Η διάλυση της «παρέας του Levy» και το τέλος εποχής για τον ΣΥΡΙΖΑ
Τι σηματοδοτεί η παραίτηση Παπαδημητρίου και Αντωνοπούλου για τις σχέσεις Τσίπρα - Ινστιτούτου Levy από το 2012.
Οι αστικοί μύθοι ή αστικοί θρύλοι, σύμφωνα με τη Wikipedia, αποτελούν ιστορίες ή θρύλους -συνήθως φανταστικών- γεγονότων που διαδίδονται μαζικά. Εναλλακτικά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ευρέως διαδεδομένες φήμες. Ωστόσο, δεν είναι απαραιτήτως δημιουργήματα της φαντασίας, καθώς αρκετοί θρύλοι στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα.
Ένας τέτοιος συνοδεύει και τις δηλώσεις που έκανε ο Αλέξης Τσίπρας ένα απόγευμα Σεπτεμβρίου του 2012 στις Βρυξέλλες, παρουσιάζοντας ουσιαστικά το οικονομικό αφήγημα της νεοπαγούς τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης. «Η Ευρώπη χρειάζεται νέο Σχέδιο Μάρσαλ» δήλωνε ο σημερινός πρωθυπουργός και ελάχιστοι ήταν τότε όσοι θυμήθηκαν ότι κάτι παρεμφερές είχε δηλώσει ένας άγνωστος τότε στο ευρύ κοινό, καθηγητής στην έδρα Οικονομικών «Jerome Levy» στο Bard College και πρόεδρος του Levy Economics Institute of Bard College στη Νέα Υόρκη τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. «You need something similar to the Marshall Plan». Τα λόγια ανήκουν στον πρώην υπουργό Οικονομίας Δημήτρη Παπαδημητρίου.
Σύμπτωση ή ο Αλέξης Τσίπρας είχε αφομοιώσει για τα καλά το αφήγημα του Έλληνα οικονομολόγου και τις θέσεις του Ινστιτούτου Levy;
Έξι χρόνια μετά την ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση και τρία μετά την εμφατική του νίκη στις εκλογές του 2015, είναι βέβαιο ότι ο αστικός μύθος της σχέσης ΣΥΡΙΖΑ - Ινστιτούτου Levy δεν βασιζόταν σε φανταστικά γεγονότα, αλλά σε πραγματικά. Μετά τον πρόσφατο ανασχηματισμό και την απομάκρυνση του ζεύγους Παπαδημητρίου - Αντωνοπούλου από τους υπουργικούς θώκους, η σχέση αυτή έλαβε τέλος.
To 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν πλέον αξιωματική αντιπολίτευση και όχι ένα κόμμα που οριακά κέρδιζε την είσοδό του στο κοινοβούλιο. Ήταν αναγκαία η εξεύρεση ενός οικονομικού αφηγήματος το οποίο να κινείται μακριά τόσο από τον «δαιμονοποιημένο» στην αριστερά νεοφιλελευθερισμό όσο και από τον κεϊνσιανισμό. Παράλληλα ο ΣΥΡΙΖΑ είχε την ανάγκη να αποκτήσει πρόσβαση σε «σαλόνια» που μέχρι τότε είτε δεν ήταν προσβάσιμα είτε ήταν απαγορευμένα για ιδεολογικούς και πολιτικούς λόγους.
Το Ινστιτoύτο Levy ήταν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τις ΗΠΑ. Δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 από τον φιλάνθρωπο δισεκατομμυριούχο Λέον Λεβί, πατριάρχη και εμπνευστή των hedge funds, και εστιάζει στην εκτεταμένη έρευνα πάνω στα μετακεϊνσιανά οικονομικά με τον Χάιμαν Μίνσκι, τον οικονομολόγο που αποκαθήλωσε τον νεοφιλελευθερισμό, να είναι μία εμβληματική μορφή που τιμάται κάθε χρόνο με ομώνυμο σεμινάριο. Στα πάνελ του Levy μετέχουν κατά καιρούς οι διασημότεροι δημοσιογράφοι του οικονομικού Τύπου, όπως ο Μάρτιν Γουλφ των «Financial Times», ο Τζάστιν Λάχαρντ της «Wall Street Journal», o Πίτερ Κόι, o Λούις Ούτσιτελ των «New York Times» κ.λπ.
