Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό: Η διαμάχη για τον ορυκτό πλούτο της Αφρικής

Οι ντόπιοι του Κονγκό είχαν καταλάβει πριν από πολύ καιρό τη δύναμη των πολύχρωμων βράχων, που βρίσκονταν σε έναν θαμνώδη λόφο στην καρδιά της κεντρικής Αφρικής. Ονόμασαν το μέρος Shinkolobwe, μια λέξη που στην τοπική γλώσσα Bemba σημαίνει μήλο, που βγάζει χυμό τόσο όξινο που καίει. Η ιστορία απέδειξε ότι το όνομα ήταν προφητικό.

Το Shinkolobwe παραμένει το πλουσιότερο γνωστό κοίτασμα ουρανίου στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ολόκληρο το απόθεμα μεταλλεύματος μεταφέρθηκε κρυφά στην Αμερική και χρησιμοποιήθηκε στο Σχέδιο Μανχάταν από τον Οπενχάιμερ για την κατασκευή των ατομικών βομβών που ισοπέδωσαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Περισσότεροι από 3.000 τόνοι πισσουρανίτη και άλλων πετρωμάτων που περιέχουν άλατα ουρανίου διασφαλίστηκαν κατά τη διάρκεια μνημειώδους επιχείρησης μεταφοράς και μυστικών πληροφοριών, ξεγελώντας τους πράκτορες των Ναζί στην αποικιακή Αφρική, για να μεταφέρουν το μετάλλευμα σχεδόν 1.300 μίλια μακριά σε λιμάνια από όπου θα μπορούσε να αποσταλεί στην Αμερική. Ο στρατηγός Λέλσι Γκρόουβς, τον οποίο υποδύθηκε ο Ματ Ντέιμον στη βραβευμένη με Όσκαρ ταινία Oppenheimer, κατάλαβε τη σημασία της εξασφάλισης και μεταφοράς μεταλλευμάτων, δείχνοντας στους πράκτορες έναν σχεδιασμένο στο χέρι χάρτη ενός σιδηροδρόμου της δεκαετίας του 1930 που χρηματοδοτείτο από τη Βρετανία και έφτανε μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Τώρα η ιστορία επαναλαμβάνεται, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να ελέγξουν τον ίδιο σιδηρόδρομο. Αυτή τη φορά, όμως, ο στόχος είναι ένα κοίτασμα ορυκτών υψηλής αξίας, που θα οδηγήσει στην πλήρη αποδέσμευση από τη χρήση υδρογονανθράκων, και περιλαμβάνει κοβάλτιο, λίθιο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο και σπάνια μέταλλα.

Η κούρσα του 21ου αιώνα, μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, διαδραματίζεται επίσης στην Κατάνγκα, μια περιοχή της νοτιοανατολικής γωνίας της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ), μιας από τις φτωχότερες και πιο δυσλειτουργικές χώρες του κόσμου.

Έρευνες έδειξαν ότι οι συγκεντρώσεις ουρανίου στο μεταλλευτικό σώμα του Shinkolobwe, το οποίο έκλεισε το 2004, ήταν περίπου 80%, δηλαδή 800 φορές πιο πλούσιο από τα περισσότερα ορυχεία ουρανίου που λειτουργούν σήμερα. Σε επιστολή του προς τον Πρόεδρο Ρούσβελτ τον Αύγουστο του 1939, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν περιέγραψε το Κονγκό ως «την πιο σημαντική πηγή ουρανίου».

Το ορυχείο στο Shinkolobwe έχει σταματήσει προ πολλού την παραγωγή, με το κύριο υπαίθριο φρεάτιό του να έχει πλημμυρίσει και να είναι άχρηστο, λόγω των αναταραχών, της βίας, της διαφθοράς και της ανομίας που μαστίζει τη χώρα από τότε που ανεξαρτητοποιήθηκε από το Βέλγιο το 1960. Αλλά η Κατάνγκα είναι επίσης πλούσια σε ορυκτά που απαιτούνται για ηλεκτρικά οχήματα, πυκνωτές, γεννήτριες και όλα τα απαραίτητα για τη μετάβαση του κόσμου από τους υδρογονάνθρακες σε άλλες πηγές.

Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό διαθέτει το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, για το οποίο η ζήτηση αναμένεται να αυξηθεί κατά 2.000% έως το 2040. Η ζήτηση για λίθιο προβλέπεται να αυξηθεί 40 φορές κατά την ίδια περίοδο και η ΛΔΚ φιλοξενεί το μεγαλύτερο στον κόσμο κοίτασμα του μετάλλου αυτού σε σκληρό πέτρωμα. Διαθέτει επίσης ένα ορυχείο ψευδαργύρου με την υψηλότερη περιεκτικότητα στον κόσμο, καθώς και κοιτάσματα χαλκού και μαγγανίου.

Αν και η ανομία και η φτώχεια αποτελούν προκλήσεις για την εξόρυξη στην Κατάνγκα, ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση είναι αυτή που αντιμετώπισαν ο Γκρόουβς και οι άλλοι σχεδιαστές του Προγράμματος Μανχάταν τη δεκαετία του 1940: πώς να μεταφέρουν με ασφάλεια χύδην φορτία σε τεράστιες αποστάσεις από μια χώρα που δεν διαθέτει σχεδόν καθόλου σιδηροδρομικές και οδικές υποδομές.

