H Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών «φωτίζει» με τα δώρα πολιτισμού την πρωτεύουσα, το Ωνάσειο υπενθυμίζει τη μεγάλη προσφορά και την αίγλη του ένδοξου παρελθόντος, η κατασκευή του μεταμοσχευτικού κέντρου παραπέμπει στο μέλλον και η επιδιωκόμενη εξαγορά του «Ερρίκος Ντυνάν» επιβεβαιώνει τη συμμετοχή στο δράμα του παρόντος, δίδοντας χέρι βοηθείας ακόμη και στη δοκιμαζόμενη αριστερή κυβέρνηση. Το Κοινωφελές Ιδρυμα Ωνάση είναι πολύ δραστήριο το τελευταίο διάστημα. Οι ευεργεσίες περισσεύουν και οι πρωτοβουλίες διαδέχονται η μία την άλλη, ιδιαιτέρως στον ευαίσθητο τομέα της Υγείας. Ολα δείχνουν πια να συντονίζονται μεταξύ τους, σε ένα πολυσύνθετο σχήμα «προσφοράς» στους τομείς του Πολιτισμού, της Παιδείας, της Υγείας, με όχημα πάντα τον στόλο που άφησε πίσω του ο δαιμόνιος Αριστοτέλης Ωνάσης.

Το Βήμα της Κυριακής, με ένα εκτενές ρεπορτάζ, ρίχνει φώς πώς  ο Αντώνης Παπαδημητρίου «εξοστράκισε» τους πάντες και πλέον ως μέγας και μόνος διαχειριστής της τεράστιας περιουσίας του Αριστοτέλη Ωνάση παζαρεύει με τον Αλ. Τσίπρα την επικράτησή του στην Υγεία, στην Παιδεία, στα Γράμματα και στον Πολιτισμό – Είναι πρωτάκουστο να μη μετέχει ούτε ένα μέλος της οικογένειας Ωνάση στο ομώνυμο ίδρυμα.

«Ενός ανδρός αρχή» στο Ιδρυμα του Ωνάση

Τα σχέδια του προέδρου – του μόνου κυρίαρχου πλέον – του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνη Παπαδημητρίου φαντάζουν μεγαλεπήβολα και δείχνουν να εξελίσσονται με δυναμισμό και σπουδή, που δεν ήταν συνηθισμένη. Μέχρι πρότινος οι δραστηριότητες του Ιδρύματος έμοιαζαν στάσιμες, σε μεγάλη απόσταση από τα άλλα ανταγωνιστικά, ιδιαιτέρως από εκείνο του Νιάρχου, οι δωρεές του οποίου έχουν επισκιάσει τους πάντες και τα πάντα τα τελευταία χρόνια. Οι ιθύνοντες του Ιδρύματος Ωνάση ένιωθαν έντονη την πίεση και προφανώς ανέλαβαν δράση. Πέτυχαν να διαχειρίζονται μια τεράστια περιουσία που άλλοι δημιούργησαν, και όφειλαν παρουσία και δραστηριότητα. Σε αυτό το περιβάλλον το τελευταίο διάστημα το Ιδρυμα Ωνάση έχει υποβάλει προσφορά στον διαγωνισμό για την εξαγορά του νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν» και αν πλειοδοτήσει θα το δωρίσει στο Δημόσιο, όπως δεσμεύτηκε δημοσίως. Παράλληλα, το Ιδρυμα προχωρεί στην ανέγερση Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου και σε συνδυασμό με τη λειτουργία του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου έχει ως στόχο να συγκροτήσει ένα πανίσχυρο πυλώνα υγείας με ξεχωριστό ρόλο στα ιατρικά πράγματα της χώρας.

Στο Ιδρυμα Ωνάση ισχύει η «ενός ανδρός αρχή» αφού ο κ. Παπαδημητρίου πέτυχε να είναι ο μόνος συνεχιστής από τη διαχειριστική τρόικα των οικογενειών Παπαδημητρίου, Ζαμπέλα και Ιωαννίδη που είχε ορίσει ο Αριστοτέλης Ωνάσης να διαχειριστούν την κληρονομιά του. Κοινώς, κατάφερε να εξοβελίσει από το Ιδρυμα όλες τις άλλες οικογένειες συνεργατών του Ωνάση, τους οποίους ο δωρητής είχε επιλέξει να συνδιακυβερνούν το Ιδρυμα και την τεράστια περιουσία του.

