«Πρέπει να καταλάβετε», μου είπε η Αγκελα Μέρκελ πριν από χρόνια, «ότι στα γερμανικά η λέξη schuld, που σημαίνει χρέος, σημαίνει επίσης ενοχή. Το χρέος και η ενοχή είναι στενά συνδεδεμένες έννοιες στο μυαλό μας». Τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων το επιβεβαίωσαν. Η κατάρρευση της τρικομματικής κυβέρνησης συνασπισμού στο Βερολίνο προκλήθηκε από μια διαφωνία σχετικά με το «φρένο χρέους» στο Σύνταγμα, που περιορίζει τον κρατικό δανεισμό.

Παρόλο που το συνολικό εθνικό χρέος της Γερμανίας ανέρχεται στο 63% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με το 100% της Βρετανίας και το 110% της Γαλλίας, κάθε ιδέα για την αύξησή του προκαλεί τραύμα. Η Γερμανία έχει καταστεί αδύναμη και ακυβέρνητη μέχρι τις εκλογές του Φεβρουαρίου. Ο καγκελάριος Σολτς είναι βαθιά αντιδημοφιλής στο εσωτερικό και δεν έχει εντυπωσιάσει στο εξωτερικό. Πριν από δύο εβδομάδες είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ρώσο πρόεδρο Βλ. Πούτιν, κάτι που σηματοδότησε αδυναμία στην καρδιά της Ευρώπης.

Καθώς τα απομνημονεύματα της Αγκελα Μέρκελ δημοσιεύονται αυτή την εβδομάδα, τα δικά της πεπραγμένα δέχονται επιθέσεις για κακή κρίση σχετικά με την αντιμετώπιση του Πούτιν, τον τερματισμό της πυρηνικής ενέργειας και την υποδοχή μεγάλου αριθμού προσφύγων. Ενα εθνικό μοντέλο που στηριζόταν στην ενέργεια από τη Ρωσία, στην ανάπτυξη από την Κίνα και στην ασφάλεια από την Αμερική αντιμετωπίζει ξαφνικά το ενδεχόμενο να στερηθεί και τα τρία. Η χώρα που υπήρξε η ατμομηχανή της ηπείρου για δεκαετίες είναι καταθλιπτική και διχασμένη. Ωστόσο, οι πρώτες μου αναμνήσεις από την επίσκεψη στη Μέρκελ, όταν αναδείχθηκε ηγέτιδα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, συνδυάζονται με εκείνες του τότε αντιπάλου της, του πιο κλασικά συντηρητικού Φρίντριχ Μερτς. Λιγότερο συναινετικός από τη Μέρκελ και σαφώς πιο δεξιά από την πολιτική της, ήταν λιγότερο κατάλληλος για τη μακροχρόνια δημιουργία συνασπισμών στη χώρα του και αποσύρθηκε στον επιχειρηματικό κόσμο.

frintrih_merts_6

Τώρα επιστρέφει, στα 69 του χρόνια, επικεφαλής της αντιπολίτευσης και, κατά πάσα πιθανότητα, ως ο επόμενος καγκελάριος της Γερμανίας. Αν είναι έτσι, τότε το μεγαλύτερο ιστορικό βάρος της ηγεσίας της Ευρώπης στις αρχές του 21ου αιώνα πρόκειται να πέσει πάνω του. Η ήπειρος διολισθαίνει γρήγορα σε μια σοβαρή κρίση. Καμία χώρα, εκτός από τη Γερμανία, δεν έχει τη δύναμη να την ανασύρει από την κρίση αυτή. Ο Μερτς, αν εκλεγεί, θα είναι μια πολύ σημαντική προσωπικότητα. Με τον Ντόναλντ Τραμπ να θέτει σε αβεβαιότητα τις διατλαντικές εμπορικές και αμυντικές σχέσεις, τη Γαλλία να έχει παραλύσει από αδιέξοδο, που μπορεί να διαρκέσει μέχρι τις επόμενες προεδρικές εκλογές, του 2027, και τη Βρετανία να περιορίζεται στο να επηρεάζει τους γείτονές της εκτός Ε.Ε., μόνο ένας Γερμανός καγκελάριος μπορεί να αλλάξει την πορεία των ευρωπαϊκών γεγονότων. Αυτός ο συνδυασμός καθιστά τις επερχόμενες γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές κομβική στιγμή για το μέλλον της ηπείρου και να θυμάστε ότι η ασφάλεια και η ευημερία της Βρετανίας είναι αναπόφευκτα συνδεδεμένες με την ήπειρο αυτή, είτε μας αρέσει είτε όχι. Αποχωρήσαμε από την Ε.Ε., αλλά δεν μετακινηθήκαμε.

