1η Απριλίου 1955. Μια μέρα-σταθμός για τηνΚύπρο, αφού την ημέρα αυτή οι Ελληνοκύπριοι ξεσηκώθηκαν για να αποτινάξουν τον βρετανικό ζυγό, με στόχο την αυτοδιάθεση του νησιού και την «Ένωση» με τη μητέρα-πατρίδα Ελλάδα. Οι Βρετανοί κατακτητές βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις αντάρτικες ομάδες που οργάνωσε ο Κύπριος συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας, ο οποίος πήρε το ψευδώνυμο «Διγενής», ενώ πολιτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Κύπρος: 70 χρόνια από την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ
Ο αγώνας ξεκίνησε τις βραδινές ώρες της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, καθώς μέλη της ΕΟΚΑ είχαν οργανώσει δολιοφθορές σε στόχους βρετανικών συμφερόντων. Πρώτος νεκρός ο μαθητής Μόδεστος Παντελής, ο οποίος σκοτώθηκε από ηλεκτροπληξία, ενώ προσπαθούσε να κόψει ηλεκτροφόρα σύρματα, ώστε να διακόψει τον φωτισμό σε βρετανική βάση και να γίνει η επίθεση.
Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο οποίος υπήρξε και ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ, ήταν ο πρώτος καταζητούμενος. Ένας από τους αντάρτες που είχε ίσως το πλέον ηρωικό τέλος, καθώς ύστερα από προδοσία εντοπίστηκε το κρησφύγετό του κοντά στο Μοναστήρι του Μαχαιρά. Αφού έβγαλε έξω από αυτό τους συναγωνιστές του έμεινε μόνος του και έδωσε μάχη επί οκτώ ώρες, σκοτώνοντας δεκάδες Άγγλους. Τελικά τον εξουδετέρωσαν, ρίχνοντας βενζίνη με ελικόπτερα και καίγοντάς τον ζωντανό.
Στόχος του αγώνα που ξεκίνησε η ΕΟΚΑ στην Κύπρο, όπως προαναφέρθηκε, ήταν η πολυπόθητη Ένωση με την Ελλάδα. Το αίτημα αυτό ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο το 1950, με το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου (το οποίο διοργάνωσε η Εκκλησία της Κύπρου και το 95,7% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα) και την εκλογή του Μακαρίου Γ' ως Αρχιεπισκόπου Κύπρου στις 20 Οκτωβρίου. Στο στόχαστρο των αγωνιστών κατά τη διάρκεια του αγώνα του 1955-1959 βρέθηκαν εκτός από τους Άγγλους δυνάστες, οι Ελληνοκύπριοι συνεργάτες τους, οι Τουρκοκύπριοι της οργάνωσης «Ταξίμ» που επιζητούσαν «ένωση» της Κύπρου με την Τουρκία, αλλά και μέλη του ΑΚΕΛ, που οι «εθνικόφρονες» της ΕΟΚΑ τούς κατηγορούσαν ως συνεργάτες των Άγγλων.
Τα τέσσερα αυτά χρόνια του απευλευθερωτικού αγώνα πολλές είναι οι ηρωικές μορφές που ξεχώρισαν, με τις σελίδες της κυπριακής ιστορίας να γεμίζουν με ονόματα ανθρώπων που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας τους. Τα βασανιστήρια των Άγγλων δεν είχαν τέλος, ακόμα και σε ανήλικα παιδιά, τα οποία συμμετείχαν στην ΕΟΚΑ και δεν δίστασαν να τα σκοτώσουν.
