος Β' αλλά ο Νεκτανέµπο, ένας εκθρονισµένος φαραώ, που σαγήνεψε τη γυναίκα του Φιλίππου Β', την Ολυµπιάδα, για να κοιµηθεί µαζί του, παίρνοντας τη µορφή του κερασφόρου θεού Αµούν. Ετσι, όντας «δικός» τους, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ένας νόµιµος διάδοχος του θρόνου. Το ίδιο και στην Περσία: ο Μέγας Αλέξανδρος θεωρούνταν ετεροθαλής αδελφός του ∆αρείου, πράγµα που σήµαινε πως οι Πέρσες δεν είχαν ηττηθεί και στα µάτια τους o Μέγας Αλέξανδρος δεν ήταν κατακτητής, αλλά νόµιµος διάδοχος. Φυσικά, οι µυθιστορίες δίνουν και παίρνουν, το ίδιο και οι θεωρίες, τονίζοντας διαρκώς, µε τον έναν ή τον άλλον τρόπο, κάτι µοναδικό: την τεράστια επιρροή και το συµβολικό κύρος που ο Μέγας Αλέξανδρος εξακολουθεί να διατηρεί ως µια ανυπέρβλητη προσωπικότητα της παγκόσµιας ιστορίας.


Αθανάσιος Νακάσης: Είναι ακόµα µία φανταστική ιστορία

Τελευταία έγινε µεγάλος θόρυβος για τον χιτώνα του Μ. Αλεξάνδρου. ∆ιατυπώθηκε η άποψη ότι τα οστά που βρέθηκαν στη χρυσή λάρνακα του ασύλητου τάφου της Βεργίνας ανήκουν στον Φίλιππο Γ' Αρριδαίο (όχι στον Φίλιππο Β') και πως ήταν καλυµµένα µε τον χιτώνα του Μ. Αλεξάνδρου.

Πρόκειται για ακόµα µία φανταστική ιστορία, που εντάσσεται στη σειρά µυθευµάτων, που ξεκίνησαν µετά την εύρεση του τάφου της Βεργίνας. Στα οστά της λάρνακας διατηρείται ιώδες χρώµα, προερχόµενο από το πορφυρό ύφασµα που τα κάλυπτε. Η απόδοση του υφάσµατος σε χιτώνα του Μ. Αλεξάνδρου είναι αυθαίρετη.

Με ύφασµα, µάλιστα χρυσοκέντητο, είχαν καλυφθεί και τα οστά, που βρέθηκαν στη χρυσή λάρνακα του προθαλάµου του ίδιου τάφου. Αυθαίρετος είναι και ο συσχετισµός µε την παράσταση της ζωφόρου του τάφου, που έχει ως πρότυπο βασιλικά κυνήγια της Περσίας.

Μια παράσταση φανταστική, που δεν αντιστοιχεί σε πραγµατικό κυνήγι στη Μακεδονία. Μερικοί κυνηγούν γυµνοί (!), άλλοι είναι ξυπόλυτοι (!) φορώντας χλαµύδες, άλλος είναι βαριά ντυµένος φορώντας προβιά. Χιτώνες φορούν δύο ιππείς: ο Ανδρόνικος απέδωσε την κεντρική µορφή στον Μ. Αλέξανδρο, ενώ τον ιππέα που χτυπάει το λιοντάρι στον Φίλιππο Β', θεωρώντας ότι στην παράσταση υπάρχουν ζωντανοί µαζί µε νεκρούς (!), που κυνηγούν λιοντάρια και άλλα θηρία στη Μακεδονία! Ποιος τα πιστεύει αυτά;

Ένας από τους προαναφερόµενους χιτώνες υποτίθεται ότι ανήκε στον Μ. Αλέξανδρο, κατά τα τελευταία δηµοσιεύµατα. Τα πλούσια ευρήµατα του τάφου της Βεργίνας έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι πρόκειται για βασιλικό τάφο και άρα ότι εκεί είναι οι Αιγές, όπου βρισκόταν το βασιλικό νεκροταφείο (το οποίο δεν έχει ακόµα βρεθεί). Οµως, η απόδοση του τάφου σε βασιλιά έγινε χωρίς αποδείξεις ούτε καν ενδείξεις, ενώ υπάρχουν δεκάδες αποδείξεις περί του αντιθέτου. Από τα υπάρχοντα στοιχεία είναι βέβαιο ότι οι Αιγές δεν βρίσκονταν στην Πιερία, όπου είναι η Βεργίνα, αλλά στην αρχαία Βοττιαία, µεταξύ Νάουσας και Εδεσσας, σύµφωνα και µε τον χάρτη του γεωγράφου Κλαυδίου Πτολεµαίου, που βρίσκεται στη Μονή Βατοπεδίου.

Άλλες εξωφρενικές θεωρίες αποδίδουν τάφους σε ιστορικά πρόσωπα, στη Βεργίνα και σε άλλες περιοχές. Ετσι το κοινό έκπληκτο πληροφορείται ότι βρέθηκαν οι τάφοι του Φιλίππου Β', του Μ. Αλεξάνδρου, του Φιλίππου Γ' Αρριδαίου και της γυναίκας του Ευρυδίκης, της µάνας του Φιλίππου, Ευρυδίκης, της Ολυµπιάδος, της Ρωξάνης, της Θεσσαλονίκης, του Ηφαιστίωνος κ.ά. Ελεος! Κανένας τάφος δεν έχει ακόµα ταυτιστεί µε ιστορικό πρόσωπο. ∆υστυχώς το υπουργείο Πολιτισµού έχει εγκλωβιστεί σε αυτές τις αβάσιµες θεωρίες, ενώ πρέπει να δώσει ένα τέλος, ώστε να µη διασύρεται διεθνώς η χώρα µας και να εξαπατάται ο ελληνικός λαός.

*Τέως προϊστάµενος της Γενικής ∆ιεύθυνσης Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Εργων του υπουργείου Πολιτισµού

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Απογευματινή» στις 3/11/2024