Ο Αλέξης Τσίπρας ξεκίνησε τις εμφανίσεις του στα συνέδρια του Levy τον Ιανοάριο του 2013, κατά τη διάρκεια τετραήμερης επίσκεψής του στην Αμερική για εκδηλώσεις που διοργανώνει το Ινστιτούτο Μπρούκινγκς και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Levy, γεγονός που είχε καταγραφεί ως «αξιοσημείωτο» για την πρώτη στροφή του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ προς το διεθνές επιχειρηματικό κεφάλαιο.
Λίγους μήνες μετά, στην Αθήνα, και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 2013, διοργανωνόταν το συνέδριο «Η κρίση στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα και η εμπειρία με τις πολιτικές λιτότητας» από το Ινστιτούτο Levy του Bard College.
Στο βήμα του συνεδρίου ανέβηκαν ο επικεφαλής του Ινστιτούτου καθηγητής Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Γιάννης Δραγασάκης και ο Αλέξης Τσίπρας.
Ο ΣΥΡΙΖΑ μέσα σε μόλις έναν χρόνο είχε καταφέρει να συνδεθεί απόλυτα με το αμερικανικό ινστιτούτο. Την ίδια ώρα ο ορίζοντας της εξουσίας ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής.
Ο πρώτος χρόνος της κυβέρνησης είχε έντονη τη σφραγίδα του αμερικανικού Ινστιτούτου τόσο σε επίπεδο προσώπων όσο και πολιτικών και ρητορικής. Εκεί έκανε και την πρώτη της εμφάνιση στο ευρύ κοινό και η πρώην αναπληρώτρια υπουργός Εργασίας Ράνια Αντωνοπούλου, σύντροφος του Δ. Παπαδημητρίου, καθηγήτρια στο Bard College και διευθύντρια του τμήματος έρευνας για την ισότητα των φύλων του Levy Economics Institute στη Νέα Υόρκη και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Εργασίας.
Οι κακές γλώσσες της Κουμουνδούρου αναφέρουν ότι με τη δεύτερη θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας «εξαργύρωσε» τις πόρτες που άνοιξε στον Αλέξη Τσίπρα στην άλλη άκρη του Ατλαντινού, από κοινού με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου.
Τζέιμς Γκαλμπρέιθ
Από το Ιντιτούτο Levy προερχόταν ένα ακόμα στέλεχος της κυβέρνησης, ο στενός συνεργάτης του Γιάνη Βαρουφάκη Τζέιμς Γκαλμπρέιθ. Ο Αμερικανός καθηγητής Οικονοµικών και ερευνητής του Ινστιτούτου Levy, ήρθε στην Ελλάδα µε τη φήµη του πατέρα του Τζον Γκαλμπρέιθ να τον συνοδεύει και την επαφή του µε τον Γιώργο Παπανδρέου να τον έχει κάνει γνωστό στο ελληνικό κοινό. Ο Γιάνης Βαρουφάκης τον έφερε στην Αθήνα για δεύτερη φορά, µε αποκλειστική αποστολή να ηγηθεί της µυστικής οµάδας που συγκροτήθηκε για να καταρτίσει το περίφηµο «Plan X», το οποίο θα εφαρµοζόταν αν οι διαπραγµατεύσεις οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Ο Αµερικανός καθηγητής εγκατέλειψε την Ελλάδα όταν αποχώρησε από την οδό Νίκης ο πρώην υπουργός.