Ονόματα όπως αυτά του Κυριάκου Μάτση, του Μιχαλάκη Καραολή, του Ανδρέα Δημητρίου, του Ιάκωβου Πατάτσου και του Ανδρέα Παναγίδη είναι μερικά από αυτά που έμειναν στην ιστορία. Όλοι στάθηκαν ηρωικά μπροστά στην αγχόνη και πέθαναν ψέλνοντας τον εθνικό ύμνο και φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάδα». Ο τελευταίος που απαγχονίστηκε, ήταν ο 18χρονος μαθητήςΕυαγόρας Παλληκαρίδης, στον οποίο η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ, μητέρα του νυν βασιλιά Καρόλου, αρνήθηκε να δώσει χάρη. Οι απαγχονισθέντες θάφτηκαν μέσα στον χώρο των Κεντρικών Φυλακών της Λευκωσίας, που σήμερα έχουν γίνει τόπος προσκυνήματος, φέροντας την ονομασία «Φυλακισμένα Μνήματα». Ο λόγος που θάφτηκαν εκεί ήταν για να αποφευχθούν οι λαϊκές αντιδράσεις.
"Με χαστούκισε με τόση δύναμη, που έπεσα κάτω από την καρέκλα"
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία ενός αγωνιστή της ΕΟΚΑ, ο οποίος θυμάται τα όσα έζησε τότε, σε ηλικία μόλις 16 ετών. Βρισκόταν τότε ως δόκιμος στην Ιερά Μονή Κύκκου, όπου την περίοδο του αγώνα λειτουργούσε εντός της μυστικό κέντρο τροφοδοσίας για περίπου 30-40 αγωνιστές, που βρίσκονταν σε 10 κρησφύγετα στις γύρω περιοχές.
Γυρνώντας πίσω στον χρόνο ο Σάββας Χατζηκλεάνθους θυμάται: «Η έναρξη του αγώνα μάς βρήκε έτοιμους να προσφέρουμε ακόμα και τη ζωή μας. Αρχικά βοηθούσαμε στην τροφοδοσία και μεταφορά αλληλογραφίας στις ομάδες των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, ανάμεσα σε αυτούς ο Μάρκος Δράκος, ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής, ο Αντρέας Πολυβίου και πολλοί άλλοι. Ήταν 6 Ιουνίου 1956 και εξωτερικά η Μονή είχε περικυκλωθεί από δεκάδες στρατιωτικά αυτοκίνητα, ενώ την ίδια ώρα Άγγλοι πετούσαν φυλλάδια από αεροπλάνα, καλώντας τον Γρίβα-Διγενή και τους άλλους καταζητούμενους αντάρτες να παραδοθούν. Ο Άγγλος υπεύθυνος των στρατιωτικών επιχειρήσεων διέταξε να ερευνηθούν όλοι οι εσωτερικοί χώροι του μοναστηριού, αλλά τελικά δεν βρήκαν τίποτα. Μετά από λίγες ημέρες ακούσαμε ότι ο Γρίβας κατάφερε μαζί με τους υπόλοιπους να το σκάσει. Οι Άγγλοι νόμιζαν ότι τους είχαν εντοπίσει και άναψαν φωτιά, με σκοπό να τους κάψουν ζωντανούς. Η φωτιά αυτή κατέστρεψε το Δάσος Πάφου, ενώ πάνω από 300 Άγγλοι στρατιώτες κάηκαν ζωντανοί».
Ο Σάββας Χατζηκλεάνθους συνεχίζει την εξιστόρηση λέγοντας: «Μετά τη φωτιά, οι Άγγλοι πείσμωσαν και ακολούθησε ο αποκλεισμός της Μονής Κύκκου, οι ανακρίσεις και τα βασανιστήρια… Μπήκαν στη μονή, κάλεσαν όλους να παραταχθούν στην κεντρική είσοδο και ένας κουκουλοφόρος υποδείκνυε ποιους να συλλάβουν. Ανάμεσα σε αυτούς ήμουν κι εγώ. Ένας Άγγλος στρατιώτης με έπιασε από τον αριστερό ώμο και με έσπρωξε με δύναμη, με εμένα να καταλήγω στις πίσω ρόδες του στρατιωτικού αυτοκινήτου. Μετά με οδήγησε μέσα σε ένα δωμάτιο , έχοντας μαζί του διερμηνέα και μου είπε: "Κοίτα, παιδί μου, να ξέρεις ότι έχουμε συλλάβει τον Γρίβα και τον Δράκο. Από εσένα θέλουμε να μας πεις πού έχετε στο μοναστήρι τις κρυψώνες και τα όπλα. Ξέρουμε ότι είναι αναμεμειγμένο στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Αν δεν μας πεις, θα σε πάρουμε σε δικαστήριο, θα σε καταδικάσουμε και θα σε κρεμάσουμε". Εγώ του απάντησα ότι δεν ξέρω τίποτα, ούτε αν το μοναστήρι είναι αναμεμειγμένο ούτε για τα όπλα. Τότε ο αξιωματικός με χαστούκισε με τόση δύναμη, που έπεσα κάτω από την καρέκλα! Με σήκωσε ο διερμηνέας και ξεκίνησαν πάλι οι ερωτήσεις, με εμένα να μην απαντώ και κάθε φορά να με χτυπούν όλο και περισσότερο.
