Ανδρέας Παπανδρέου: Σαν σήμερα, 5 Φεβρουαρίου 1919 γεννήθηκε ο άνθρωπος της ''Αλλαγής''
106 χρόνια από την γέννησή του
Τα πρώτα χρόνια, η επιστροφή από τις ΗΠΑ και η άνοδος στην εξουσία
Μανος Ανθουλακης
Το ημερολόγιο γράφει 5 Φεβρουαρίου 1919. Στο νησί της Χίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου, γενικός διοικητής των νήσων του Αιγαίου, διορισμένος από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου και η Σοφία Μινέικο, πολωνικής καταγωγής και κόρη του φιλέλληνα Πολωνού αξιωματικού Ζίγκμουντ Μινέικο υποδέχονται τον γιο τους, Ανδρέα, τον πολιτικό που έμελλε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας στην Ελλάδα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου μεγάλωσε στην Αθήνα, φοιτώντας για το μεγαλύτερο διάστημα της μαθητικής του ζωής στο Κολλέγιο Αθηνών. Τα πρώτα του πολιτικά «σκιρτήματα» εμφανίζονται στην δεκαετία του 1930, όπου ο ίδιος μαζί με 2 συμμαθητές του δημοσιεύει στο περιοδικό «Ξεκίνημα» κείμενα, ενώ η δράση του συνεχίζεται κατά τη δικτατορία Μεταξά, όπου ως φοιτητής αντιτάχθηκε από την πρώτη στιγμή, με τη συγκρότηση ομάδας στην οποία μετείχε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Νωρίτερα, φοιτώντας στην τελευταία τάξη του -τότε- εξατάξιου γυμνασίου, δεν διστάζει να σκίσει προκήρυξη που ανήγγειλε το πραξικόπημα, με αποτέλεσμα να συλληφθεί. Η δεύτερή του σύλληψη έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 1939, στα φοιτητικά του χρόνια στη Νομική Σχολή.
Η αγριότητα που βίωσε από το φασιστικό καθεστώς είχε ως συνέπεια να φύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οι βιωμένες αυτές εμπειρίες τον απώθησαν για χρόνια από την πολιτική. Εκεί, το 1943 λαμβάνει το διδακτορικό του από το Χάρβαρντ και διδάσκει αρχές Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Μόλις στα 25 του, το 1944 αποτελεί ένα από τα 5 μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, που καθόρισε την παγκόσμια οικονομία μέχρι τις αρχές του 1970.
Στα τέλη του 1950 η επιστροφή του στην Ελλάδα, αν και πρωτογενώς συνδέεται με το ακαδημαϊκό σκέλος συνοδεύτηκε και από την ανοδική πορεία της Ένωσης Κέντρου υπό την αρχηγία του πατέρα του, Γεωργίου, συμβάλλοντας έτσι στο να καμφθούν οι όποιοι δισταγμοί του. Βλέποντας τον πατέρα του να βρίσκεται αντιμέτωπος με γεγονότα που κηλίδωσαν την ελληνική πολιτική ιστορία, όπως τις εκλογές «βίας και νοθείας» συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στον ανένδοτο αγώνα.
Ο Ανδρέας είχε φανατικούς ακόλουθους αλλά και «θανάσιμους» πολιτικούς εχθρούς. Η παραφιλολογία, η λάσπη, τα μεγάλα ψέματα αλλά και οι συχνές προσπάθειες ηθικής, πολιτικής ή και φυσικής του εξόντωσης -από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ μέχρι και το σκάνδαλο Κοσκωτά-, συσκότισαν την αλήθεια γύρω από το πρόσωπο του ακαδημαϊκού, πολιτικού και μετέπειτα πρωθυπουργού.
