Η κατάληψη της Νομικής το 1973: Σαν σήμερα πριν 52 χρόνια η πρώτη μεγάλη αντίδραση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος που οδήγησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου

Στο ημερολόγιο του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος υπάρχουν χαραγμένες ορισμένες ημερομηνίες με κορυφαίες το τριήμερο της εξέγερσης του Νοέμβριου του 1973. Ωστόσο για να φτάσουμε εκεί υπήρξαν κάποια γεγονότα που έβαλαν τη σπίθα που χρειαζόταν για τον ξεσηκωμό των φοιτητών έναντι της χούντας.

Η αρχή έγινε τον Ιανουάριο του 1972, όταν σημειώθηκε η συγκρότηση των ΦΕΚ (Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα) οι οποίες αμφισβήτησαν με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο τα χουντικά φοιτητικά συμβούλια. Οι «Απριλιανοί» βλέποντας ότι οι φοιτητές είχαν αρχίσει να κινούνται προσπάθησε να κατευνάσει τις αντιδράσεις προκηρύσσοντας εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους. Στις 14 Νοεμβρίου 1972 διεξήχθησαν οι εκλογές που χαρακτηρίστηκαν από «βία και νοθεία» με τελικούς νικητές τους φοιτητές που βρίσκονταν κοντά στο καθεστώς της 21ης Απριλίου. 

Μέχρι τις αρχές του 1973 το φοιτητικό κίνημα βρέθηκε σε μία σχετική κάμψη,  ώσπου τότε «άναψε» το φυτίλι με τον φοιτητικό αναβρασμό πλέον να είναι καθημερινός. 

Η Μελέτη των 12

Στις 25 Ιανουαρίου μοιράστηκε στην Ανωτάτη Εμπορική (σημερινή ΑΣΟΕΕ) ένα κείμενο που έγινε γνωστό ως η «Μελέτη των 12 της ΑΣΟΕΕ» και σχετιζόταν με όλα τα κεντρικά προβλήματα του πανεπιστημίου. Για παράδειγμα υπήρχαν αναφορές στην εφαρμογή του νέου Καταστατικού Χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης με έντονες αιχμές εναντίον της χούντας. Η χούντα αντέδρασε και με εντολή του Στυλιανού Παττακού, η Σύγκλητος παρέπεμψε τους «υπομονευτές της επανάστασης» στο Πειθαρχικό της Σχολής με σκοπό την αποβολή τους. Πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής δηλώνουν ότι ο στόχος των «Απριλιανών» ήταν να αποκοπεί η ηγεσία του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος από τους σπουδαστές.

Ένας από τους 12 ήταν ο πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και νυν στέλεχος της Νέας Αριστεράς Μάκης Μπαλαούρας. Σε παλαιότερη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στον υπογράφοντα είχε δηλώσει ότι «στη σχολή μου κάναμε κάτι παράτολμο. Συγκεκριμένα εκδώσαμε παράνομα ένα έντυπο σε 1.000 αντίτυπα και καταγράφηκε στην ιστορία ως η "μελέτη των 12 της ΑΣΟΕΕ". Στο συγκεκριμένο έντυπο περιγράφαμε την κατάσταση της σχολής. Από τα βιβλία που δεν είχαμε μέχρι τα κεντρικά ζητήματα, όπως ο Νόμος Πλαίσιο που ετοίμαζε η χούντα και κάναμε έντονη αναφορά σε αυτά. Θεωρώ ότι το κείμενο ήταν τομή για την πορεία του φοιτητικού κινήματος».

Την επόμενη (σ.σ 26 Ιανουαρίου) η Σύγκλητος έκλεισε το Πολυτεχνείο, επειδή οι φοιτητές απείχαν από τα μαθήματά τους. Η απόφαση δεν βρήκε σύμφωνους τους φοιτητές. Τουλάχιστον 1.500 σπουδαστές του ΕΠ διαδήλωσαν από την Πατησίων έως τη Νομική, με αποτέλεσμα η Σύγκλητος να πάρει την απόφασή της και δώσει εντολή για επαναλειτουργία του Πολυτεχνείου, στις 29 Ιανουαρίου. Στις 31 του μηνός συνελήφθησαν δέκα φοιτητές της Εμπορικής, καθώς παρεμπόδισαν άνδρα της ασφάλειας, ο οποίος ήθελε να πάρει τα στοιχεία άλλου σπουδαστή. Η δίωξη εις βάρος των φοιτητών αφορούσε τον τεντιμποϊσμό!