Το γεγονός ότι οι γερμανικές εκλογές έχουν γίνει κρίσιμες για το μέλλον δεν αποτελεί, εκ πρώτης όψεως, ενθαρρυντική σκέψη. Οι πρόσφατες εκλογές στα γερμανικά κρατίδια έφεραν αύξηση της υποστήριξης για το ακροδεξιό AfD και ένα νέο κόμμα, το BSW, το οποίο συνδυάζει ακροαριστερές και ακροδεξιές ιδέες σε ένα τρομερό κατασκεύασμα. Το σύνηθες μοτίβο έπειτα από ομοσπονδιακές εκλογές είναι ότι περνούν μήνες μέχρι να σχηματιστεί κυβέρνηση, σε ένα αναλογικό σύστημα, που φαίνεται ότι θα καταστήσει τη συμφωνία μεταξύ των δύο κύριων κομμάτων απαραίτητη για έναν νέο συνασπισμό. Ενώ το CDU/CSU υπό την ηγεσία του Μερτς προηγείται κατά πολύ, θα μπορούσε να έρθει στην εξουσία με μεγάλη καθυστέρηση, με ένα αποδυναμωμένο πρόγραμμα, έπειτα από μια ψηφοφορία-ρεκόρ για τα πολιτικά άκρα και πολύ αργά για να επηρεάσει τις πολιτικές της Ουάσινγκτον ή τα γεγονότα στην Ουκρανία.

Αυτό δεν ακούγεται ελπιδοφόρο. Η Ευρώπη -εννοώ ολόκληρη τη γεωγραφική ήπειρο, όχι μόνο την Ε.Ε.- αντιμετωπίζει τρεις ξεχωριστές κρίσεις, οι οποίες εξελίσσονται αργά, αλλά η καθεμία επιταχύνεται: χαμηλή ανάπτυξη, μια επιθετική Ρωσία και την άνοδο της μαζικής μετανάστευσης. Αν δεν καταφέρει να κυριαρχήσει και στα τρία αυτά, το ευρωπαϊκό σύστημα, δηλαδή η πολιτική σταθερότητα, το κοινωνικό μοντέλο, η στρατιωτική ασφάλεια και οι ειρηνικές κοινωνίες του, κινδυνεύει να καταρρεύσει. Καμία μεμονωμένη χώρα δεν μπορεί να επιλύσει τέτοιες κρίσεις, αλλά ούτε και να επιλυθούν, ακόμα και από την Ε.Ε. και όλες τις εξουσίες των Βρυξελλών, χωρίς μια ισχυρή, πολυμήχανη χώρα στην καρδιά της Ευρώπης να αναλάβει αποφασιστικό ηγετικό ρόλο. Αυτό μας οδηγεί σε μία χώρα. Και έχει έναν πολύ πιθανό επόμενο ηγέτη: Φρίντριχ Μερτς, όλοι κοιτάμε εσένα.