Μετά το τέλος της ανάκρισης, μας συγκέντρωσαν όλους σε ένα δωμάτιο και το επόμενο πρωί, μας είπαν να πάρουμε μια βαλίτσα με τα απαραίτητα και φύγαμε από το μοναστήρι. Μας πήγαν στις Πλάτρες, στο κέντρο βασανιστηρίων μετά την Ομορφίτα και μας έβαλαν σε ξεχωριστά δωμάτια. Εμένα ένας Άγγλος, μόλις πήγα να μπω στο δωμάτιο, μου έδωσε μια δυνατή σπρωξιά και με δύναμη έπεσα μπρούμυτα κάτω, μαζί με τη βαλίτσα που κρατούσα. Άρχισαν πάλι οι ανακρίσεις και τα βασανιστήρια. Η ψυχολογική καταπίεση και οι ανακρίσεις ήταν ό,τι χειρότερο. Μετά από λίγες ημέρες, μας είπαν να ετοιμαστούμε πάλι. Μας μετέφεραν στο Μετόχι του Κύκκου στη Λευκωσία και μας διέταξαν να μείνουμε εκεί και να παρουσιαζόμαστε στο αστυνομικό τμήμα μια φορά την εβδομάδα».
Ο Σάββας Χατζηκλεάνθους δεν θυμάται μόνο όσα ο ίδιος έζησε. Αυτό που δεν θα ξεχάσει ποτέ είναι οι κραυγές και τα ουρλιαχτά άλλων συναγωνιστών του, που άκουγε να τους βασανίζουν μέρα και νύχτα. Οι φωνές αυτές τον στοιχειώνουν ακόμα και σήμερα, 70 χρόνια μετά.
Η πολυπόθητη Ένωση
Η πολυπόθητη Ένωση τελικά δεν επετεύχθη, παρά το τόσο αίμα που χύθηκε, καθώς ο απελευθερωτικός αγώνας έληξε με τις «Συμφωνίες Λονδίνου - Ζυρίχης» (19 Φεβρουαρίου 1959), με τις οποίες η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος την 1η Οκτωβρίου 1960. Παρ' όλ' αυτά, οι συμφωνίες περιείχαν τον σπόρο του διχασμού και της αντιπαράθεσης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, με τη συνέχιση της βρετανικής στρατιωτικής παρουσίας μέσω των κυρίαρχων βάσεων στο νησί.
Η 1η Απριλίου αποτελεί ξεχωριστή ημέρα για την Κύπρο και ως εκ τούτου σε όλες τις πόλεις της ελεύθερης Κύπρου πραγματοποιούνται εκδηλώσεις τιμής για τους πεσόντες και δοξολογίες στις εκκλησίες. Είναι μία από τις επίσημες αργίες και γιορτάζεται, όπως και οι άλλες εθνικές εορτές. Από φέτος, με απόφαση της υπουργού Παιδείας, Σοφίας Ζαχαράκη, η 1η Απριλίου 1955 θα τιμάται πλέον στα σχολεία της Ελλάδας, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τους ιστορικούς και εθνικούς δεσμούς Ελλάδας και Κύπρου.