Στις 5 Φεβρουαρίου, ημέρα παραπομπής των «12», το μεγάλο προαύλιο της ΑΣΟΕΕ γέμισε από τουλάχιστον 1.500 φοιτητές που φώναζαν συνθήματα και τραγουδούσαν απαγορευμένα τραγούδια, όπως το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» αλλά και τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Την ίδια μέρα οι φοιτητές του Πολυτεχνείου απείχαν από τα μαθήματά τους. Η απάντηση του καθεστώτος, ήταν να στρατευτούν οι αντιδρώντες. Η διαμαρτυρία των φοιτητών προβλήθηκε από τις εφημερίδες αλλά και από ξένα ΜΜΕ. Το εγχείρημα των «12» απέδωσε και οδήγησε σε μετέπειτα κινητοποιήσεις φοιτητών στην Πάντειο, την Βιομηχανική και την Ιατρική.

Ο 1347 και το «μικρό» Πολυτεχνείο

Η χούντα σε μία προσπάθεια να γύρει την πλάστιγγα υπέρ της προχώρησε στις 12 Φεβρουαρίου στη νομοθέτηση του διατάγματος 1347/1973 (πρόκειται για το διάταγμα που έδινε τη δυνατότητα στον Υπουργό Άμυνας να ανακαλεί τις αναβολές όσων φοιτητών συμμετείχαν στις αποχές). Το συγκεκριμένο άρθρο τροποποιούσε το άρθρο 18 του παλαιότερου ΝΔ 720/1970: «Εις το άρθρο 18 του ΝΔ 720/1970 “περί Στρατολογίας” προστίθεται παράγραφος έχουσα ως εξής:

6. Δύναται ωσαύτως ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης να διατάσση την διακοπήν χορηγηθείσης αναβολής κατατάξεως εις σπουδαστάς, ονομαστικώς, κατόπιν προτάσεως του Αρχηγείου του οικείου Κλάδου Ενόπλων Δυνάμεων και εις τας ακολούθους περιπτώσεις:

Α) Λόγω οιασδήποτε πειθαρχικής ποινής επιβληθείσης υπό του κατά νόμον αρμοδίου οργάνου, πολυμελούς ή μονομελούς.

Β) Λόγω καταδίκης εις οιανδήποτε ποινήν διά τινα των εν άρθροις 167, 169 έως και 176, 181 έως και 192 και 194 έως και 197 του Ποινικού Κώδικα πράξεων.

Γ) Λόγω οιασδήποτε υπαιτίου αποχής εκ των παραδόσεων, εξετάσεων ή ασκήσεων των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ή προτροπής εις τοιαύτην αποχήν, ανεξαρτήτως της πειθαρχικής διώξεως επί ταύταις.

Η άσκησις οιουδήποτε ενδίκου μέσου κατά της αποφάσεως του Δικαστηρίου ή του πειθαρχικού οργάνου δεν αναστέλλει την εκτέλεσιν της αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης περί διακοπής της χορηγηθείσης αναβολής κατατάξεως». Το συγκεκριμένο νομοθετικό διάταγμα υπογράφηκε δύο φορές από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο (με την ιδιότητα του αντιβασιλέα και του πρωθυπουργού), από τους Παττακό και Μακαρέζο καθώς και από τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου.

Το αποτέλεσμα ήταν 88 φοιτητές να πάρουν φύλλο πορείας για να παρουσιαστούν στις μονάδες τους. Μία μέρα αργότερα και συγκεκριμένα στις 14 Φεβρουαρίου σημειώθηκε η πρώτη κατάληψη του Πολυτεχνείου, γνωστή και ως «μικρό Πολυτεχνείο».

Οι φοιτητές δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια και συγκεντρώθηκαν κατά χιλιάδες στην Πατησίων διαδηλώνοντας κατά  του κατάπτυστου διατάγματος. Η απάντηση της χούντας ήταν και σε αυτή την περίπτωση άμεση. Άνδρες της Ασφάλειας και της ΕΣΑ παραβίασαν το πανεπιστημιακό άσυλο και εισέβαλαν στους χώρους του ΕΜΠ, μπαίνοντας ακόμα και στην αίθουσα της Συγκλήτου. Μάλιστα δεν δίστασαν να  χτυπήσουν αδιακρίτως όποιον έβρισκαν μπροστά τους και συνέλαβαν 100 φοιτητές.

