Τι ωραία που θα ήταν να µπορούσαµε να κλείσουµε τα µάτια και να βλέπαµε ολόκληρη τη χρονιά να περνά µέσα από χρωµατιστές εικόνες, ευχάριστες αναµνήσεις, έργα Τέχνης, µε πρωταγωνιστές ευτυχισµένα πρόσωπα, αλλά και αντικείµενα που έχουµε συνδέσει µε στιγµές που δεν θα θέλαµε να ξεχάσουµε όσα χρόνια κι αν περάσουν... Αυτός θα µπορούσε να είναι ο απολογισµός της χρονιάς για τον κόσµο της Τέχνης µέσα από αριθµούς.
Το χρηµατιστήριο της Τέχνης, όπως διαµορφώθηκε µέσα από αναπάντεχες κινήσεις, καταγραφές, συλλήψεις υψηλής διανόησης, ακόµη και µικρές ή µεγαλύτερες απάτες για τη χρονιά που ετοιµαζόµαστε να αποχαιρετήσουµε. Από τις δηµοπρασίες-φαντάσµατα µέχρι τα Non-Fungible Tokens (Μη Ανταλλάξιµα ∆είγµατα - NFTs). Η πολυσυζητηµένη µπανάνα των 6.200.000 ευρώ, η Τεχνητή Νοηµοσύνη και η Τζοκόντα, οι ακτιβιστές και ο Βίνσεντ βαν Γκογκ και ποιοι θεωρούνται οι δηµοφιλέστεροι καλλιτέχνες όλων των εποχών, από τους εκπροσώπους των νεότερων γενιών. Αλλά και τα πρώτα έργα που έφτασαν στο... ∆ιάστηµα από τον Τζεφ Κουνς.
Τι έχει αλλάξει στη σύγχρονη αγορά της Τέχνης; Ολα και τίποτα. Στην αγορά της Τέχνης η φαντασία αντανακλάται µε τον δικό της τρόπο και το χρηµατιστήριο της Τέχνης δεν είναι τίποτε άλλο από ένα καλειδοσκόπιο ανατροπών, ρίσκων και υπερβολικών τιµών που καθορίζουν το πεδίο των αγορών και των πωλήσεων.
Αναπάντεχες εξελίξεις
Η χρονιά που ετοιµαζόµαστε να αποχαιρετήσουµε έφερε αναπάντεχες εξελίξεις στην αγορά Τέχνης, τόσο στις παραδοσιακές δηµοπρασίες όσο και στην ψηφιακή σφαίρα των NFTs και της Τεχνητής Νοηµοσύνης. Από την «µπανάνα του Mαουρίτσιο Κατελάν», που αγοράστηκε µε ένα µυθικό ποσόν, εξωπραγµατικό ακόµη και για τους επαγγελµατίες συλλέκτες και καταναλώθηκε µέσα σε λίγες µέρες µε προκλητική αυθάδεια µπροστά στις κάµερες, µέχρι τα πρωτοποριακά έργα Τέχνης που ταξίδεψαν στο ∆ιάστηµα, η αγορά Τέχνης το 2024 είχε όλα τα συστατικά µιας εικαστικής ταινίας µεγάλου µήκους. Για απαιτητικούς θεατές.
Αν ξεκινήσουµε µε τους αριθµούς, που αποτυπώνουν πάντα την κατάσταση της αγοράς, καθώς και τις τάσεις που κυριαρχούν, θα διαπιστώσουµε πως δεν µπορούµε να θεωρούµε τίποτα πλέον δεδοµένο. Στη διάρκεια του πρώτου εξαµήνου του 2024 οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής κυριάρχησαν στην αγορά Τέχνης, µε το 42% των πωλήσεων έργων Τέχνης να πραγµατοποιούνται εκεί. Ακολούθησε η Κίνα µε 19%, ενώ το Ηνωµένο Βασίλειο και η Γαλλία συγκέντρωσαν αντίστοιχα το 17% και το 7% των πωλήσεων, σύµφωνα µε την Art Basel και την UBS. Ωστόσο, ακόµη και στις πιο δυναµικές αγορές τα νούµερα δείχνουν µια µειωµένη τάση: η µείωση των πωλήσεων στους µεγαλύτερους οίκους δηµοπρασιών (Christies, Sotheby’s, Phillips, Bonhams) από το πρώτο εξάµηνο του 2023 στο αντίστοιχο διάστηµα του 2024 φτάνει το 26%. Κι αυτό κάτι δείχνει. Ο καθένας µπορεί να βγάλει τα δικά του συµπεράσµατα.