Οι πρώτοι διαχειριστές και οι επίγονοι

Από το 2005 ο κ. Παπαδημητρίου βρίσκεται στη θέση του προέδρου και ταμία του Ιδρύματος. Την ίδια χρονιά είχε τοποθετηθεί στη θέση του αντιπροέδρου ο Γιάννης Ιωαννίδης και στη θέση του γραμματέα ο Γιώργος Ζαμπέλας. Είχαν λάβει αντίστοιχα τις θέσεις των γονιών τους. Του Στέλιου Παπαδημητρίου, προσωπικού δικηγόρου του Ωνάση, του Παύλου Ιωαννίδη, πιλότου, ήρωα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και διευθυντή της Ολυμπιακής Αεροπορίας επί Ωνάση, και του Απόστολου Ζαμπέλα, οικονομικού διευθυντή της Ολυμπιακής Αεροπορίας.

Στην πορεία όμως οι τρεις απόγονοι και διαχειριστές της αμύθητης περιουσίας του Αριστοτέλη Ωνάση διαφώνησαν στον τρόπο λήψης αποφάσεων. Η ισχυρή προσωπικότητα του κ. Παπαδημητρίου δεν επέτρεπε αμφισβητήσεις, ούτε αντιγνωμίες. Επειτα από διαπραγματεύσεις επήλθε ένα «βελούδινο», κατ’ ορισμένους, διαζύγιο με την αποχώρηση από το προεδρείο του Ιδρύματος του οικονομολόγου Γιάννη Ιωαννίδη και του αρχιτέκτονα Γιώργου Ζαμπέλα. Και μαζί τους αποχώρησαν πολλοί άλλοι συνεργάτες του Ωνάση, οι οποίοι είτε εκδιώχθηκαν από το Ιδρυμα είτε εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση εξαιτίας της συμπεριφοράς του νέου «άρχοντα» του Ιδρύματος. Στους ναυτιλιακούς κύκλους λέγονται διάφορα για τη μέθοδο εξοστρακισμού πλήθους συνεργατών του δωρητή, όπως και για την σκαιότατη αντιμετώπιση των άλλοτε στενών συνεργατών του Ωνάση. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της αρχόντισσας Μερόπης Κονιαλίδη, ετεροθαλούς αδελφής του Αριστοτέλη Ωνάση, και μελών της οικογένειάς της που εκπαραθυρώθηκαν από το ίδρυμα κατά παράβαση των επιθυμιών του δωρητή.

Με αυτά και με τούτα ο δικηγόρος Αντώνης Παπαδημητρίου κατέστη παντοκράτωρ, απόλυτος και μόνος άρχων, μιας με μοναδικό τρόπο κληρονομημένης τεράστιας περιουσίας.

Κατά μία εκδοχή η οικογένειά του πλέον ελέγχει τα πάντα, με προεξάρχουσα τη σύζυγό του Αφροδίτη Παναγιωτάκου, η οποία είναι διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διαχείριση των υποθέσεων του Ιδρύματος. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που περιγράφουν ένα δίδυμο με επιθετική και άκρως ανταγωνιστική στρατηγική έναντι των άλλων Ιδρυμάτων. Οπως και έναντι των καλλιτεχνών, τους οποίους το Ιδρυμα «χρυσώνει» στην κυριολεξία προκειμένου να εξασφαλίσει την αποκλειστική τους συνεργασία. Σε κάθε περίπτωση μετά την πλήρη επικράτηση άρχισαν να ξεδιπλώνονται τα νέα «μακρόπνοα» σχέδια.

Η διεκδίκηση του «Ερρίκος Ντυνάν»

Στο πλαίσιο αυτής λοιπόν της πανθομολογούμενης ανασύνταξης του Ιδρύματος Ωνάση ο κ. Παπαδημητρίου σε συνεννόηση με την κυβέρνηση και την ηγεσία του υπουργείου Υγείας (Ξανθός - Πολάκης) υπέβαλε προσφορά προκειμένου να διεκδικήσει το «Ερρίκος Ντυνάν» στον διαγωνισμό πώλησης που διενεργεί η σημερινή ιδιοκτήτρια του νοσοκομείου Τράπεζα Πειραιώς.

