Είναι πολλοί οι κάτοικοι γύρω από τη 17 χιλιομέτρων ακτογραμμή της Ιερισσού στη Χαλκιδική που δηλώνουν πως έκλαψαν όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με τη σημερινή κατάσταση του Λάκκου Καρατζά.

Η δύσβατη, ορεινή περιοχή λίγο έξω από το χωριό -όπου «χρειαζόσουν μπουφάν το καλοκαίρι» λόγω της πυκνής βλάστησης- είναι πια αποψιλωμένη, με μεγάλο μέρος της έκτασής της να έχει απολέσει πλέον το δάσος που τη χαρακτήριζε. Τώρα, το μέλλον του Λάκκου σύμφωνα με τα σχέδια εκμετάλλευσης της περιοχής είναι να γίνει φράγμα εναπόθεσης αποβλήτων για την εξόρυξη στις Σκουριές, η κορωνίδα του φαραωνικού σχεδίου της Ελληνικός Χρυσός στην περιοχή εκείνη, που τα τελευταία πέντε χρόνια βλέπει την καθημερινότητά της να καθορίζεται από τις εξελίξεις στην πορεία της επένδυσης, με μεγάλο κοινωνικό κόστος.

Στην Ιερισσό, η αντίθεση στα μεταλλεία είναι πρόδηλη από τα δεκάδες πανό και τις αφίσες στους τοίχους και τις κολώνες της πόλης, αλλά και από την άνεση με την οποία οι περισσότεροι πολίτες της κυκλοφορούν στους δρόμους με τα μπλουζάκια «SOS Halkidiki» και «Οχι στην εξόρυξη χρυσού». Η έντονη αντίδραση του χωριού στο επενδυτικό σχέδιο της Eldorado Gold και της ελληνικής θυγατρικής της χαρακτηρίζει χωρίς καμία αμφιβολία την πλειονότητα των κατοίκων. Είναι, ως επί το πλείστον, άνθρωποι που καταφέρνουν να ζουν σε αυτό το απομακρυσμένο κομμάτι του Βορρά της ηπειρωτικής Χαλκιδικής, στις παρυφές του Αγίου Ορους, συνδυάζοντας τον τουρισμό με την αλιεία -ο υπό παγκόσμια σπάνι τόνος των νερών της Ιερισσού χαίρει διεθνούς φήμης-, αλλά και τη γεωργία, την τυροκομία και την κτηνοτροφία.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Οι κάτοικοι δεν φείδονται χαρακτηρισμών και η λέξη «παράδεισος» χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει την περιοχή. Περιστασιακά η πυκνή βλάστηση φτάνει μέχρι τα όρια της θάλασσας, ενώ τα υψώματα δίνουν τη δυνατότητα να απολαύσει κανείς την εντυπωσιακή θέα των καταγάλανων νερών με ελάχιστη μετακίνηση από οποιοδήποτε σημείο κι αν βρίσκεται. Στα μέρη όπου δεν έχει φτάσει ο φωτισμός του δρόμου, ο έναστρος ουρανός τη νύχτα είναι παραπάνω από εντυπωσιακός. Το κυνήγι, το ψάρεμα και οι πεζοπορίες δεν αποτελούν χόμπι, αλλά δραστηριότητες, στις οποίες ασκείται σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού. Η δε περιβαλλοντική προστασία είναι μάλλον αυτονόητη: όχι μόνο επειδή αποτελεί την κινητήρια δύναμη της τοπικής οικονομίας, αλλά επειδή έχουν καταφέρει να συνδέσουν τον βιοπορισμό τους με τις διασκεδάσεις της φύσης και να «απαλύνουν» έτσι τη σχετική απομόνωσή τους από τις άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Οι πιο πρόσφατες εξελίξεις μοιάζουν να τους επιβεβαιώνουν – ή πιθανώς και να τους εμπνέουν. Οι τρεις άδειες που ενέκρινε νωρίτερα την ίδια ημέρα (13/9) το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπό τον Γιώργο Σταθάκη έχουν προκαλέσει σαφή εκνευρισμό στην τοπική κοινωνία, καθώς σε συνδυασμό με την ανακοίνωση της εταιρείας εντείνουν τις υποψίες ότι η ταραχή που προκάλεσε η απειλή της αποχώρησής της ήταν στην πραγματικότητα ένας μοχλός πίεσης ενάντια στα όποια θεσμικά εμπόδια συνάντησε. Ομως, εκτός του φιλοεπενδυτικού πυρετού που φαίνεται να έχει καταλάβει εσχάτως τον ΣΥΡΙΖΑ, κατέληξε να αναμοχλεύει και τις εντάσεις στην περιοχή, που είχαν εν μέρει κατακαθίσει. Το πρώτο συλλαλητήριο των κατοίκων έχει ήδη κληθεί για αύριο και εκτός από τις αδειοδοτήσεις θα έχει ως θέμα τις θηριώδεις δικογραφίες εναντίον των κατοίκων, που ξεκινούν να εκδικάζονται την προσεχή εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη.