Το magnum opus της παρέας του Levy ήταν να εφαρμόσει στην πράξη όλα εκείνα που είχαν σχεδιαστεί στην εντυπωσιακή έπαυλη «Blithewood», με θέα τον ποταμό Χάντσον, όπου εδρεύει το Levy.
Ένα παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα χρησιμοποιεί ομόλογα μηδενικού τοκομεριδίου, διαρκή (χωρίς εξόφληση κεφαλαίου ή αποπληρωμή/εξαργύρωση) και μεταβιβάσιμα, το οποίο ονομάσαμε Geuro, και που για όλους τους πρακτικούς σκοπούς θα μπορούσε να θεωρηθεί χρήμα συμβατό με τη διατήρηση του ευρώ ως νόμιμου νομίσματος.
Το Plan B με το Geuro
Το σχέδιο της κυβέρνησης βασιζόταν σε έκθεση του Ινστιτούτου Levy, την οποία είχε παρουσιάσει στην Αθήνα ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημήτρης Παπαδημητρίου.
Συγκεκριμένα, όπως ανέφερε το ρεπορτάζ της Ελένης Καλογεροπούλου, το σχέδιο της κυβέρνησης είχε τρία επιμέρους στάδια.
Σύμφωνα λοιπόν με αυτό το σχέδιο, η χώρα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το αδιέξοδο κάνοντας τρία βήματα. Το πρώτο αφορούσε «τη δημιουργία ενός παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος». Το νέο οικονομικό σύστημα, όπως προτεινόταν από το Ινστιτούτο Levy, θα συνεπαγόταν την έκδοση κρατικών ομολόγων μηδενικού τοκομεριδίου (χωρίς πληρωμή τόκων), που θα ήταν διαρκή (χωρίς αποπληρωμή του κεφαλαίου, μη εξαργυρώσιμα και έτσι δεν θα αύξαναν το χρέος) και μεταβιβάσιμα.
Τα ομόλογα αυτά θα έπρεπε να υποστηρίζονται από τα φορολογικά έσοδα, υπό την έννοια ότι, ενώ η κυβέρνηση θα τα χρησιμοποιούσε για να εξοφλήσει το χρέος μεταξύ αυτής και των πιστωτών της, θα γίνονταν δεκτά pari passu (με ίδιους όρους) σε διακανονισμούς των φορολογικών υποχρεώσεων του ιδιωτικού τομέα. Τα νέα ομόλογα -τα οποία στην έκθεση του ινστιτούτου αποκαλούνται Geuro- θα έπρεπε να είναι μετατρέψιμα μόνο προς μία κατεύθυνση, από ευρώ σε Geuro, για να αποφευχθούν κερδοσκοπικές επιθέσεις και να περιοριστεί η χρήση τους μόνο στις εγχώριες αγορές, όπως και για τη μείωση της πιθανότητας μεταφορών καταθέσεων σε ευρώ εκτός της χώρας. Στην έκθεση του Ινστιτούτου Levy για το Plan B της χώρας περιγράφονταν ενδελεχώς τα δύο επόμενα βήματα μετά τη «δημιουργία ενός παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος». Το δεύτερο βήμα είχε να κάνει με το πάγωμα του χρέους και την αναστολή αποπληρωμής των τόκων και το τρίτο με τη διαμόρφωση ενός νέου σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο θα τόνωνε την αναπτυξιακή διαδικασία.
Τελικά η ελληνική κυβέρνηση δεν προχώρησε ποτέ στην υλοποίηση των σχεδιασμών και στην ενεργοποίηση του Plan B της ομάδας Βαρουφάκη, παρόλο που σύμφωνα με τους ίδιους ήταν όλα έτοιμα.
Η παρέα του Levy προσωρινά «έσπασε». Ο Γκαλμπρέιθ αποχώρησε, ο Βαρουφάκης ακολούθησε τον δικό του δρόμο και η Ράνια Αντωνοπούλου απέμεινε η μοναδική εκπρόσωπος του αμερικανικού οικονομικού Ινστιτούτου. Όχι για πολύ όμως.