Η πολιτική συμφωνία – άγνωστο με ποια ανταλλάγματα – προβλέπει πως αν πλειοδοτήσει στον διαγωνισμό το Ιδρυμα θα αποκτήσει το νοσοκομείο και θα το δωρίσει στο Δημόσιο. Η σφήνα αυτή του Ιδρύματος στον διαγωνισμό αποθάρρυνε άλλους επίδοξους μνηστήρες για τη διεκδίκηση του νοσοκομείου. Είναι ενδεικτικό ότι στη φάση των μη δεσμευτικών προσφορών είχαν συμμετάσχει πέντε σχήματα και στην επομένη των δεσμευτικών υπέβαλαν φάκελο μόνο το Ιδρυμα και ένας βούλγαρος επενδυτής, που παλαιότερα είχε συνεργαστεί με τον μεγαλοεπενδυτή Τζορτζ Σόρος.

Η αρχική προσφορά του Ιδρύματος ήταν 45 εκατ. αλλά ζητήθηκε βελτιωτική πρόταση που υπεβλήθη, η οποία όμως απέχει πολύ από το book value της αξίας του νοσοκομείου που ξεπερνά τα 100 εκατ. ευρώ. Επιπλέον το Ιδρυμα προσβλέπει σε διαπραγματεύσεις με την τράπεζα προκειμένου να επιτύχει γενναίο κούρεμα των δανείων του νοσοκομείου και να φέρει σε σχετική ισορροπία τη λειτουργία του. Πρόσφατα η τράπεζα εξέδωσε σχετική ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία ο διαγωνισμός θα εξελιχθεί με πλήρη διαφάνεια και θα διασφαλιστούν τα συμφέροντα της τράπεζας, απαντώντας εμμέσως στις φήμες που ήθελαν την άσκηση πίεσης από την κυβέρνηση ώστε να προτιμηθεί η πρόταση του Ιδρύματος. Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο βούλγαρος επενδυτής παραμένει ενεργός και η Τράπεζα Πειραιώς έχει διαμηνύσει προς πάσα κατεύθυνση ότι δεν θα συμβιβαστεί με τίποτε λιγότερο από 115 εκατ. ευρώ.

Υπενθυμίζεται ότι το Ιδρυμα Ωνάση είχε ανταποκριθεί στο κάλεσμα Φλαμπουράρη το 2016 και είχε συμμετάσχει με 3 εκατ. ευρώ στην αύξηση κεφαλαίου της Attica Bank, με αποτέλεσμα σήμερα να καταγράφει ζημιές λόγω της κατάρρευσης της μετοχής.

Το σχέδιο ανέγερσης Μεταμοσχευτικού Κέντρου

Η δεύτερη και ακόμη πιο σημαντική παρέμβαση του Ιδρύματος στον τομέα της Υγείας είναι η ανέγερση του Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου που θα ξεκινήσει τον Ιανουάριο του 2019 δίπλα στο Ωνάσειο Καρδιχειρουργικό Κέντρο και θα ολοκληρωθεί μετά από τέσσερα χρόνια. «Πρόκειται για ένα ιδανικό παράδειγμα σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα» τόνισε πρόσφατα σε ειδική εκδήλωση ο κ. Αντώνης Παπαδημητρίου και πρόσθεσε πως στο Κέντρο «θα έχουν πρόσβαση όλοι οι ασφαλισμένοι αλλά και οι ανασφάλιστοι και οι μετανάστες». Ο προϋπολογισμός ανέγερσης ανέρχεται στα 100 εκατ. ευρώ, ενώ άλλα 30 εκατ. ευρώ θα κοστίσει ο εξοπλισμός. Στο Κέντρο θα πραγματοποιούνται μεταμοσχεύσεις για όλα τα συμπαγή όργανα (καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ, πάγκρεας).

Το πρώτο βεβαίως μεγάλο έργο του Ιδρύματος στον χώρο της Υγείας ήταν η δημιουργία του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου (ΩΚΚ ), του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε το 1987 και ολοκληρώθηκε το 1992. Το νοσοκομείο κόστισε σε ιστορικές τιμές πάνω από 75.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Το ποσό αυτό εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε σημερινές τιμές σε 150.000.000 ευρώ. Στις 6 Οκτωβρίου 1992, μετά την ολοκλήρωσή του, το ΩΚΚ δωρήθηκε, πλήρως εξοπλισμένο, στο Ελληνικό Δημόσιο. Εκτοτε λειτουργεί με την αποκλειστική ευθύνη του ελληνικού κράτους, αλλά οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ επιμένουν ότι βαριά είναι η σκιά του Ιδρύματος στη λειτουργία και στις επιλογές του. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι αφανής διοικητής του νοσοκομείου είναι ο κ. Παπαδημητρίου, αφήνοντας να εννοηθεί ότι όλα τελούν υπό τη σκέπη και την υψηλή καθοδήγησή του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Επιχείρηση ηγεμονίας και στον Πολιτισμό

