Το Σάββατο του Λαζάρου αποτελεί μια ιδιαίτερη ημέρα στην ελληνική παράδοση, καθώς θεωρείται η «μέρα του θανάτου και της ζωής». Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, τα παραδοσιακά κάλαντα του Λαζάρου αντηχούν στα χωριά, ενώ ειδικά έθιμα αναβιώνουν κάθε χρόνο. Σε ορισμένα χωριά, οι αγρότες αποφεύγουν να συλλέξουν τη σοδειά τους αυτή την ημέρα, καθώς υπάρχει η λαϊκή δοξασία πως οι καρποί της γης φέρουν τον θάνατο μέσα τους.

Πότε είναι το Σάββατο του Λαζάρου 2025

Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αύριο, 12 Απριλίου. Θεωρείται γιορτή ορόσημο για την Εκκλησία πριν από το Θείο Δράμα της Μεγάλης Εβδομάδας που κορυφώνεται με την Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού σηματοδοτώντας το Πάσχα 2025.

Τα παραδοσιακά κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου

Τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου αποτελούσαν παλαιότερα ένα από τα πιο ζωντανά έθιμα της ελληνικής υπαίθρου, προσδίδοντας ιδιαίτερο χαρακτήρα στις τοπικές κοινωνίες. Αν και σήμερα τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές της χώρας, η παράδοση αυτή έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική λαογραφία.

Χαρακτηριστικό των καλάντων του Λαζάρου είναι ότι αποτελούσαν σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση. Τα τραγουδούσαν κοπέλες διαφόρων ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων και κοριτσιών σε ηλικία γάμου, που ονομάζονταν «Λαζαρίνες». Την παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια, με τα οποία στόλιζαν τα καλαθάκια τους την επόμενη μέρα.

Οι Λαζαρίνες και η κοινωνική διάσταση του εθίμου

Ντυμένες με τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες και φορώντας ειδικές στολές, οι Λαζαρίνες γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου. Ως αντάλλαγμα, λάμβαναν μικρά φιλοδωρήματα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα εδέσματα από τους κατοίκους.

Τα λόγια των καλάντων του Σαββάτου του Λαζάρου ποικίλλουν: άλλοτε αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου με απλά στιχουργήματα και άλλοτε αποτελούν εγκώμια προσώπων που φτάνουν σε επίπεδο υψηλής ποιητικής δημιουργίας.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, τα έθιμα του Λαζάρου είχαν και μια σημαντική κοινωνική διάσταση. Στις γυναίκες και ιδιαίτερα στα νεαρά κορίτσια, που συνήθως περιορίζονταν στο σπίτι λόγω των ηθών της εποχής και του φόβου αρπαγής τους από τους Τούρκους, δίνονταν κάποιες ελευθερίες. Το έθιμο αυτό αποτελούσε ευκαιρία για αλληλογνωριμίες και επιλογή νυφών, που συχνά οδηγούσαν σε προξενιά, αρραβώνες και γάμους.

*Διαβάστε: Σάββατο του Λαζάρου: Η "πρώτη λαμπρή" και η συνταγή για τα "λαζαράκια"

Ποια είναι τα κάλαντα του Σαββάτου του Λαζάρου

Μια διαδεδομένη εκδοχή των καλάντων του Λαζάρου είναι η εξής:

Πού 'σουν Λάζαρε, πού η φωνή σου

όπου σε έκλαιγαν οι αδερφοί σου;

Ήμουνα στη γη παραχωμένος,

και με τους νεκρούς ανταμωμένος.

Τα χεράκια μου σταυροδεμένα,

τα ποδάρια μου αγναντισμένα.

Τα ματάκια μου γιομάτα δάκρυ,

και το στόμα μου πικρό φαρμάκι.

Κι ήρθεν ο Χριστός και ξύπνησέ με,

κι απ'το μνήμα μου εσήκωσέ με.

Ήρθ' ο Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια,

ήρθ' η Κυριακή που τρων' τα ψάρια.