Το διακύβευμα είναι υψηλό και η Κίνα έχει περάσει δύο δεκαετίες τοποθετώντας τον εαυτό της στρατηγικά για να κερδίσει τον έλεγχο των εξορύξεων στο Κονγκό ως μέρος της πρωτοβουλίας της Belt and Road. Δάνεισε χρήματα στην κυβέρνηση της ΛΔΚ με ευνοϊκά επιτόκια και προχώρησε σε τεράστια κατασκευαστικά έργα του δημόσιου τομέα, όπως σχολεία, νοσοκομεία, γέφυρες και δρόμους, με αντάλλαγμα μακροπρόθεσμα δικαιώματα εξόρυξης.

Η Αμερική άργησε να ανταποκριθεί, αλλά, κατά τις τελευταίες ημέρες της διακυβέρνησης του προέδρου Μπάιντεν, η Ουάσινγκτον καταβάλλει σημαντική προσπάθεια για τον έλεγχο της σιδηροδρομικής διαδρομής που εξυπηρετεί την Κατάνγκα. Με 560 εκατομμύρια δολάρια, πρόκειται για το μεγαλύτερο αμερικανικό έργο υποδομής στην Αφρική εδώ και πολλές γενιές.

Αυτόν τον μήνα, ο Μπάιντεν πραγματοποίησε το μοναδικό του ταξίδι στην Αφρική κατά τη διάρκεια της θητείας του, επισκεπτόμενος ειδικά την Αγκόλα για να εξασφαλίσει το στάδιο της μελέτης σκοπιμότητας ύψους 250 εκατομμυρίων δολαρίων του έργου εκσυγχρονισμού του αποικιακού σιδηροδρόμου που συνέδεε το λιμάνι της Αγκόλα Λομπίτο στον Ατλαντικό Ωκεανό με την Κατάνγκα και στη συνέχεια μέχρι τις ακτές της Τανζανίας στον Ινδικό Ωκεανό.

Ο Μπάιντεν κατά τη διάρκεια της μοναδικής του δημόσιας ομιλίας στην Αγκόλα τόνισε ότι ένας πλήρως λειτουργικός και εκσυγχρονισμένος σιδηρόδρομος θα μεταμόρφωνε τις μεταφορές για τους ανθρακωρύχους που δραστηριοποιούνται στην Κατάνγκα. «Μια αποστολή φορτίου που παλαιότερα διαρκούσε πάνω από 45 ημέρες, τώρα θα χρειάζεται μόλις 45 ώρες», είπε. «Συμμετέχουμε σε ένα μεγάλο κοινό έργο για να καλύψουμε το κενό στις υποδομές προς όφελος των Αγκολέζων και των Αφρικανών σε όλη την ήπειρο, των Αμερικανών και του κόσμου».

Ο σιδηρόδρομος αποτελεί το κεντρικό σημείο του Διαδρόμου Lobito, του θεμελιώδους έργου της Σύμπραξης της G7 για τις Παγκόσμιες Υποδομές και Επενδύσεις (PGII), το οποίο αποτελεί, στην πραγματικότητα, την απάντηση της Δύσης σε μια πρωτοβουλία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κινεζική πρωτοβουλία Belt and Road.

Ο διάδρομος υπόσχεται μια μετασχηματιστική ώθηση στο εμπόριο όχι μόνο στην Αγκόλα και τη ΛΔΚ, αλλά και στη Ζάμπια και τη Ζιμπάμπουε και σε ολόκληρη την περιοχή της νότιας Αφρικής.

Μια σημαντική απόφαση για τη μελέτη σκοπιμότητας που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ είναι αν θα ακολουθηθεί η ακριβής διαδρομή της παλαιάς γραμμής, η οποία διασχίζει την Αγκόλα και εισέρχεται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό πριν κατευθυνθεί νότια προς τη Ζάμπια.

Το τμήμα της Αγκόλας αποκαταστάθηκε πριν από 15 χρόνια, αφού καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου εμφυλίου πολέμου στην περιοχή. Ωστόσο, το τμήμα στη ΛΔΚ είναι ουσιαστικά μη λειτουργικό και θα χρειαζόταν πλήρη ανακατασκευή. Μια επιλογή είναι η αλλαγή κατεύθυνσης μετά την Αγκόλα και προς τη Ζάμπια, παρακάμπτοντας τη ΛΔΚ. Τα εμπορεύματα και τα ορυκτά θα μεταφέρονται στη συνέχεια με φορτηγά στον σιδηρόδρομο από τη ΛΔΚ για να φορτωθούν σε βαγόνια.

Οι επενδύσεις σε υποδομές στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό έχουν κακή προϊστορία λόγω της διαφθοράς και των συστημικών αποτυχιών στο κράτος δικαίου, οπότε το σχέδιο που θα απέφευγε περισσότερο τον κίνδυνο αυτόν θα ήταν η επιλογή Αγκόλα-Ζάμπια.

Κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου οι κίνδυνοι αυτοί ήταν λιγότερο σημαντικοί, έτσι η αρχική σιδηροδρομική γραμμή από το Lobito, η οποία καθυστέρησε πολύ καθώς ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μεγάλη Ύφεση μείωσαν τη ζήτηση για αγαθά, ολοκληρώθηκε το 1931, καθιστώντας εφικτή τη σιδηροδρομική διαμετακόμιση από ακτή σε ακτή σε όλη την Αφρική.