Το Σάββατο του Λαζάρου αποτελεί μια ιδιαίτερη ημέρα στο ορθόδοξο εορτολόγιο, καθώς θεωρείται η «μέρα του θανάτου και της ζωής». Η γιορτή αυτή, που προηγείται της Κυριακής των Βαΐων, τιμά την ανάσταση του Λαζάρου από τη Βηθανία και συνοδεύεται από πλούσια παράδοση καλάντων και εθίμων που διατηρούνται ζωντανά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Σε ορισμένα χωριά, οι αγρότες αποφεύγουν να συλλέξουν τη σοδειά τους αυτή την ημέρα, πιστεύοντας πως οι καρποί φέρουν μέσα τους το θάνατο.

Διαβάστε: Σάββατο του Λαζάρου: Η "πρώτη λαμπρή" και η συνταγή για τα "λαζαράκια"

Τα κάλαντα του Λαζάρου και η παράδοση των "Λαζαρίνων"

Τα κάλαντα του Λαζάρου, αν και σήμερα τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας, αποτελούσαν παλαιότερα ένα από τα πιο ζωντανά έθιμα που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στις τοπικές κοινωνίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα συγκεκριμένα κάλαντα ήταν σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και τα τραγουδούσαν κοπέλες διαφόρων ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων και των κοριτσιών σε ηλικία γάμου, που ονομάζονταν «Λαζαρίνες».
Την παραμονή του Σαββάτου του Λαζάρου, οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια. Με αυτά στόλιζαν τα καλαθάκια τους την επόμενη μέρα, όταν, ντυμένες με τις τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες, επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου. Ως ανταμοιβή, λάμβαναν μικρά φιλοδωρήματα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα εδέσματα.

Λαζαρίνες με παραδοσιακές στολές

Κάλαντα του Λαζάρου: Το περιεχόμενο και η κοινωνική σημασία 

Τα λόγια των Λαζαριάτικων καλάντων ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή. Συχνά αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου με απλά στιχουργήματα, ενώ άλλες φορές αποτελούν εγκώμια προσώπων που φτάνουν σε επίπεδο υψηλής ποιητικής δημιουργίας.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τα έθιμα του Λαζάρου είχαν ιδιαίτερη κοινωνική σημασία. Στις γυναίκες και ειδικά στα νεαρά κορίτσια, που σπάνια έβγαιναν από το σπίτι λόγω των αυστηρών ηθών της εποχής και του φόβου αρπαγής από τους Τούρκους, δίνονταν κάποιες ελευθερίες. Οι εκδηλώσεις αυτές αποτελούσαν ευκαιρία για αλληλογνωριμίες και επιλογή νυφών, που συχνά οδηγούσαν σε προξενιά, αρραβώνες και γάμους.

Οι στίχοι από τα κάλαντα του Λαζάρου

Πού 'σουν Λάζαρε, πού η φωνή σου

όπου σε έκλαιγαν οι αδερφοί σου;

Ήμουνα στη γη παραχωμένος,

και με τους νεκρούς ανταμωμένος.

Τα χεράκια μου σταυροδεμένα,

τα ποδάρια μου αγναντισμένα.

Τα ματάκια μου γιομάτα δάκρυ,

και το στόμα μου πικρό φαρμάκι.

Κι ήρθεν ο Χριστός και ξύπνησέ με,

κι απ'το μνήμα μου εσήκωσέ με.

Ήρθ' ο Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια,

ήρθ' η Κυριακή που τρων' τα ψάρια.


Kalanda Lazarou - Paidikos Horos Sholeiou Psaltikis

Η θρησκευτική σημασία του Σαββάτου του Λαζάρου

Το Σάββατο του Λαζάρου ή Λαζαροσάββατο κατέχει ξεχωριστή θέση στο εκκλησιαστικό έτος της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των καθολικών εκκλησιών που ακολουθούν το βυζαντινό τελετουργικό. Είναι η ημέρα πριν την Κυριακή των Βαΐων και εορτάζει την ανάσταση του Λαζάρου, ένα γεγονός που περιγράφεται στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο.
Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων έχουν μια ιδιαίτερη θέση στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο, καθώς αποτελούν ημέρες χαράς ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και το πένθος της Μεγάλης Εβδομάδας. Παραδοσιακά, αυτή την ημέρα οι ερημίτες εγκαταλείπουν τις σκήτες τους και επιστρέφουν στα μοναστήρια για τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Παραδοσιακά λαζαράκια, τα ειδικά ψωμάκια του Σαββάτου του Λαζάρου

Τα λαζαράκια και άλλα έθιμα

Στην Ελλάδα, το Σάββατο του Λαζάρου συνδέεται με την παρασκευή ειδικών ψωμιών που ονομάζονται «λαζαράκια». Αυτά τα παραδοσιακά ψωμάκια έχουν σχήμα που παραπέμπει σε σαβανωμένο άνθρωπο, συμβολίζοντας τον Λάζαρο. Παράλληλα, τα παιδιά τραγουδούν τα λαζαρικά κάλαντα, ειδικά τραγούδια για την ημέρα αυτή.
Τα έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου, αν και έχουν ατονήσει σε πολλές περιοχές, διατηρούνται ακόμη ζωντανά σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, αποτελώντας σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και συνδέοντας το παρόν με τις παραδόσεις του παρελθόντος.