Στο αυτόφωρο παραπέμφθηκαν 11 φοιτητές με βαριές κατηγορίες: αντίσταση, περιύβριση αρχής, ακόμα και με τον νόμο 4000/58 περί «τεντιμποϊσμού»(!). Οι 11 φοιτητές ήταν οι: Παρασκευάς Βάγιας, Σέργιος Δημακόπουλος, Μάκης Μπαλαούρας, Κυριάκος Σταμέλος, Βλάσης Λιαροκάπης, Ηλίας Κατωπόδης, Βασίλης Χριστόπουλος, Σάκης Παπαθεοδώρου, Αλκιβιάδης Πρέπης, Μάνος Τζανετtής που έφυγε από τη ζωή τον Σεπτέμβριο του 2022 και Δημήτρης Αρχοντής.

Στις 17 Φεβρουαρίου οι «11» εμφανίστηκαν με έντονα σημάδια βασανισμού.  Ήταν η μοναδική δημόσια εμφάνιση χτυπημένων αντιστασιακών σε όλη τη διάρκεια της χούντας. Πνευματικοί άνθρωποι και καθηγητές του ΕΜΠ σπεύδουν στη δίκη για να υπερασπιστούν τους φοιτητές. Μεταξύ αυτών οι Ευτύχιος Κοκκινόπουλος, Νικόλαος Αθανασιάδης, Θεοδόσης Τάσιος, αλλά και ο Ιωάννης Πεσμαζόγλου, ο Αλ. Φλώρος, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Γεώργιος Μαύρος κ.ά.



Ο Μάκης Μπαλούρας πριν μερικά χρόνια μιλώντας στον υπογράφοντα για το συγκεκριμένο γεγονός είχε αναφερθεί στην ιστορία γύρω από τη φωτογραφία όπου είχε εμφανιστεί με σημαδεμένο το αριστερό του μάτι και έχοντας εμφανή σημάδια κακοποίησης. Όπως είχε δηλώσει το στιγμιότυπο τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της προσαγωγής του στο δικαστήριο. «Η χούντα επιμελώς δεν είχε δείξει μέχρι τότε κακοποιημένους. Στην περίπτωση μου το επέτρεψε μόνο και μόνο για να τρομοκρατήσει το ανερχόμενο φοιτητικό κίνημα», είχε δηλώσει ο κ. Μπαλαούρας.

Τα γεγονότα οδήγησαν τη Σύγκλητο του Πολυτεχνείου σε παραίτηση(!), με λίβελλο εναντίον της Χούντας, αναφέροντας ότι «η ενέργεια της κυβέρνησης κάνει κενό γράμμα τα περί ελευθερίας του συνέρχεσθαι του συντάγματος, σεβασμός που πρέπει να αναγνωρίζεται ρητά και για τους φοιτητές». Σημειώνεται ότι ο Μάνος Τζανεττής εισέπραξε τη μεγαλύτερη ποινή (11 μήνες για περιύβριση, θρασύτητα και εξύβριση του αστυνόμου Σμαΐλη (επρόκειτο για τον υπαστυνόμο και επικεφαλής του «Σπουδαστικού Γραφείου» της Ασφάλειας στο ΕΜΠ και κατηγορήθηκε ως ένας από τους κύριους βασανιστές της).

Η κατάληψη της Νομικής

Το πρωί της 21ης Φλεβάρη τουλάχιστον 4.000 φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής φωνάζοντας για πρώτη φορά, ανοιχτά, συνθήματα κατά της χούντας.  «Δεν σε θέλει ο λαός, πάρ’ τη Δέσποινα και μπρος!», «Κάτω η επιστράτευση», «Ελλάς Ελλήνων φυλακισμένων», «Λευτεριά στα αδέρφια μας», «Δεν περνάει ο φασισμός», έσκιζαν τον χειμωνιάτικο ουρανό. Η κινητοποίηση ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας και αναμεταδόθηκε από όλα τα διεθνή ΜΜΕ. Ήταν η απαρχή των γεγονότων που οδήγησε στον αιματοβαμμένο Νοέμβρη. Μπορεί τότε να μην υπήρχαν τα social media, τα κινητά, και το διαδίκτυο ωστόσο τα νέα μαθεύτηκαν αστραπιαία. Το νέο της κατάληψης της Νομικής έφτασε και στο εξωτερικό. Μάλιστα τα ξένα μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν φωτογραφίες και εκτενή ρεπορτάζ για τις φοιτητικές αντιδράσεις.