Η δικαίωση για την εμπλοκή του στην πολιτική σκηνή αλλά και στον αγώνα κατά της δικτατορίας, μετεξελίχθηκε σε ένα μεγάλο, πολυσυλλεκτικό κοινωνικό και προοδευτικό στοίχημα. Την ανάγκη υπέρβασης της κεντρώας παράδοσης, δημιουργώντας έναν σοσιαλιστικό φορέα. Η αντιστασιακή οργάνωση του Π.Α.Κ. λειτούργησε ως πρωτόπλασμα του ΠΑΣΟΚ, όπου με συνέπεια στον στόχο του σοσιαλισμού και έπειτα από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, προχώρησε στην ίδρυση του κόμματος όπου με την διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, αγνόησε όλες τις πιέσεις για αναπαλαίωση του προδικτατορικού Κέντρου, «μπαίνοντας στην αρένα» της αναγκαίας ριζοσπαστικοποίησης που επέβαλλε η περίοδος. Αυτό είχε ως συνέπεια να συγκρουστεί με παλιούς βουλευτές και πολιτευτές της Ένωσης Κέντρου, αλλά και μεγάλες προσωπικότητες του αντιδικτατορικού αγώνα. Όμως, ήρθε ξανά η δικαίωση.
Η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε πρωταγωνιστή των πολιτικών εξελίξεων, τόσο το 1974 με την είσοδο στη Βουλή, το 1977 ως αξιωματική αντιπολίτευση και -πολλώ δε μάλλον- το 1981 με την θριαμβευτική «νίκη του λαού», όχι μόνο πιστοποίησαν την ανάγκη για εκ βάθρων αλλαγή σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά αποτέλεσαν και έναν προπομπό για τις εμβληματικές επιλογές του.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου απέδιδε μεγάλη σημασία στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, στις οποίες περίσσεψαν οι διαστρεβλώσεις. Προδικτατορικά, ο ίδιος άσκησε έντονη κριτική στον τρόπο λειτουργίας του Κοινοβουλίου, κάνοντας λόγο για «απολιθωμένο κοινοβουλευτικό τύπο».
Η περιγραφή της πολύωρης αντιπαράθεσής του στη Βουλή, το 1966 με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, υπουργό Συντονισμού στην κυβέρνηση των αποστατών όπως καταγράφεται στο βιβλίο του «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα», είναι ενδεικτική. Μάλιστα, για αυτή την αντιπαράθεση εισέπραξε τα εύσημα του πατέρα του στη λακωνική φράση: «Τελικά, είσαι κοινοβουλευτικός».
Στην πορεία, έμεινε αξέχαστη στο πανελλήνιο η -πολεμικού χαρακτήρα- διαστρέβλωση των θέσεων του ΠΑΣΟΚ με την αναβάθμισή τους σε επιχείρηση εξόντωσης του ίδιου ειδικότερα την περίοδο 1989-90 και υπό την σκιά του σκανδάλου της Τράπεζας Κρήτης.
Δημοσιεύτηκε στο ''Καρφί''
Ο Ανδρέας Παπανδρέου μεγάλωσε στην Αθήνα, φοιτώντας για το μεγαλύτερο διάστημα της μαθητικής του ζωής στο Κολλέγιο Αθηνών. Τα πρώτα του πολιτικά «σκιρτήματα» εμφανίζονται στην δεκαετία του 1930, όπου ο ίδιος μαζί με 2 συμμαθητές του δημοσιεύει στο περιοδικό «Ξεκίνημα» κείμενα, ενώ η δράση του συνεχίζεται κατά τη δικτατορία Μεταξά, όπου ως φοιτητής αντιτάχθηκε από την πρώτη στιγμή, με τη συγκρότηση ομάδας στην οποία μετείχε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Νωρίτερα, φοιτώντας στην τελευταία τάξη του -τότε- εξατάξιου γυμνασίου, δεν διστάζει να σκίσει προκήρυξη που ανήγγειλε το πραξικόπημα, με αποτέλεσμα να συλληφθεί. Η δεύτερή του σύλληψη έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 1939, στα φοιτητικά του χρόνια στη Νομική Σχολή.
Η αγριότητα που βίωσε από το φασιστικό καθεστώς είχε ως συνέπεια να φύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οι βιωμένες αυτές εμπειρίες τον απώθησαν για χρόνια από την πολιτική. Εκεί, το 1943 λαμβάνει το διδακτορικό του από το Χάρβαρντ και διδάσκει αρχές Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Μόλις στα 25 του, το 1944 αποτελεί ένα από τα 5 μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, που καθόρισε την παγκόσμια οικονομία μέχρι τις αρχές του 1970.
