Ο Ιωάννης Μπαζιώτης είναι επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και ο ένας από τους δύο μόνο επιστήμονες στη χώρα μας που ασχολείται συστηματικά με την επιστήμη των μετεωριτών.

Ο κ. Μπαζιώτης μόλις έγινε αποδεκτός στην «Αποστολή Αναζήτησης Μετεωριτών στην Ανταρκτική» (Antarctic Search for Meteorites -ANSMET). Αφού περάσει με επιτυχία και τις ιατρικές εξετάσεις, θα ταξιδέψει στην Ανταρκτική από το τέλος Νοεμβρίου 2017 έως το τέλος Ιανουαρίου 2018.

Είναι ο πρώτος έλληνας επιστήμονας που θα πάρει μέρος σε τέτοια αποστολή. Στην αποστολή θα λάβουν μέρος οκτώ άτομα που θα χωριστούν σε δύο ομάδες των τεσσάρων που θα ερευνούν σε διαφορετικές περιοχές της Ανταρκτικής. Οι ερευνητές θα ζουν σε σκηνές που θα στήνουν σε κάθε περιοχή και θα κοιμούνται σε υπνόσακους.

Την εποχή που θα βρίσκονται στην Ανταρκτική οι θρμοκρασίες θα κυμαίνονται από -18 ως -28 βαθμούς Κελσίου. Η περιπλάνηση στα παγωμένα πεδία της Ανταρκτικής θα γίνει με τη χρήση nowmobile και φυσικά με πεζοπορία. Ο εντοπισμός των μετεωριτών είναι δύσκολη υπόθεση, καθώς η πλειονότητα των πετρωμάτων στην Ανταρκτική είναι γήινης προέλευσης. Πάντως μέχρι στιγμής από τους περίπου 56 χιλιάδες μετεωρίτες που έχουν ανακαλυφθεί στην Γη οι 22 χιλιάδες προέρχονται από την Ανταρκτική. Οι ερευνητές θα αναζητήσουν μετεωρίτες που θα προσφέρουν νέα δεδομένα για τον σχηματισμό πλανητών όπως ο Άρης, δορυφόρων όπως η Σελήνη, άλλων αστεροειδών και γενικότερα για την αποκρυπτογράφηση της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος.

Ο Ιωάννης Μπαζιώτης μίλησε στην Κυριακάτικη Ελευθερία για την συμμετοχή του στην αποστολή αλλά και για τα μυστικά που κρύβουν οι μετεωρίτες. Δηλώνει ότι θα προσπαθήσει να βάλει την ελληνική σφραγίδα στις ανακαλύψεις που θα γίνουν στην Ανταρκτική.

Προφανώς επιλογή της Ανταρκτικής για την αναζήτηση μετεωριτών γίνεται επειδή εκεί έχει εντοπισθεί σχεδόν το 50% του συνόλου των μετεωριτών που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στον πλανήτη μας. Ποιά είναι η εξήγηση για αυτό το φαινόμενο; Υπάρχει κάποιος λόγος που έπεφταν (ή εξακολουθούν πεφτουν) στην Ανταρκτική πάρα πολλοί μετεωρίτες ή απλά λόγω του περιβάλλοντος εκεί είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν σε σχέση με άλλες περιοχές της Γης;


Η Ανταρκτική αποτελεί αναμφίβολα την καλύτερη φυσική «παγίδα» συγκέντρωσης μετεωριτών στη Γη. Αυτό οφείλεται καταρχάς στο ότι οι μετεωρίτες πέφτουν σε πάγο κι όχι σε σκληρά πετρώματα, με αποτέλεσμα να υφίστανται μικρότερη ζημιά. Ένα πέτρωμα όπως ένας μετεωρίτης (με μαύρο-συνήθως-εξωτερικό περίβλημα λόγω της καύσης του κατά το πέρασμα από τη γήϊνη ατμόσφαιρα), διακρίνεται πολύ εύκολα από το ολόλευκο περιβάλλον της Ανταρκτικής, αλλά και σχετικά εύκολα από τα υπόλοιπα πετρώματα που βρίσκονται εκεί. Σημαντικό όμως είναι ότι κατά την πτώση των μετεωριτών στο παγωμένο κάλυμμα της Ανταρκτικής, ένα κάλυμμα που «ρέει» με κατεύθυνση τον ωκεανό, συναντά στο διάβα του ένα τεράστιο εμπόδιο, τη ραχοκοκαλιά της Ανταρκτικής, τα Όρη Trans-Antarctic. Αυτό έχει ως συνέπεια την προς τα πάνω κίνηση του πάγου όταν συναντήσουν το «εμπόδιο», πάγος στον οποίο βρίσκονται εγκλωβισμένοι οι μετεωρίτες. Ταυτόχρονα, η δράση των λεγόμενων καταβατικών ανέμων, που πνέουν από το βουνό προς το κάλυμμα πάγου, βοηθά στην απόξεση και απομάκρυνση του επιφανειακού πάγου, γεγονός που αφήνει μια επιφάνεια γεμάτη με «εξωγήινα» αντικείμενα.