Τον Νοέμβριο του 2016, ο Αλέξης Τσίπρας προχωράει σε ανασχηματισμό και το υπουργείο Οικονομίας αναλαμβάνει ο Δημήτρης Παπαδημητρίου.
Οι περισσότεροι δεν έχουν συγκρατήσει το όνομά του και η αναζήτηση στο Google για το παρελθόν του εμφανίζει παλαιότερες συνεντεύξεις του. Σε μία από αυτές, στην κυβερνητική «Αυγή», δηλώνει: «Η δική μου άποψη είναι ότι η εναλλακτική ενός καλοσχεδιασμένου προγράμματος παράλληλου νομίσματος, αν υιοθετηθεί με ριζικές προδιαγραφές, π.χ. την αξία του έναντι του ευρώ και τη διευθέτηση πληρωμής φόρων με αυτό, μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της χώρας».
Με την τραυματική εμπειρία του πρώτου εξαμήνου του 2015 να είναι πρόσφατη, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, σπεύδει να αποκηρύξει τις θεωρίες που παρουσίαζε. «Μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα ήμουν ακαδημαϊκός. Οι ακαδημαϊκοί μπορούν να λένε πολλά, αλλά, όταν έρχεται η στιγμή που πρέπει να υλοποιήσουν ένα πρόγραμμα, τότε βλέπουν ότι μερικά πράγματα που έχουν πει ίσως να είναι λάθος» έλεγε χαρακτηριστικά.
Ο Παπαδημητρίου, ο Κρέγκελ και η Επιτροπή
Λίγους μήνες αργότερα όμως, τα «Π» αποκάλυπταν την έλευση ενός ακόμα επιφανούς μέλους του Ινστιτούτου στην Αθήνα. Αυτή τη φορά ήταν ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Levy και στενός του συνεργάτης Γιαν Κρέγκελ.
Στόχος η ανάληψη της προεδρίας της Επιστηµονικής Επιτροπής του Αναπτυξιακού Συµβουλίου της κυβέρνησης, με πρόσβαση σε απόρρητα στοιχεία του κράτους. Τα µέλη της στην πλειονότητά τους όχι µόνο συγκαταλέγονται στους ευρωσκεπτικιστές, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν έχουν διατυπώσει άλλοι απόψεις που αφορούν στην καθιέρωση διπλού νοµίσµατος στην Ελλάδα και άλλοι αρνητικές θέσεις για τη συµµετοχή της χώρας στη ζώνη του ευρώ, ενώ δεσµεύονται µε τήρηση απόλυτης εχεµύθειας για το τι συζητείται στις συνεδριάσεις τους. Τα µέλη της ίδιας επιτροπής δεσµεύονται από ρήτρα εχεµύθειας.
«Τα µέλη της Επιστηµονικής Επιτροπής οφείλουν εχεµύθεια για όσα περιέρχονται σε γνώση τους κατά την άσκηση των καθηκόντων τους ή µε αφορµή των καθηκόντων αυτών. Η υποχρέωση αυτή διατηρείται και µετά τη λήξη της θητείας τους. Την ίδια υποχρέωση έχουν και τρίτοι που συντρέχουν στο έργο της Επιστηµονικής Επιτροπής», αναφέρεται στον σχετικό νόµο.
Ο αρμοδιότητες αυτές και οι δικλείδες ασφαλείας που υπήρχαν προκάλεσαν πολλές απορίες καθώς σε υπηρεσιακές πηγές του υπουργείου θύμισαν όλα εκείνα που χρειαζόταν η ομάδα Βαρουφάκη για να δράσει ανενόχλητη και χωρίς να αποκαλυφθεί ποτέ.