Στον τομέα του Πολιτισμού, τον Δεκέμβριο του 2010 εγκαινιάστηκε στην Αθήνα η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Οι χώροι δίνουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να απολαύσουν θέατρο, διαλέξεις, μουσικές παραστάσεις, χορό και όπερα. Η επιδραστικότητά του στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας είναι ισχυρή και βαίνει ενισχυόμενη, όπως δείχνουν οι επίμονες προσπάθειες ηγεμόνευσης του χώρου. Είχε προηγηθεί η δημιουργία του Θυγατρικού Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ, με έδρα τη Νέα Υόρκη, που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1999. Και μαζί τα προγράμματα Παιδείας με ένα ευρύ δίκτυο υποτροφιών και συνεργασιών με πανεπιστήμια και τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας.

Το τελευταίο διάστημα και μετά την επικράτηση του κ. Παπαδημητρίου επιχειρείται ενιαία επικοινωνιακή διαχείριση όλων των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, με προφανή στόχο την ολοκληρωμένη παρουσία και εμφάνισή του και βεβαίως την ενίσχυση της επιρροής του στα ελληνικά πράγματα.

Οι προτεραιότητες του Ιδρύματος

Το Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 1975 σύμφωνα με την επιθυμία του Αριστοτέλη Ωνάση στο όνομα του γιου του, Αλέξανδρου Ωνάση. Κατά τη ρητή βούληση του Αριστοτέλη Ωνάση, έδρα του Ιδρύματος είναι το Vaduz του Λιχτενστάιν. Ο Πολιτισμός, η Παιδεία, το Περιβάλλον, η Υγεία και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι οι βασικές προτεραιότητες του Ιδρύματος. Ολες του οι δραστηριότητες σχετίζονται με την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό. Στον τομέα της κοινωνικής αλληλεγγύης προωθούνται έργα με κοινωφελή χαρακτήρα ενώ με βάση τους κανονισμούς του Ιδρύματος και τη βούληση του Αριστοτέλη Ωνάση αποκλείεται η ατομική φιλανθρωπία. Σε έναν πρόσφατο απολογισμό το Ιδρυμα αριθμούσε 6.500 υποτρόφους, εκ των οποίων περισσότεροι από 1.000 ήταν καλλιτέχνες. Στο Ωνάσειο είχαν νοσηλευθεί πάνω 600.000 ασθενείς. Είχαν δοθεί περισσότερες από 5.000 χορηγίες σε πολιτιστικούς οργανισμούς, μουσεία, έδρες και τμήματα ελληνικών σπουδών σε όλον τον κόσμο, από το Μπουένος Αϊρες έως τη Χάιφα και από τα Τίρανα έως τη Βοστώνη. Περίπου 1.300 δημόσια σχολεία και κέντρα ειδικής αγωγής σε όλη την Ελλάδα είχαν ενισχυθεί υλικοτεχνικά ή μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης των ίδιων των εκπαιδευτικών. Και βέβαια η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών που έχει αφήσει το αποτύπωμά της στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας, τόσο με τις καλλιτεχνικές όσο και με τις εκπαιδευτικές δράσεις της.

Το Ιδρυμα διοικείται από δεκαπενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο, όπως όρισε ο Αριστοτέλης Ωνάσης με τη διαθήκη του. Το Διοικητικό Συμβούλιο λαμβάνει τις αποφάσεις του κατά πλειοψηφία, εκτός και αν προβλέπεται κάτι διαφορετικό από το καταστατικό. Συνεδριάζει σε τακτά διαστήματα στην έδρα του Ιδρύματος στο Vaduz του Λιχτενστάιν.

Τα αρχικά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα οποία καθόρισε το 1975 ο Αριστοτέλης Ωνάσης στη διαθήκη του (ισόβια μέλη), ήταν στην πλειοψηφία τους έμπιστα στελέχη και επιχειρηματικοί συνεργάτες του. Από αυτούς παρέμειναν δύο, οι κ.κ. Παύλος Ιωαννίδης και Παρασκευάς Ιωαννίδης. Ολα τα μέλη του ΔΣ που δεν είχε ονομάσει ο Ωνάσης στη διαθήκη του, δηλαδή σήμερα 13 από τα 15, είναι αιρετά και εκλέγονται, για ορισμένη περίοδο, από το ίδιο το Διοικητικό Συμβούλιο σύμφωνα με τα συγκεκριμένα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί.