Η θρησκευτική σημασία του Σαββάτου του Λαζάρου

Το Σάββατο του Λαζάρου ή Λαζαροσάββατο κατέχει ιδιαίτερη θέση στο εορτολόγιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των καθολικών εκκλησιών που ακολουθούν το βυζαντινό τελετουργικό. Είναι η ημέρα πριν την Κυριακή των Βαΐων και εορτάζεται η ανάσταση του Λαζάρου από τη Βηθανία, γεγονός που περιγράφεται στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο.

Ο Λάζαρος υπήρξε στενός φίλος του Ιησού Χριστού, αδερφός της Μάρθας και της Μαρίας. Κατοικούσε στη Βηθανία, 3 χλμ. περίπου ανατολικά της Ιερουσαλήμ. Ενώ ο Ιησούς βρισκόταν μακριά από τη Βηθανία, ο Λάζαρος ασθένησε. Οι αδερφές του ειδοποίησαν τον Ιησού για την κατάστασή του, ο Ιησούς όμως καθυστέρησε εσκεμμένα τη μετάβασή του στη Βηθανία.

Όταν έφθασε στο σπίτι μαζί με τους μαθητές Του, ο Λάζαρος ήταν ήδη νεκρός για τέσσερις ημέρες (Ιωάννης 11:17). Ο Ιησούς όμως αφού προσευχήθηκε, τον ανάστησε λέγοντας την πασίγνωστη φράση: «Λάζαρε, δεύρο έξω». (Ο Λάζαρος σηκώθηκε, βγήκε έξω από το μνήμα του με δεμένα τα πόδια και τα χέρια, και το πρόσωπό του περιτυλιγμένο με το σουδάριο (Ιωάννης 11:44). Το θαύμα αυτό του Ιησού έγινε η αιτία ν α πιστέψουν πολλοί από τους Ιουδαίους.

Η ανάσταση του Λαζάρου και η συγκέντρωση του πλήθους θορύβησε τους αρχιερείς και τους Φαρισαίους, οι οποίοι αποφάσισαν να θανατώσουν τον Ιησού, αλλά και το Λάζαρο. Δεν κατόρθωσαν όμως να το πράξουν για το Λάζαρο, τον Ιησού όμως αργότερα τον σταύρωσαν. Έξη ημέρες πριν από το Πάσχα, ο Ιησούς κάθισε σε δείπνο το οποίο δόθηκε γι Αυτόν. Μαζί του ήταν και ο Λάζαρος, ενώ πλήθος κόσμου είχαν πάει για να δουν όχι μόνο τον Ιησού, αλλά και τον αναστημένο Λάζαρο (Ιωάννης 12:9).

Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων έχουν μια μοναδική θέση στο εκκλησιαστικό έτος, καθώς αποτελούν ημέρες χαράς ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και το πένθος της Μεγάλης Εβδομάδας. Παραδοσιακά, αυτή την ημέρα οι ερημίτες εγκαταλείπουν τις σκήτες τους και επιστρέφουν στα μοναστήρια για να συμμετάσχουν στις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας.

Σύγχρονα έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου

Στη σύγχρονη Ελλάδα, το Σάββατο του Λαζάρου διατηρούνται ακόμη ορισμένα έθιμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα «λαζαράκια», ειδικά ψωμάκια που παρασκευάζονται αυτή την ημέρα και έχουν σχήμα που θυμίζει σαβανωμένο άνθρωπο, συμβολίζοντας τον αναστημένο Λάζαρο.

Παράλληλα, σε κάποιες περιοχές της χώρας, τα παιδιά εξακολουθούν να τραγουδούν τα λαζαρικά κάλαντα, διατηρώντας ζωντανή μια παράδοση αιώνων. Τα κάλαντα αυτά, ειδικά για την ημέρα του Λαζάρου, αποτελούν σημαντικό στοιχείο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και συνδέουν το παρόν με το παρελθόν μέσα από τη μουσική και τον λόγο.