Παρά τη γενική τάση πτώσης, η «υψηλή Τέχνη» συνεχίζει να πωλείται για αστρονοµικά ποσά. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το έργο «Portrait of George Dyer Crouching», του Φράνσις Μπέικον, το οποίο ξεκίνησε µε αρχική τιµή εκτίµησης τα 50.000.000 δολάρια στον οίκο Sotheby’s, αλλά τελικά πουλήθηκε για 27.000.000 δολάρια. Εντυπωσιακή όµως είναι και η περίπτωση του δισεκατοµµυριούχου επενδυτή Κεν Γκρίφιν, ο οποίος πλήρωσε 44.600.000 δολάρια για να αγοράσει τον «Apex», το αρτιότερο απολίθωµα στεγόσαυρου, υπερβαίνοντας κατά 38.600.000 τις εκτιµήσεις για την αξία του συγκεκριµένου σπάνιου ευρήµατος. Η σύγχρονη αγορά Τέχνης αλλάζει και απ’ ό,τι φαίνεται θα συνεχίσει να αλλάζει σηµαντικά. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το 72% των αγοραστών, συλλεκτών, επενδυτών προτιµά να αποκτά έργα Τέχνης µέσω ∆ιαδικτύου, χωρίς καν να µπαίνει στη διαδικασία να τα δει από κοντά. Υπάρχουν περιπτώσεις µάλιστα που µπορεί κάποιος να έχει ξεχωρίσει κάτι απλώς στο Instagram και να θελήσει να το αποκτήσει, χωρίς να το έχει δει ζωντανά, σε µια αίθουσα, σε έναν τοίχο, σε κάποιο µουσείο ή έστω µια γκαλερί.
Αλλαγές στη συµπεριφορά
Η συγκεκριµένη τάση των διαδικτυακών αγορών -«βλέπω, ερωτεύοµαι µε την πρώτη µατιά, επενδύω»- έχει εξελιχθεί ραγδαία την τελευταία δεκαετία και αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες καινοτοµίες στην αγορά της Τέχνης. Στις µεγάλες δηµοπρασίες του Μαΐου 2024, περίπου το 32% των έργων πουλήθηκαν κάτω από τις χαµηλότερες εκτιµήσεις τους, κάτι που δείχνει ότι ακόµη και στον κόσµο της «υψηλής Τέχνης», που διεκδικεί µία θέση στο µουσείο, η αγορά έχει επηρεαστεί από την οικονοµική αβεβαιότητα και τις αλλαγές στην καταναλωτική συµπεριφορά. ∆εν θα µπορούσαµε να αγνοήσουµε και τη σχέση της Τεχνητής Νοηµοσύνης (Artificial Intelligence - Α.Ι.), όπως και των NFTs στην αγορά Τέχνης.
Η A.I. έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις για το τι συνιστά πραγµατική τέχνη και ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπινου δηµιουργού σε αυτήν τη νέα εποχή που έχει έρθει µε φόρα και αναπάντεχες προκλήσεις. Στην Αµερική για παράδειγµα, όπως δείχνουν τα στοιχεία, το 70% των ενηλίκων θεωρούν ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να αποζηµιώνονται όταν η Τεχνητή Νοηµοσύνη χρησιµοποιεί το έργο τους για τη δηµιουργία νέων εικόνων, ενώ το 76% πιστεύουν ότι το περιεχόµενο που παράγεται από την A.I. δεν θα πρέπει να θεωρείται «τέχνη». Οσον αφορά τα NFTs, η αγορά τους παρουσίασε απότοµη πτώση, ενώ όταν πρωτοξεκίνησαν όλοι νόµιζαν ότι θα µιλούσαµε για κάτι ολότελα καινούργιο που θα εξελισσόταν στο µέλλον.
Σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα, το 95% των NFTs θεωρείται «νεκρό». Ισως επειδή τα NFTs δεν κατάφεραν να κερδίσουν την εµπιστοσύνη του ευρύτερου κοινού και να σταθεροποιηθούν στην αγορά, αφήνοντας πίσω τους µία σειρά από απογοητευµένους επενδυτές.
Το ρίσκο της καινοτοµίας
Αυτή δεν είναι όµως και η γοητεία κάθε καινοτοµίας; Ρισκάρεις χωρίς να γνωρίζεις τι θα απογειωθεί και τι θα χαθεί µέσα στο πέρασµα του χρόνου, σαν πυροτέχνηµα.
Και κάπως έτσι θα θυµόµαστε το 2024 και σαν µία χρονιά έντονης πολιτικής διάστασης για την Τέχνη. ∆ιαδηλωτές ακτιβιστικών οργανώσεων, όπως είναι το Just Stop Oil, προχώρησαν σε δράσεις που περιελάµβαναν την επίθεση σε έργα του Βίνσεντ βαν Γκογκ, όπως τα «Ηλιοτρόπια» στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Ποιος έχει όµως το δικαίωµα να πετάει µία κονσέρβα µε ντοµάτες σε ένα αθάνατο έργο Τέχνης και να επιδιώκει να το καταστρέψει, µε το άλλοθι του ακτιβισµού; ∆εν θα πρέπει λοιπόν να νιώθουµε περίεργα όταν βλέπουµε πλέξιγκλας µπροστά στις κορνίζες, σε διεθνή µουσεία, ούτε να δυσανασχετούµε γιατί συχνά οι έλεγχοι στους χώρους Τέχνης θυµίζουν αυστηρά µέτρα ασφαλείας σε πολυσύχναστα αεροδρόµια.
Η Τέχνη ενώνει, διχάζει, ξυπνάει. Παράλληλα, η διαρκής αύξηση του ενδιαφέροντος για τους καλλιτέχνες των 20ού και 21ου αιώνων δείχνει µία πιο νεανική τάση (και διάθεση) στην κατανάλωση Τέχνης. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Αντι Γουόρχολ και ο Βίνσεντ βαν Γκογκ είναι οι δηµοφιλέστεροι καλλιτέχνες στην Αµερική, µε το 75% των ενηλίκων να δηλώνουν ενθουσιασµό για τον Ντα Βίντσι και το 51% να... αποθεώνουν τον Γουόρχολ.
Αβέβαιο το µέλλον
Τι να περιµένουµε το 2025; Tεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις σίγουρα, σε λευκό καµβά, πολύχρωµο, φουτουριστικό. Tο µέλλον της αγοράς Τέχνης µοιάζει να είναι αβέβαιο, αλλά και γεµάτο υποσχέσεις. Η σύγχρονη Τέχνη έχει πλέον τα εργαλεία και τα µέσα για να επαναστατήσει και να δηµιουργήσει νέες φόρµες έκφρασης και αγοραστικής αξίας. Οπως και να έχει, το χρηµατιστήριο της Τέχνης είναι πάντα συνδεδεµένο µε τις προσωπικές µας αναµνήσεις, τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής και την ανάγκη του ανθρώπου να επενδύει όχι µόνο σε αγαθά, αλλά και σε συναισθήµατα και ιστορίες που κρύβονται πίσω από κάθε έργο. Ηλιοτρόπια ή Κραυγές; Πορτρέτα της Μέριλιν από τον Αντι Γουόρχολ ή Καραβάτζο στο σκοτάδι; Πωλείται µπανάνα σε τιµή ευκαιρίας.