Μέσα σε λίγη ώρα το κτίριο της οδού Σόλωνος ήταν ασφυκτικά γεμάτο από φοιτητές του Πολυτεχνείου, της Ιατρικής, της Φιλοσοφικής, της Παντείου, της Φυσικομαθηματικής. Ακολούθως εκλέχθηκε Συντονιστική Επιτροπή η οποία καλούνταν να δώσει τις κατευθυντήριες οδηγίες του αγώνα των φοιτητών.

Τη Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης αποτελούσαν μεταξύ άλλων η Όλγα Τρέμη, ο Διονύσης Μαυρογένης, ο Στέφανος Τζουμάκας, ο Μάκης Παρασκευόπουλος, ο Νίκος Μπίστης, ο Γιάννης Μαντζουράνης, η Ιωάννα Καρυστιάνη, η Μέλπω Λεκατσά.  Ο κόσμος όχι μόνο δεν έκατσε με σταυρωμένα χέρια αλλά άρχισε να παίρνει και αυτός μέρος στη διαδήλωση καθώς ακριβώς απέναντι από τη Νομική υπήρχαν πολλές στάσεις λεωφορείων. Η παρουσία της ασφάλειας ήταν εμφανής και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία χτυπούσε στο ψαχνό ο κόσμος μπορεί να διαλυόταν και πολύ σύντομα το κύμα των διαδηλωτών ανανεωνόταν.

*Oρισμένα από τα μέλη της επιτροπής κατάληψης της νομικής. σε πρώτο πλάνο Διονύσης Μαυρογένης, Νίκος Μπίστης, Μάκης Παρασκευόπουλος, Νίκος Μπίστης, Όλγα Τρέμη, Μέλπω Λεκατσά

Το απόγευμα το καθεστώς της χούντας βλέποντας ότι η κατάληψη δεν είχε διαλυθεί αλλά το κλίμα των διαμαρτυριών φούντωνε όλο και περισσότερο ανέλαβε δράση. Άνδρες της ασφάλειας μαζί με ΕΚΟΦΙΤΕΣ και παρακρατικούς προσπάθησαν να εκδιώξουν το συγκεντρωμένο πλήθος χτυπώντας με καδρόνια και γκλοπ. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων τραυματίστηκε και ο παλιός βουλευτής της Ένωσης Κέντρου Γιάννης Κουτσοχέρας ο οποίος έχασε το μάτι του. Το βράδυ και υπό το φόβο της εισβολής οι φοιτητές οχύρωσαν τις πόρτες του κτιρίου.

Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Φεβρουαρίου η ταράτσα γέμισε και πάλι με φοιτητές ενώ την ίδια στιγμή βρίσκονταν σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις με τις πρυτανικές αρχές προκειμένου να υπάρξει εκκένωση. Στο μεσοδιάστημα οι φοιτητές απήγγειλαν τον όρκο «εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στ’ όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων».

Εν τέλει το βράδυ οι φοιτητές άρχισαν να αποχωρούν έχοντας ως κάλυψη τους χιλιάδες πολίτες που βρέθηκαν στο πλευρό τους. Οι δυνάμεις της χούντας χτύπησαν και πάλι αδιακρίτως με αποτέλεσμα να υπάρξουν δεκάδες τραυματισμοί και συλλήψεις. Έναν μήνα αργότερα ακολούθησε η δεύτερη κατάληψη της Νομικής, όπου οι πρυτανικές αρχές ζήτησαν να επέμβει η αστυνομία. Η κατάληψη τελείωσε με δεκάδες τραυματίες καθώς και συλλήψεις φοιτητών και διαδηλωτών. Ο δρόμος για τα γεγονότα του αιματοβαμμένου Νοέμβρη του 1973 πλέον ήταν ανοιχτός…