Ο Λάκκος Καρατζά, όπου είναι να φτιαχτεί το ένα φράγμα απόθεσης αποβλήτων, αποτελεί μία ενδεικτική διάψευση των υποσχέσεων της εταιρείας. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, το 2016 η εταιρεία χωρίς να ζητήσει αδειοδότηση από τις αρμόδιες Αρχές τροποποίησε τον εγκεκριμένο σχεδιασμό εξόρυξης και απόθεσης αποβλήτων στις Σκουριές. Το νέο σχέδιο είναι εντελώς διαφορετικό από το συγκεκριμένο και δεν καλύπτεται από την περιβαλλοντική αδειοδότηση. Aδειοδοτήθηκε περιβαλλοντικά το 2011. Κοινώς, η περιβαλλοντική έγκριση που επιζητεί η εταιρεία για τα φράγματα θα φτάσει να αλλάζει όλον τον χαρακτήρα του σχεδίου, παρακάμπτοντας τις σχετικές επιπτώσεις στη σύμβαση. Το άγχος όμως των αντιδρώντων εκτείνεται στον αέρα, το νερό και τη γη.

Οι επιθεωρητές περιβάλλοντος έχουν διαπιστώσει ελλιπή επεξεργασία των υγρών αποβλήτων, τα οποία απορρίπτονται στη θάλασσα, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση των υδάτων με βαρέα μέταλλα και φυσικοχημικές παραμέτρους που ξεπερνούν τα όρια. Κατά τους επιθεωρητές περιβάλλοντος, τα στερεά απόβλητα εμπλουτισμού των μεταλλείων Ολυμπιάδας και Μαύρων Πετρών ταξινομούνται ως επικίνδυνα, αλλά η εταιρεία τα χαρακτηρίζει και τα διαχειρίζεται ως αδρανή. Σύμφωνα με τους κατοίκους, η άντληση των υδάτων από την εταιρεία έχει ήδη εμφανείς επιπτώσεις στο δάσος, με καταγγελίες για δέντρα που είναι πλέον κατά το ήμισυ ξεριζωμένα. Παράλληλα, πολλοί είναι και οι κίνδυνοι διασποράς αρσενικού στα νερά και εκπομπής στον αέρα εισπνεύσιμων ινών αμιάντου, με κάποιες εκτιμήσεις να θεωρούν ότι η τοξική σκόνη θα μπορούσε να φτάσει μέχρι τη Θεσσαλονίκη.

ΑΠΟΒΛΗΤΑ. Σε απόσταση είκοσι λεπτών με το αυτοκίνητο βρίσκεται το αντιπαράδειγμα της Ιερισσού. Το Στρατώνι, το επίσης παραθαλάσσιο χωριό, που φτιάχτηκε για να στεγάσει τους εργαζόμενους της ΑΕΕΧΠΛ και πριν από 25 χρόνια προσδέθηκε στο εξορυκτικό σχέδιο της TVX Hellas, θεωρείται δυσοίωνη εικόνα από το μέλλον, αν όλα ακολουθήσουν τη σημερινή πορεία. Τα βιομηχανικά κατάλοιπα της τότε επένδυσης, της πρώτης που διακηρύσσοντας την πρόθεσή της να εξορύξει χρυσό δίχασε την περιοχή και ενέτεινε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, «κοσμούν» μέχρι και την ακτογραμμή. Η θυσία της θάλασσας του Στρατωνίου υπήρξε σταδιακή. Ηδη η εξορυκτική δραστηριότητα της ΑΕΕΧΠΛ της οικογένειας Μποδοσάκη είχε αφήσει πίσω της ποσότητες βαρέων μετάλλων, καθώς για πολλά χρόνια έριχνε τα απόβλητα από τον εμπλουτισμό στη θάλασσα.

Ωστόσο, ήταν η, σχεδόν, έλευση της TVX, του πρώτου «επίδοξου» χρυσοθήρα της περιοχής, που ταλάνισε την περιοχή από το 1996 έως το 2003, αυτή που τη στιγμάτισε για πάντα άλλο αν οι τοπικές Αρχές επέλεξαν να προσπεράσουν τη μελέτη του 2002, που χαρακτήριζε τη θάλασσα του Στρατωνίου ως το πιο ρυπασμένο οικοσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Με την υποβάθμιση αυτή, ο πληθυσμός του Στρατωνίου βρέθηκε δέσμιος της ανάπτυξης των μεταλλείων και σήμερα, μεταξύ των παράκτιων περιοχών, το Στρατώνι είναι η περιοχή όπου η Eldorado Gold έχει τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της. Παρά τη ζημιά, το Στρατώνι ήταν μια προειδοποίηση. Οι φιλοδοξίες της TVX ήταν περιορισμένες εκεί, στην Ολυμπιάδα και στα ορυχεία του Μαντέμ Λάκκου. Το επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός, που τη διαδέχθηκε 10 χρόνια μετά, όμως, περιλάμβανε και ένα καινούργιο, επιφανειακό μεταλλείο στο παρθένο δάσος των Σκουριών, όπου έχει ήδη χτίσει 27 κτίρια και ένα εργοστάσιο εμπλουτισμού με αμφιλεγόμενες διαδικασίες αδειοδότησης.

«Από όταν εμφανίστηκε εδώ, η εταιρεία φρόντισε να εξαπατήσει με κάθε τρόπο και την τοπική κοινωνία και το υπουργείο όσον αφορά τις διαδικασίες αδειοδότησής της, αλλά και να αποφύγει την υλοποίηση των όποιων δεσμεύσεων έχει υπογράψει», δηλώνει ο κάτοικος της Ιερισσού Κώστας Ευθυμίου.