Μεσημέρι μιας ηλιόλουστης Δευτέρας στην Ελβετία. Στην αίθουσα νευρολογικής αποκατάστασης του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Λωζάννης, ένας 40χρονος άνδρας, ο Gert-Jan, κάνει δειλά τα πρώτα βήματά του. Πριν από δώδεκα χρόνια ένα τροχαίο ατύχημα στην Κίνα τον άφησε παράλυτο, στερώντας του τη δυνατότητα να περπατά. Τώρα, μέσω μιας ψηφιακής γέφυρας που επανασυνέδεσε τον εγκέφαλό του με τον νωτιαίο μυελό του, μετατρέποντας τις σκέψεις του σε ενέργειες, μπορεί και βαδίζει.

Ο δειλός, αλλά σταθερός βηματισμός του φέρνει δάκρυα στα μάτια των γονιών του. Και ύστερα στα δικά του. Και πιο μετά σε εκείνα της ερευνητικής ομάδας που πάλεψε για να τον δει όρθιο. Ανάμεσά τους, στέκει ένας Έλληνας γιατρός, ο μόλις 24 ετών Αχιλλέας Λασκαράτος, μέλος της ομάδας ερευνητών «NeuroRestore» του Πανεπιστημίου EPFL, που αγωνίζεται να αλλάξει τη ζωή ανθρώπων με παράλυση…

Το άτακτο παιδί

Σεπτέμβριος του 1998. Σε μια υπέροχη μονοκατοικία του Παλαιού Φαλήρου, μία από τις πιο αγαπητές οδοντιάτρους της περιοχής κρατά στα χέρια της τον πρωτότοκο γιο της οικογένειας, τον Αχιλλέα.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του οι μεγάλοι τού λένε πως είναι άτακτος και οι νηπιαγωγοί τον βγάζουν έξω από την αίθουσα, επειδή δεν κάθεται φρόνιμα. Δεν μπορεί να κάτσει φρόνιμα. Έχει άλλα στο μυαλό του, πολλά στη φαντασία του. «Όταν η κυρία με βγάζει έξω, εγώ σκέφτομαι πώς θα κάνω την επόμενη αταξία», λέει στη μητέρα του κάθε φορά που τον ρωτά «πώς» και «γιατί».

Στο Δημοτικό είναι ένας καλός μαθητής. «Παίρνει» τα γράμματα χωρίς να διαβάζει. Έχει την εξυπνάδα να μαθαίνει από την παράδοση και το χάρισμα να εστιάζει στα σημαντικά. Του αρέσει το τένις και το πιάνο.

«Θα μου το πάρετε επιτέλους ή θα το αγοράσω μόνος μου με τα λεφτά από τα κάλαντα;», λέει σε ηλικία 9 ετών στους γονείς του. Του το παίρνουν. Η μουσική γίνεται δεύτερη φύση του. Είναι μέλος της χορωδίας του σχολείου, συμμετέχει σε παραστάσεις της Λυρικής, ξεχωρίζει σε εκείνη με τον τίτλο «Ηλέκτρα Αυτουργός», υποδυόμενος τον ρόλο του μικρού Ορέστη υπό τη μουσική υπόκρουση της Michael Nyman Band.

Τα καλοκαίρια λατρεύει να ψαρεύει και να κάνει «ανατομία» στα έντομα των Σπετσών. Λατρεύει και τον προσκοπισμό. Μαθαίνει πράγματα, μετρά τις δυνάμεις του, η έμφυτη ενέργειά του τον θέλει σε μια αδιάκοπη κίνηση σώματος και μυαλού.

Στο γυμνάσιο συνεχίζει να είναι ένας καλός μαθητής, ωστόσο αναζητά κάτι καλύτερο, κάτι περισσότερο. Πιάνει τον καθηγητή της Φυσικής κι εκείνος με τη σειρά του τη μητέρα του: «Το παιδί αυτό έχει πολλές δυνατότητες. Καλλιεργήστε τες». Δίνει εξετάσεις για ένα πιο ζόρικο εκπαιδευτικό χωράφι: το Πρότυπο Λύκειο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης. Περνάει με άνεση. Και κάπου εκεί, στην Α' Λυκείου, το ανήσυχο πνεύμα του μοιάζει να βρίσκει το καταφύγιο που αναζητά σε ένα από τα δυνατότερα πρότυπα σχολεία της χώρας.