Μέχρι τη στιγμή που ο Μερτς θα έχει την ευκαιρία να αναλάβει την εξουσία, το 2025, ο Τραμπ μπορεί κάλλιστα να έχει επιδεινώσει τη δυστυχία των ευρωπαϊκών οικονομιών με δασμούς. Η άλλοτε σπουδαία γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη. Στην Ουκρανία η προσδοκία των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του Τραμπ μπορεί ακόμη να κλιμακώσει τον πόλεμο, όπως συμβαίνει επί του παρόντος, ή να οδηγήσει στην επιβολή μιας ταπεινωτικής και μη βιώσιμης εκεχειρίας. Οι μεταναστευτικές πολιτικές των ευρωπαϊκών χωρών, που συνάπτουν συμφωνίες με χώρες της Βόρειας Αφρικής εδώ και κλείνουν τα σύνορα εκεί, μπορεί κάλλιστα να είναι χαοτικές. Είναι πιθανό να έρθει ο Μερτς με επαρκή εντολή και αρκετά ισχυρές πολιτικές για να αντιμετωπίσει τις τρεις μεγάλες κρίσεις και να δώσει κάποια ελπίδα; Ναι, εάν έχει μια αρκετά μεγάλη εκλογική νίκη και την αυτοπεποίθηση να αναλάβει τον ρόλο του διεθνούς καθοδηγητή, είναι πιθανό. Αυτόν τον μήνα άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο χαλάρωσης του φρένου του χρέους, γεγονός που θα μπορούσε να επιτρέψει στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης να επενδύσει περισσότερο στις υποδομές, στην έρευνα και στην άμυνα.

Το κόμμα του επανεξετάζει την εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας και ο ίδιος υποστηρίζει εδώ και καιρό τη μείωση των φόρων και της γραφειοκρατίας και τη φθηνότερη ενέργεια, προκειμένου να ανακτήσει η Γερμανία την ανταγωνιστικότητά της. Υποστήριξε την παράδοση πυραύλων μεγαλύτερου βεληνεκούς στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένου του γερμανικού πυραύλου Taurus, που χρειαζόταν απεγνωσμένα εδώ και πολύ καιρό, και ήταν σαφής ότι «η Ουκρανία πρέπει να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο». Υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι θα επέλθει μια μεγάλη βελτίωση σε σχέση με τον σημερινό καγκελάριο.

Αυτό, όμως, που δεν είναι ακόμη σαφές είναι εάν αντιλαμβάνεται -ή εάν είναι έτοιμος να πει- ότι η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από το αν θα αναλάβει τον ρόλο του καθοδηγητή πέρα από τη Γερμανία. Ολόκληρη η Ευρώπη χρειάζεται μια τεράστια ώθηση για να επενδύσει στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την ψηφιακή τεχνολογία, διαφορετικά, θα μείνει αμέσως πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και τα κράτη του Κόλπου. Χρειάζεται μια σημαντική αλλαγή στη συνεργασία των αμυντικών βιομηχανιών -όπως η συμφωνία Trinity House Agreement, που υπογράφτηκε τον περασμένο μήνα μεταξύ Λονδίνου και Βερολίνου για τα όπλα ακριβείας- και πολύ ισχυρότερες ένοπλες δυνάμεις, ό,τι κι αν συμβεί στην Ουκρανία. Χρειάζεται νέους κανόνες και πολιτικές για τον έλεγχο της μετανάστευσης, διαφορετικά, η ελεύθερη κυκλοφορία εντός της Ευρώπης θα τελειώσει. Η κυβέρνηση των Εργατικών είχε δίκιο να προσδιορίσει τη Γερμανία ως τo κράτος-κλειδί, με το οποίο θα πρέπει να ενισχύσει τους δεσμούς της.

Το ερώτημα τώρα είναι αν η Γερμανία θα αυτοπροσδιοριστεί ως το μόνο κράτος που μπορεί να ανακόψει την κατάρρευση μιας ηπείρου. Το βιβλίο της Μέρκελ, η πρώτη πραγματική υπεράσπιση των πεπραγμένων της, θα αξίζει να διαβαστεί και να συζητηθεί. Αλλά είναι ο άνθρωπος που επισκέφθηκα όταν την πρωτογνώρισα, ο Μερτς, που ακούγεται τόσο αποφασιστικός και σαφής, αυτός που θα πρέπει τώρα όλοι να μελετήσουμε. Από εκείνον θα εξαρτηθεί αν η Γερμανία θα μπορέσει να ξεφύγει από την απελπισία της, τον φόβο του χρέους και της ενοχής, και να αναλάβει τον ρόλο του καθοδηγητή, που κανείς άλλος δεν μπορεί πλέον να αναλάβει.

ΠΗΓΗ: Times Media Ltd / News Licensing