Επτά λεπτά πριν το ρολόι δείξει 12 το μεσημέρι της Δευτέρας στην Καλιφόρνια και δεκάδες μηχανικοί της NASA κάθονται στο Κέντρο Ελέγχου του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης με το βλέμμα κολλημένο στις οθόνες. «Υψόμετρο 400 μέτρα. 300 μέτρα. 200 μέτρα. 80 μέτρα. 60 μέτρα». Και καθώς η αγωνία χτυπά κόκκινο, ακούγεται η φράση που όλοι περιμένουν. «Προσεδάφιση επιβεβαιώθηκε». Οι μηχανικοί με τα κόκκινα πουκάμισα της NASA πετάγονται ενθουσιασμένοι από τις θέσεις τους, ξεσπούν σε χειροκροτήματα, αγκαλιάζονται και συγχαίρουν ο ένας τον άλλο, καθώς το διαστημικό σκάφος InSight φτάνει με ασφάλεια στον Άρη. Ο Θανάσης Οικονόμου ξέρει ακριβώς πώς αισθάνονται. «Δεν ήμουν αυτή τη φορά στο Control Center της NASA, αλλά παρακολούθησα την προσεδάφιση με πολύ άγχος, διότι από προσωπικές μου εμπειρίες από τις 17 αποστολές στις οποίες έχω συμμετάσχει, γνωρίζω πολύ καλά τα αισθήματα των ανθρώπων που έχουν όλη την ευθύνη για την επιτυχία ή την αποτυχία μιας τέτοιας αποστολής», είπε στα «Π». «Μεγάλη χαρά όταν η αποστολή πετύχει, αλλά και μεγάλη απογοήτευση όταν κάτι δεν πάει καλά και η αποστολή αποτύχει», είναι τα συναισθήματα που περιγράφει.

Ο επιστήμονας που έχει συμμετάσχει σχεδόν σε όλες τις μεγάλες αποστολές της NASA για την εξερεύνηση του διαστήματος περιγράφει στα ελληνικά τη σημασία της προσεδάφισης του InSight, παρότι έχουν περάσει κοντά 70 χρόνια από τότε που έφυγε από την πατρίδα. «Η NASA συνεχίζει την προσπάθεια για την κατάκτηση του πλανήτη Άρη. Αυτή τη στιγμή έχει στον Άρη άλλα τρία διαστημόπλοια, εκτός από το InSight: Το Odyssey, το Mars Recognizant Orbiter και το MAVEN, που περιστρέφονται γύρω από τον Άρη, καθώς και δύο ακόμα landers, τα ρόβερς Opportunity και Curiosity, τα οποία εδώ και πολλά χρόνια μελετούν την επιφάνεια του Άρη. Το 2020 θα πετάξει ακόμα ένα διαστημόπλοιο, το 2020 rover, ως προετοιμασία για την επιστροφή πετρωμάτων από την επιφάνεια του Άρη». Από σεμνότητα παραλείπει να επισημάνει το σπουδαίο ρόλο που έπαιξε ο ίδιος σε κάποιες από αυτές τις αποστολές, μιλά όμως για τη σημασία τους στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να μάθει περισσότερα για τον Κόκκινο Πλανήτη, και τελικά, για τη Γη μας. «Με όλες αυτές τις αποστολές μέχρι τώρα μάθαμε πάρα πολλά για την επιφάνεια του Άρη, αλλά για το εσωτερικό του πλανήτη γνωρίζουμε ελάχιστα. Ε, λοιπόν, ο σκοπός του InSight είναι να μας δώσει πολλές πληροφορίες για το εσωτερικό του», εξηγεί. Πώς θα γίνει αυτό; «Τα κύρια όργανα του InSignt, ένας σεισμογράφος και ένα εργαλείο που μετρά τη θερμότητα που προέρχεται από τα βάθη του Άρη, θα μας επιτρέψουν να καθορίσουμε το πάχος του πυρήνα του, αν αυτός είναι υγρός ή όχι, αλλά και γιατί ο πλανήτης δεν έχει μαγνητικό πεδίο. Επίσης, το InSight θα μας δώσει και μία εικόνα του πόσο τακτικά ο Άρης βομβαρδίζεται από μετεωρίτες και ποιο είναι το μέγεθός τους, ώστε να υπολογίσουμε και το πόσο κινδυνεύει η Γη μας από παρόμοιους μετεωρίτες».

«Φυσικά, όλα αυτά γίνονται ως προετοιμασία για μια επανδρωμένη αποστολή που θα φέρει τους πρώτους ανθρώπους στην επιφάνεια του Άρη», εξηγεί. Και όταν τον ρωτάμε σχετικά, επιχειρεί να προσδιορίσει το πότε ο άνθρωπος θα πατήσει για πρώτη φορά το πόδι του στον Κόκκινο Πλανήτη. «Κατά τη γνώμη μου αυτό θα γίνει στη δεκαετία του 2030. Μια τέτοια αποστολή είναι φυσικά πολύ περίπλοκη, επικίνδυνη, ακριβή και απαιτεί μεγάλη ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Ίσως μια τόσο δύσκολη αποστολή να γίνει με τη συνεργασία πολλών εθνών ή ακόμη και ιδιωτικών επιχειρήσεων», εκτιμά.