Να υποθέσουμε ότι το παγωμένο περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται οι μετεωρίτες στην Ανταρκτική είναι ευνοϊκό στην διατήρηση κάποιων υλικών ή χημικών στοιχείων των μετεωριτών και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για να γίνεται εκεί αναζήτηση τους;


Πολύ καλή ερώτηση. Πράγματι η Ανταρκτική είναι η πιο ξηρή περιοχή στη Γη, ξηρότερη ακόμα και από τη γνωστή σε όλους μας Έρημο Σαχάρα. Αυτό βοηθά στο να μην υποστεί αλλαγές στη χημική του σύσταση-δομή ο μετεωρίτης. Το γεγονός αυτό συμβάλει στη διατήρηση όλων εκείνων των ορυκτολογικών-πετρολογικών-γεωχημικών δεδομένων που θα βοηθήσουν τους Επιστήμονες να ερμηνεύσουν με καλύτερο τρόπο τα ευρήματά τους. Σκεφθείτε το εξής: αν ένας μετεωρίτης πέσει σε μία περιοχή της Αττικής που καλύπτεται από βλάστηση, π.χ. Όρος Πάρνηθα, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, το εξωτερικό του μετεωρίτη δε θα είναι εύκολο να παρατηρηθεί αφού θα υποστεί τις διαδικασίες διάβρωσης. Με το πέρασμα του χρόνου, το νερό, πιθανότατα να διεισδύσει στο εσωτερικό του, και να το αλλοιώσει, καταστρέφοντας πολλά από τα πρωτογενή στοιχεία του μετεωρίτη. Στην Ανταρκτική φυσικά δεν υπάρχουν τέτοιες διαδικασίες που να επιδρούν στους μετεωρίτες. Απλώς, πέφτουν στο πάγο, εγκλωβίζονται, και αναμένουν το ανθρώπινο χέρι να τους ανακαλύψει.

Ποιό είναι το «ιερό δισκοπότηρο» των ερευνών στους μετεωρίτες; Ισως η ανακάλυψη αποδείξων για την παρουσία εξωγήινης ζωής;

Θα έλεγα πως για τον «απλό» κόσμο, πράγματι η παρουσία εξωγήϊνης ζωής είναι ότι σημαντικότερο. Ίσως ο άνθρωπος θέλει να ακούσει ότι δεν είναι μόνος στο Σύμπαν. Επομένως, και οι έρευνες πολλών επιστημόνων εστιάζουν σε αυτό το σημείο. Αν αναφέρεστε στο δικό μου «ιερό» ερευνητικό δισκοπότηρο, οι μετεωρίτες με συναρπάζουν γιατί αφενός μου δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσω τον τρόπο με τον οποίο αποκολλήθηκαν από το μητρικό τους σώμα, και να καταλάβω τις συνθήκες που επικρατούν κατά τη σύγκρουση αστεροειδών ενώ είναι ακόμα στο διάστημα, και αφετέρου να κατανοήσω βαθύτερα τις συνθήκες δημιουργίας του εσωτερικού του πλανήτη Άρη.

Βρίσκονται υπό σχεδιασμό μια σειρά από επανδρωμένες και μη αποστολές στην Σελήνη και τον Αρη. Κάποιες από αυτές έχουν στο πρόγραμμα τους την λήψη δειγμάτων εδάφους και πετρωμάτων και την επιστροφή τους στην Γη για μελέτες. Φαντάζομαι θα θέλατε πολύ να πάρετε στα χέρια σας ένα τέτοιο υλικό.

