Πολλή συζήτηση έχει γίνει το τελευταίο διάστημα για το κατά πόσο η απόσυρση του Πάνου Καμμένου από την κυβέρνηση, λόγω της Συμφωνίας των Πρεσπών, θα οδηγήσει αυτόματα σε πτώση της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που σχηματίστηκε το 2015.

Η συζήτηση έχει δύο σκέλη: Το αμιγώς συνταγματικό -πώς πέφτει μια κυβέρνηση- και το πολιτικό/«ηθικό» -πώς στέκεται στη θέση της μια κυβέρνηση. Πρόσφατα ο κυβερνητικός εκπρόσωπος διατύπωσε μια νέα θέση ότι ακόμα και αν αποχωρήσουν οι ΑΝΕΛ, το κυβερνητικό σχήμα θα μείνει, στα πρότυπα της Ισπανίας ή της Πορτογαλίας...

Διαβάστε επίσης: Ποιο ακριβώς είναι το κυβερνητικό μοντέλο σε Ισπανία και Πορτογαλία

Πάντως, στο Μαξίμου εκτιμούν ότι τα κουκιά βγαίνουν για να ψηφιστεί η Συμφωνία των Πρεσπών. Διατυπώθηκε αυτό στη συνεδρίαση των κομματικών οργάνων του ΣΥΡΙΖΑ. Για την ακρίβεια, εκτιμάται ότι υπάρχουν 151 (απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή) για τις Πρέσπες, αλλά και τυχόν πρόταση μορφής.

Σε κάθε περίπτωση, το Σύνταγμα εξηγεί τις διαδικασίες για την πτώση μιας κυβέρνησης. 

Καταρχήν υπάρχει η διαδικασία εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας. Παρά τις διακηρύξεις που κατά καιρούς (δεκαετίες τώρα) έχουν γίνει για αποσύνδεση της διαδικασίας από την πτώση της κυβέρνησης, η χώρα έχει ζήσει πολλά «θρίλερ» από το 1980.

Δύο οι πλέον πρόσφατες περιπτώσεις:

1. Η πτώση της κυβέρνησης Ζολώτα και η προκήρυξη εκλογών το 1990, λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου στην τρίτη ψηφοφορία. Ακολούθησε η αυτοδυναμία της ΝΔ υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στις εκλογές του Απριλίου του 1990 και τελικά η επανεκλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας.

2. Η πτώση της κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 2014. Η τότε συγκυβέρνηση δεν κατάφερε να βρει 180 ψήφους στην τρίτη ψηφοφορία. Είχε προτείνει τον Σταύρο Δήμα, ο οποίος στην τρίτη ψηφοφορία έλαβε 168 ψήφους. Η Βουλή διαλύθηκε και στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 επικράτησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Στη συνέχεια εξελέγη Πρόεδρος ο Προκόπης Παυλόπουλος.

Για την ιστορία, το Σύνταγμα προβλέπει (άρθρο 32) ότι αν στην τρίτη ψηφοφορία για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας δεν συγκεντρωθούν 180 ψήφοι, η Βουλή διαλύεται και η χώρα οδηγείται σε εκλογές. Στις δύο πρώτες ψηφοφορίες χρειάζονται 200 ψήφοι.

Υπάρχει επίσης η κατάθεση πρότασης μομφής κατά της κυβέρνησης. Σύμφωνα με το άρθρο 142 του Συντάγματος, η πρόταση πρέπει να είναι υπoγραμμένη από τo 1/6 των βoυλευτών και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα oπoία θα διεξαχθεί η συζήτηση.

Γίνεται δεκτή, άρα η κυβέρνηση πέφτει, αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, δηλαδή 151. Υπενθυμίζεται ότι η ΝΔ κατέθεσε πρόταση μομφής τον Ιούνιο, προκειμένου να μπλοκάρει την ψήφιση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Η πρόταση συγκέντρωσε 127 «ναι» και 153 «όχι» και η κυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου έμεινε στη θέση της.

Υπενθυμίζεται (παράγραφος 6 του άρθρου 142) ότι πρόταση δυσπιστίας δεν μπoρεί να υπoβληθεί πριν περάσει εξάμηνo από την απόρριψη πρoηγoύμενης όμoιας πρότασης, εκτός αν υπoγράφεται από την απόλυτη πλειoψηφία τoυ όλoυ αριθμoύ των βoυλευτών. Με λίγα λόγια, η επόμενη πρόταση μομφής θα μπορούσε να υποβληθεί στη Βουλή μετά τα μέσα Δεκεμβρίου 2018.

Τι συμβαίνει αν παραιτηθεί η κυβέρνηση; Αν ο ίδιος ο πρωθυπουργός αποφασίσει να παραιτηθεί, τότε, όπως αναφέρει το άρθρο 38 του Συντάγματος, ενεργοποιούνται οι διατάξεις 2, 3 και 4 του άρθρου 37.
Η διάταξη 2 λέει: «Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής.»

Αν δεν μπορέσει ο πρώτος, τότε η εντολή περνά στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος (σε αυτή την περίπτωση, στον Κυριάκο Μητσοτάκη), ο οποίος καλείται εντός τριών ημερών να ενημερώσει τον Πρόεδρο αν μπορεί να συγκεντρώσει 151 βουλευτές. Αν δεν τελεσφορήσει η διερευνητική εντολή, τότε καλεί τον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος, που πλέον είναι η Φώφη Γεννηματά.

Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό κυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή.

Ουσιαστικά η παρούσα Βουλή με τους συσχετισμούς που υπάρχουν είναι αδύνατο να βρει άλλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Και η πρόταση εμπιστοσύνης

Το άρθρο 84 του Συντάγματος και το άρθρο 141 του Κανονισμού της Βουλής προσδιορίζουν όμως και μια άλλη διαδικασία: της υποβολής πρότασης εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση.

Σύμφωνα με το άρθρο 84 του Συντάγματος, η κυβέρνηση μπορεί οποτεδήποτε να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης. Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών. Δηλαδή, 120 βουλευτές, οι οποίοι υπάρχουν ήδη στον ΣΥΡΙΖΑ.