«Σιγά, σιγά, όμως, αποκτάμε την τεχνολογία και την τεχνογνωσία και η τελευταία επιτυχία του InSight μας φέρνει πιο κοντά στο μακρινό μας σκοπό. Τη κατάκτηση του διαστήματος από τον άνθρωπο», λέει ο πυρηνικός αστροφυσικός που έχει βάλει το δικό του λιθαράκι σε αυτή τη σπουδαία προσπάθεια. Τότε συνειδητοποιεί κανείς πόσο μακριά έχει φτάσει από την εποχή που σαν παιδί κοιτούσε τα άστρα στον καθαρό ουρανό του ορεινού χωριού του.

Ο Θανάσης Οικονόμου, ή Τομ όπως τον αποκαλούν σήμερα οι συνάδελφοί του στη NASA και στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, γεννήθηκε στο κεφαλοχώρι Ζιάκα των Γρεβενών. Εκεί έζησε τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Το χωριό είχε σχολείο, όμως δάσκαλος δεν υπήρχε, και έτσι εκείνος έμαθε τα πρώτα του γράμματα από τον πατέρα του. Κάθε βράδυ, όταν ξάπλωνε στο κρεβάτι, λίγο πριν κοιμηθεί, του μάθαινε λίγα μαθηματικά, τα οποία και έμελλε να αλλάξουν τη ζωή του.

Όμως καθώς το χωριό ήταν αριστερό, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα στα χρόνια του Εμφυλίου. Κάπως έτσι οι οικογένειες του Ζιάκα αποφάσισαν να μαζέψουν καμιά 200αριά παιδιά του χωριού και να τα στείλουν στην Αλβανία, για να τα σώσουν. Έντεκα χρόνων τότε, ο Οικονόμου περπάτησε για τρεις μέρες μέχρι να φτάσει στην Αλβανία. Από εκεί τον έστειλαν στη Γιουγκοσλαβία και μετά στην Τσεχοσλοβακία, όπου μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο και πήγε για πρώτη φορά στη ζωή του σχολείο. Τον έβαλαν αμέσως στην τετάρτη δημοτικού, παρότι δεν μιλούσε καν τη γλώσσα. Όμως τα μαθηματικά είναι παντού τα ίδια, και έτσι οι δάσκαλοί του αμέσως εντυπωσιάστηκαν από τις γνώσεις και το ταλέντο του. Ήταν εκείνοι που τον παρότρυναν να σπουδάσει πυρηνικός φυσικός στην Πράγα.

Όταν το 1964 μετακόμισε με την οικογένειά του στο Σικάγο, όπου ήδη ζούσαν οι δύο αδερφοί του, δεν δυσκολεύτηκε να βρει δουλειά στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στην ομάδα της NASA που ετοίμαζε την αποστολή στο φεγγάρι.

Δουλεύοντας για τη NASA εδώ και 50 χρόνια, ανέπτυξε εργαλεία και τεχνικές που εμπλούτισαν σημαντικά τις γνώσεις μας για το διάστημα. Όπως για παράδειγμα το Alpha Proton X-Ray Specrometer, που το 1997 πραγματοποίησε την πρώτη χημική ανάλυση πετρωμάτων του Άρη, αλλά και τα ρόβερ Opportunity και Spirit.

Πολυβραβευμένος πια από τη NASA, ο Έλληνας αστροφυσικός δεν ξέχασε ποτέ εκείνο το αγόρι που κοιτούσε τα άστρα στο Ζιάκα. Για αυτό και όνειρό του πλέον είναι η δημιουργία ενός Αστρονομικού Πάρκου στον Όρλιακα των Γρεβενών, που θα δώσει την ευκαιρία στα σημερινά παιδιά να ανακαλύψουν τη μαγεία του νυχτερινού ουρανού και ίσως να αλλάξουν τη ζωή τους, όπως έκανε και εκείνος. Έπειτα από χρόνια καθυστερήσεων στα γρανάζια της γραφειοκρατίας, φαίνεται ότι οι εργασίες για αυτό το μοναδικό στην Ευρώπη εκπαιδευτικό κέντρο θα ξεκινήσουν μέσα στο 2019. Όμως από τα υπερσύγχρονα τηλεσκόπιά του, δεν θα φαίνεται το τοπίο που έχει ξεχωρίσει ο Θανάσης Οικονόμου σαν το πιο όμορφο του σύμπαντος, έπειτα από τόσες δεκαετίες που πέρασε παρατηρώντας τον ουρανό: Αυτό του γαλάζιου της Γης, όπως φαίνεται από τη Σελήνη.

Who is Who

Ο Θανάσης Οικονόμου δημιουργεί εργαλεία για την εξερεύνηση του διαστήματος από τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Μεταξύ άλλων, έχει εργαστεί για:

- Τα δίδυμα ρόβερ Spirit και Opportunity για την εξερεύνηση της επιφάνειας του Άρη.

- Την αποστολή Cassini για την εξερεύνηση του Κρόνου και των δορυφόρων του.

- Το σκάφος Stardust-NExT που συνάντησε τον κομήτη Tempel 1.

- Την αποστολή Rosetta στον κομήτη 67P.

- Την αποστολή Stardust στον κομήτη Wild-2.

- Το Alpha Proton X-ray Spectrometer που πραγματοποίησε την πρώτη χημική ανάλυση πετρωμάτων του Άρη με το ρόβερ Pathfinder το 1997.