Μαντεύετε την απάντησή μου. Είναι αλήθεια. Θα ήταν τιμή μου να συμμετάσχω σε ομάδα μελέτης δειγμάτων που φέρουν τέτοιες αποστολές στη Γη. Ωστόσο δεν είναι εύκολο, απαιτεί πολύ σκληρή δουλειά, αφοσίωση, μελέτη, θυσίες, επιμονή, υπομονή...Είναι μερικές αρετές που πρέπει να χαρακτηρίζουν όλους μας, σε οποιαδήποτε δουλειά κι αν βρισκόμαστε. Χαρακτηριστικά λέω, ότι πάντα πρέπει να προσπαθείς ώστε να κάνεις το μεράκι σου επάγγελμα. Έτσι κι εγώ, προσπαθώ πάντα για το καλύτερο αφού η επιστήμη είναι το μεράκι μου. Ίδωμεν λοιπόν…

Αν σας έλεγαν ότι έχετε την δυνατότητα να επιλέξετε εσείς μια αποστολή συλλογής πετρωμάτων από κάποιο πλανήτη, δορυφόρο ή κάποιο διαστημικό σώμα και επιστροφής τους στην Γη για μελέτη τι θα επιλέγατε και γιατί;

Οι Αμερικάνοι θα έλεγαν: "Samples from Mars by all means". Είναι τεράστια πρόκληση ο Πλανήτης Άρης. Έχω γνωρίσει τον τελευταίο γεωλόγο αστροναύτη που πάτησε το πόδι του στη Σελήνη, τον Harisson “Jack” Schmidt (Apollo 17). Μου έχει πει προσωπικά ότι η Σελήνη ήταν απίστευτα δύσκολη σε σχέση με τις συνθήκες περιβάλλοντος, πολύ δε περισσότερο κατά την κίνηση στην επιφάνειά της. Ο Άρης είναι επίσης δύσκολος, ενώ απέχει αρκετούς μήνες ταξιδιού με τα σημερινά δεδομένα. Από τη Σελήνη, έχουμε ήδη αρκετά δείγματα εδάφους και πετρωμάτων από τις αποστολές Apollo, ενώ από τον Άρη δεν υπάρχουν αποστολές που να έχουν φέρει δείγματα στη Γη. Προσωπικά, με ενδιαφέρει να έχω δείγματα από τον Άρη ώστε να βοηθήσω όσο μπορώ στην κατανόηση της εσωτερικής του δομής, εξέλιξης και να συσχετίσω τα πετρώματά του με «ανάλογα» από περιοχές της Γης. Το τελευταίο θα μπορούσε να βοηθήσει στην καλύτερη βαθμονόμηση του εξοπλισμού μελλοντικών αποστολών.

Σε μια αποστολή σαν αυτή που θα συμμετάσχετε δεν υπάρχουν φυσικά προβλέψεις για το τι μπορεί να ανακαλύψετε. Παρόλα αυτά ποιός είναι ο στόχος που εσείς έχετε θέσει; Ο εντοπισμός όσο το δυνατόν περισσότερων μετεωριτών ή ο εντοπισμός κάποιου μετεωρίτη με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (π.χ μέγεθος ή υλικού);

Υπάρχει η μικρή και η μεγάλη εικόνα. Η μικρή αφορά την ικανοποίηση του εγωϊσμού ενός ανθρώπου. Οπότε σε αυτή την περίπτωση, η απάντηση θα έπρεπε να σχετίζεται με ανακάλυψη μετεωριτών με μοναδικές ιδιότητες που θα έκαναν ένα επιστήμονα γνωστό. Η μεγάλη εικόνα όμως, και αυτή είναι που θεωρώ ότι πρεσβεύω και με εκφράζει, αφορά την επιτυχία της αποστολής. Είναι ιερό καθήκον για μένα, να πετύχει η αποστολή και η ομάδα συνολικά να καταφέρει να φέρει σημαντικά ευρήματα. Εκεί κάτω, στην Άκρη του Κόσμου, στο Νότιο Πόλο, θα πρέπει να λειτουργήσει το σύνολο ως ένα. Δεν σκέφτομαι λοιπόν το θέμα των προσωπικών στόχων γιατί τέτοιοι δε θέλω να υπάρχουν και δεν αφήνω περιθώρια να διεισδύσουν στο μυαλό μου. Συνήθως με αυτό τον τρόπο μολύνεται το εμείς. Νομίζω είναι μία εξαιρετική ευκαιρία να δείξω, ως Έλληνας που εκπροσωπεί το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Ελλάδα, ότι η συνεργασία και η ενσωμάτωση σε μία ομάδα που ως σκοπό έχει την επιτυχία της αποστολής, είναι χαρακτηριστικό μας ως λαού.