Επιστροφή στην Ελλάδα και ίδρυση του ΠΑΣΟΚ
Στα τέλη του 1950 η επιστροφή του στην Ελλάδα, αν και πρωτογενώς συνδέεται με το ακαδημαϊκό σκέλος συνοδεύτηκε και από την ανοδική πορεία της Ένωσης Κέντρου υπό την αρχηγία του πατέρα του, Γεωργίου, συμβάλλοντας έτσι στο να καμφθούν οι όποιοι δισταγμοί του. Βλέποντας τον πατέρα του να βρίσκεται αντιμέτωπος με γεγονότα που κηλίδωσαν την ελληνική πολιτική ιστορία, όπως τις εκλογές «βίας και νοθείας» συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στον ανένδοτο αγώνα.
Ο Ανδρέας είχε φανατικούς ακόλουθους αλλά και «θανάσιμους» πολιτικούς εχθρούς. Η παραφιλολογία, η λάσπη, τα μεγάλα ψέματα αλλά και οι συχνές προσπάθειες ηθικής, πολιτικής ή και φυσικής του εξόντωσης -από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ μέχρι και το σκάνδαλο Κοσκωτά-, συσκότισαν την αλήθεια γύρω από το πρόσωπο του ακαδημαϊκού, πολιτικού και μετέπειτα πρωθυπουργού.
Η δικαίωση για την εμπλοκή του στην πολιτική σκηνή αλλά και στον αγώνα κατά της δικτατορίας, μετεξελίχθηκε σε ένα μεγάλο, πολυσυλλεκτικό κοινωνικό και προοδευτικό στοίχημα. Την ανάγκη υπέρβασης της κεντρώας παράδοσης, δημιουργώντας έναν σοσιαλιστικό φορέα. Η αντιστασιακή οργάνωση του Π.Α.Κ. λειτούργησε ως πρωτόπλασμα του ΠΑΣΟΚ, όπου με συνέπεια στον στόχο του σοσιαλισμού και έπειτα από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, προχώρησε στην ίδρυση του κόμματος όπου με την διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, αγνόησε όλες τις πιέσεις για αναπαλαίωση του προδικτατορικού Κέντρου, «μπαίνοντας στην αρένα» της αναγκαίας ριζοσπαστικοποίησης που επέβαλλε η περίοδος. Αυτό είχε ως συνέπεια να συγκρουστεί με παλιούς βουλευτές και πολιτευτές της Ένωσης Κέντρου, αλλά και μεγάλες προσωπικότητες του αντιδικτατορικού αγώνα. Όμως, ήρθε ξανά η δικαίωση.
Η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε πρωταγωνιστή των πολιτικών εξελίξεων, τόσο το 1974 με την είσοδο στη Βουλή, το 1977 ως αξιωματική αντιπολίτευση και -πολλώ δε μάλλον- το 1981 με την θριαμβευτική «νίκη του λαού», όχι μόνο πιστοποίησαν την ανάγκη για εκ βάθρων αλλαγή σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά αποτέλεσαν και έναν προπομπό για τις εμβληματικές επιλογές του.
Το στοίχημα στο Κοινοβούλιο
Ο Ανδρέας Παπανδρέου απέδιδε μεγάλη σημασία στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, στις οποίες περίσσεψαν οι διαστρεβλώσεις. Προδικτατορικά, ο ίδιος άσκησε έντονη κριτική στον τρόπο λειτουργίας του Κοινοβουλίου, κάνοντας λόγο για «απολιθωμένο κοινοβουλευτικό τύπο».
Η περιγραφή της πολύωρης αντιπαράθεσής του στη Βουλή, το 1966 με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, υπουργό Συντονισμού στην κυβέρνηση των αποστατών όπως καταγράφεται στο βιβλίο του «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα», είναι ενδεικτική. Μάλιστα, για αυτή την αντιπαράθεση εισέπραξε τα εύσημα του πατέρα του στη λακωνική φράση: «Τελικά, είσαι κοινοβουλευτικός».
Στην πορεία, έμεινε αξέχαστη στο πανελλήνιο η -πολεμικού χαρακτήρα- διαστρέβλωση των θέσεων του ΠΑΣΟΚ με την αναβάθμισή τους σε επιχείρηση εξόντωσης του ίδιου ειδικότερα την περίοδο 1989-90 και υπό την σκιά του σκανδάλου της Τράπεζας Κρήτης.
Δημοσιεύτηκε στο ''Καρφί''