Τα χρήματα της ναυτιλίας, οι «σκιές» και το πέπλο μυστηρίου

Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός. Ο πνευματικός αυτός πλούτος χρηματοδοτείται για τις δράσεις του από τον... πλούτο της ναυτιλίας. Ειδικότερα, όλα τα έργα του Ιδρύματος χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τα κέρδη ενός αυτοτελούς και θεσμικά ανεξάρτητου Ιδρύματος με επιχειρηματικό χαρακτήρα με το όνομα Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, με έδρα επίσης το Vaduz του Λιχτενστάιν. Το επιχειρηματικό Ιδρυμα δραστηριοποιείται κυρίως στους τομείς της ναυτιλίας και των επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία και χρηματοοικονομικά προϊόντα. Σύμφωνα με τη διαθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση, το 40% του επιχειρηματικού κέρδους του Ιδρύματος αξιοποιείται για την κοινωφέλεια.

Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, το αρχικό κεφάλαιο του Ιδρύματος που είχε διαθέσει το 1975 ο Αριστοτέλης Ωνάσης ήταν περίπου 240 εκατ. δολάρια. Σήμερα από το Ιδρυμα υποστηρίζουν πως τα κεφάλαια είναι τουλάχιστον πενταπλάσια, χωρίς να συνυπολογίζεται το σημαντικότατο ποσό που έχει διατεθεί για κοινωφελή έργα κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών.

Στη ναυτιλία το Ιδρυμα δραστηριοποιείται με την OLYMPIC SHIPPING AND MANAGEMENT S.A. που αποτελεί τη συνέχεια της OLYMPIC MARITIME, την οποία ίδρυσε το 1952 στο Παρίσι ο Αριστοτέλης Ωνάσης και η οποία είχε την έδρα της στο Μονακό έως τις αρχές του 1990. Εκτοτε η εταιρεία μετεφέρθη στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο Παλαιό Φάληρο. Διαχειρίζεται έναν στόλο αποτελούμενο από 21 δεξαμενόπλοια διπλών τοιχωμάτων καθώς επίσης και 10 πλοίων χύδην ξηρού φορτίου με συνολική μεταφορική ικανότητα 6.196.712 τόνων (ΜΤ). Από αυτά, τα 14 είναι υπό ελληνική σημαία, 15 υπό σημαία Marshall Islands και 2 υπό σημαία Παναμά. Η OLYMPIC SHIPPING AND MANAGEMENT S.A. παρέχει υπηρεσίες για την εμπορική εκμετάλλευση των πλοίων (ναυλώσεις) καθώς και τη λογιστική παρακολούθησή τους. Στα υπό διαχείριση πλοία απασχολούνται σήμερα περίπου 600 ναυτικοί, από τους οποίους οι 200 είναι Ελληνες.

Το επιχειρηματικό Ιδρυμα διαχειρίζεται ακίνητη περιουσία στις ΗΠΑ, στο Λονδίνο, στο Βουκουρέστι και στην Αθήνα, ενώ από τον ιδρυτή του είχε λάβει μόνο ένα ακίνητο στο Λονδίνο και το οικόπεδο που βρίσκεται σήμερα το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Επίσης, σημαντικά ποσά είναι επενδεδυμένα σε μετοχές, ομόλογα, προθεσμιακές καταθέσεις και άλλες επενδύσεις χαρτοφυλακίου. Ωστόσο η πραγματική αξία της περιουσίας του Ιδρύματος καλύπτεται από πέπλο μυστηρίου. Το Ιδρυμα δεν δημοσιεύει ισολογισμούς και οι δραστηριότητές του κατευθύνονται από δεκάδες θυγατρικές εξωχώριες επιχειρήσεις. Κατά καιρούς η διοίκηση του Ιδρύματος έχει κατηγορηθεί για αυτή την πρακτική, δεδομένου ότι ένα κοινωφελές Ιδρυμα θα πρέπει να επιδιώκει τη διαφάνεια των πεπραγμένων του.

Βεβαίως, η μεγαλύτερη κατηγορία που συνοδεύει την προηγούμενη αλλά και τη σημερινή διοίκηση είναι ότι το Ιδρυμα Ωνάση είναι το μοναδικό Ιδρυμα στον κόσμο στο οποίο δεν μετέχει μέλος της οικογένειας. Μετά τον θάνατο της Χριστίνας Ωνάση η κληρονόμος Αθηνά Ωνάση δεν έγινε ποτέ πρόεδρος του Ιδρύματος, με την απίθανη αιτιολογία πως δεν ομιλεί την ελληνική!