Εχετε πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια διαφόρων ειδών ενδιαφέρουσες μελέτες όπως αυτή της σύγκρισης των πετρωμάτων της Σαντορίνης με αυτά του Αρη. Τώρα θα αναζητήσετε μετεωρίτες στην Ανταρκτική. Ποιά είναι τα επόμενα ερευνητικά σας σχέδια;

Ένα από τα ερευνητικά μου σχέδια περιλαμβάνει την ολοκλήρωση της μελέτης των μετεωριτών Seres, Seres, Chelyabinsk, Chateau-Renard και Chantonnay σε συνεργασία Caltech, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης, και Open University London. Επίσης, πρόκειται να επεκταθούμε, μαζί με τους φοιτητές μου, σε μία ακόμη περιοχή–εκτός Σαντορίνης– για να αποδείξουμε ότι αποτελεί καλό ανάλογο του Άρη ή της Σελήνης. Επιπλέον, ελπίζω να πάρω χρηματοδότηση, ώστε να εκκινήσει ένα Project που θα αφορά τη μελέτη Αστεροειδών και τη διερεύνηση ως πιθανών πηγών μετάλλων για μελλοντική εξόρυξη. Για το τέλος, αφήνω κάτι πολύ μεγάλο, και σας το λέω ως είδηση: Θα ξεκινήσουμε τη μελέτη πετρωμάτων της περιοχής του κρατήρα Chicxulub, στη χερσόνησο Yukatan, που κατέπεσε ο μεγάλος αστεροειδής πριν από 65 εκ.χρ κι εξαφάνισε μεγάλο μέρος της ζωής στη Γη.

Και κάτι τελευταίο. Ανάμεσα στις διάφορες θεωρίες για την ύπαρξη της ζωής υπάρχει και μια που αναφέρει ότι η ζωή δεν είναι προϊόν του πλανήτη μας αλλά είτε κάποιος οργανισμός είτε έστω τα δομικά της υλικά έφθασαν εδώ με κάποιο διαστημικό σώμα (κομήτη, μετεωρίτη κλπ). Πρώτον θεωρείται πιθανό να συνέβη κάτι τέτοιο και δεύτερον πιστεύετε ότι υπάρχει ζωή σε άλλους κόσμους μακριά από την Γη και τι είδους ζωή μπορεί να είναι αυτή;

Θα ξεκινήσω από το τελευταίο. Όταν ο Stephen Hawking αναφέρει ότι: «σε ένα απέραντο σύμπαν, θα πρέπει να υπάρχουν ίχνη ζωής», εγώ δε θα μπορούσα να διαφωνήσω. Θεωρώ πολύ πιθανή την ύπαρξη ζωής σε άλλους κόσμους, εντός ή εκτός του δικού μας γαλαξία. Φυσικά, δε θεωρώ πιθανό, η ζωή αυτή να είναι όμοια με αυτή που παρουσιάζεται στις ταινίες Επιστημονικής φαντασίας ως «ευφυή ζωή». Ως ζωή αναφέρομαι σε κάποιο βακτήριο, μονοκύτταρο οργανισμό ή κάτι ανάλογο. Σχετικά με το πρώτο σκέλος της ερώτησης σας, και αυτό δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Μία θεωρία πράγματι υποστηρίζει την προέλευση της ζωής σε ζεστές και βραχώδεις περιοχές (υδροθερμικά συστήματα) στα βάθη των ωκεανών της Γης, ενώ η άλλη θεωρία ότι πολλά από τα δομικά συστατικά της ζωής είναι πιθανό να έχουν αφιχθεί από το διάστημα. Θα έθετα το εξής ερώτημα: μπορούμε να αποκλείσουμε και τις δύο πηγές προέλευσης της ζωής στη Γη; Δεν είναι εύκολη η απάντηση και θα πρότεινα να περιμένουμε τις εξελίξεις σε αυτό το κομμάτι της Επιστήμης. Αναμένεται με ενδιαφέρον.

(Ο Ιωάννης Μπαζιώτης στο Συνέδριο της NASA στο Houston (δεξιά), με τον Larry Taylor (αριστερά) και τον Jack Schmidt (κέντρο). Ο Jack Schmidt είναι ο τελευταίος γεωλόγος αστροναύτης στη Σελήνη, ενώ ο Larry Taylor ήταν στο back-office της NASA κατά την αποστολή Apollo 17, που συμβούλευαν τον Jack Schmidt, για θέσεις δειγματοληψίας από τη Σελήνη.)

(Στο εργαστήριο του Ιωάννη Μπαζιώτη προστέθηκε πρόσφατα με την συμβολη΄του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος ένα προηγμένο όργανο μελέτης μετεωριτών)

( Στα χιόνια της Ανταρκτικής θα αναζητήσεις μετεωρίτες ο Ιωάννης Μπαζιώτης)

(Οι ερευνητές στην Ανταρκτική μελετούν προσεκτικά κάθε σπιθαμή εδάφους για τον εντοπισμό μετεωριτών)