Η εν λόγω επιστημονική επιτροπή φαίνεται ότι έλαβε πρόωρο τέλος καθώς συνεδρίασε μόλις μία φορά και μετά την αποχώρηση του Δημήτρη Παπαδημητρίου βρίσκεται στον αέρα.
Προτάσεις με σφραγίδα Levy
Το Ινστιτούτο Levy από το 2015 και την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ είχε πρωταγωνιστικό ρόλο σε προτάσεις που κατατέθηκαν από την κυβέρνηση.
Εκτός από το -θρυλικό πλέον- Plan B με το παράλληλο νόμισμα, κατατέθηκαν και άλλες προτάσεις, οι οποίες στην πλειονότητά τους απορρίφθηκαν.
Μία από αυτές ήταν το µεγάλο πρόγραµµα τόνωσης της εργασίας που είχε εξαγγείλει η Ράνια Αντωνοπούλου ως αρµόδια υφυπουργός Εργασίας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που είχαν γίνει, θα µπορούσε να οδηγήσει στη δηµιουργία 450.000 θέσεων εργασίας σε βάθος τριετίας. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα, παρόλο που πήρε την έγκριση των θεσµών ως προς τον σχεδιασµό, ναυάγησε, πέφτοντας πάνω στον σκόπελο της Παγκόσµιας Τράπεζας, που θα το χρηµατοδοτούσε.
Το πρόγραµµα για την τόνωση της εργασίας δεν ήταν κάτι καινούργιο για την κυβέρνηση, αφού τόσο ο ∆ημήτρης Παπαδηµητρίου όσο και η Ρ. Αντωνοπούλου το είχαν αναλύσει επαρκώς κατά τη διάρκεια των εισηγήσεών τους στα Σεµινάρια «Hyman P. Minsky» το 2014 και το 2015. Πρόκειται για την πρακτική αποτύπωση ενός οικονοµικού εργαλείου του κεϋνσιανισµού µε τίτλο «Εργοδότης έσχατης ανάγκης» (Employer of last resort), που αναθέτει στο κράτος τον ρόλο του εργοδότη για να µειώσει το ποσοστό ανεργίας και να επαναφέρει την κατανάλωση αγαθών.
Την ίδια τύχη µε το πρόγραµµα αυτό είχαν και οι υπόλοιπες προσπάθειες που έγιναν από την κυβέρνηση του Αλ. Τσίπρα να εφαρµοστούν θεωρητικά εργαλεία που παρουσιάστηκαν στο συγκεκριµένο σεµινάριο. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα, το αφήγηµα της κυβέρνησης για το «κούρεµα» του δηµόσιου χρέους, αλλά και για την αναγκαία αλλαγή πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τη διάσωση του ευρώ. Αµφότερα αποτέλεσαν εισηγήσεις του υπουργού Οικονοµίας το 2014 και το 2015, όταν ήταν ακόµα πρόεδρος του Ινστιτούτου. Με λίγα λόγια, όσα παρουσιάστηκαν στο συγκεκριµένο σεµινάριο «ενέπνευσαν» τις βασικές κατευθυντήριες γραµµές της κυβέρνησης σε ορίζοντα δύο ετών.
Η διάλυση της παρέας
Κάτι παραπάνω από πέντε χρόνια μετά το ταξίδι του Αλέξη Τσίπρα «προκειμένου να συμμετάσχει σε δημόσιες εκδηλώσεις που διοργανώνει το Ινστιτούτο Μπρούκινγκς και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Levy» όπως ανέφερε η επίσημη ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ, η «παρέα του Levy» διαλύθηκε χωρίς να μετουσιώσει σε πράξη κανέναν από τους σχεδιασμούς της.
Τραγική ειρωνεία; Η «παρέα του Levy» δεν διαλύθηκε ούτε για τις θέσεις της για το ευρώ, ούτε για το παράλληλο νόμισμα, ούτε για τους άλλους σχεδιασμούς της, αλλά για ένα επίδομα ενοικίου.