«Από μικρός ένιωθα ευτυχισμένος κάθε φορά που ανακάλυπτα πράγματα ικανά να με παθιάσουν. Έδινα σ’ αυτά τον καλύτερό μου εαυτό κι έτσι αντλούσα χαρά. Παλιά ήταν το ψάρεμα, το πιάνο, το θέατρο. Αργότερα ανακάλυψα την έρευνα. Συνειδητοποίησα ότι με παθιάζει τόσο ώστε να ασχολούμαι ώρες και βράδια ολόκληρα με αυτή. Χθες, για παράδειγμα, τελείωσα τα χειρουργεία μου σε ποντίκια στις 5 το πρωί ενθουσιασμένος», λέει και συνεχίζει: «Πρέπει να ήμουν γύρω στα 15 όταν διαβάζοντας το βιβλίο ‘‘Το μυαλό και η συναισθηματική νοημοσύνη’’, του Daniel Goleman, εντυπωσιάστηκα για τη δύναμη και τη σημασία των συναισθημάτων και της σκέψης. Συνειδητοποίησα πως οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας κι άλλες ενέργειες που πηγάζουν από το μυαλό, όπως η κίνηση, καθορίζουν το ποιοι είμαστε. Έτσι γεννήθηκε το όνειρό μου να ασχοληθώ με τον εγκέφαλο για να κατανοήσω τις λειτουργίες του και να ερευνήσω το πώς μέσω της επιστήμης μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτές».

Στη Γ' Λυκείου βάζει στην άκρη τα βιβλία του σχολείου και επικεντρώνεται στη Βιολογία με ώρες μελέτης πανεπιστημιακών συγγραμμάτων. Συμμετέχει στην Παγκόσμια Ολυμπιάδα Βιολογίας στο Βιετνάμ, όπου λαμβάνει χάλκινο μετάλλιο, ενώ την ίδια χρονιά λαμβάνει την πρώτη θέση στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών και την πέμπτη θέση στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Χημείας.

«Η συμμετοχή μου στην Παγκόσμια Ολυμπιάδα Βιολογίας μού έδωσε το εισιτήριο για την Ιατρική Σχολή Αθηνών, αλλά και την αυτοπεποίθηση για να κυνηγήσω τους πιο τρελούς μου στόχους, ακόμα και εάν φαίνοταν πολύ μακρινοί και ενδεχομένως αδύνατοι…».

Η πορεία του

Μόλις τελειώνει το σχολείο αποφασίζει και ξεκινά,  παρά τις αντιρρήσεις των γονιών του, μόνος του ταξίδι με τρένο στην Ευρώπη, που διαρκεί έναν ολόκληρο μήνα. Έπειτα, με βήματα μεθοδικά, ξεκινά να χτίζει τα θεμέλια της αναμέτρησής του με το αδύνατο.

Πιστεύει πως η λύση του άσβεστου πάθους του για έρευνα κρύβεται στο εξωτερικό. Έχει δίκιο. Στα 19 του, ύστερα από μεγάλη επιμονή, καταφέρνει και βρίσκει ένα ερευνητικό πρόγραμμα νευροεπιστήμης στη Σιγκαπούρη.

Μένει για τέσσερις μήνες και συμβάλλει σε μελέτη που ερευνά την όρεξη, η οποία δημοσιεύεται στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Nature Neuroscience». Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, δημοσιεύει μελέτη για την αποτελεσματικότερη διάγνωση και πρόγνωση της Προμηκονωτιαίας Μυϊκής Ατροφίας, μιας νευρολογικής νόσου. Γίνεται δεκτός στο καλοκαιρινό ερευνητικό πρόγραμμα του Πολυτεχνείου EPFL της Λωζάννης, όπου εργάζεται για τέσσερις μήνες στο πλάι του διάσημου ερευνητή Gregoire Courtine.

Εκεί συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας νέας θεραπείας για τη ρύθμιση της πίεσης του αίματος σε ασθενείς με τραύμα στον νωτιαίο μυελό, η οποία δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Nature». Επιστροφή στην Ελλάδα. COVID, καραντίνα, διάβασμα, αποφοίτηση από την Ιατρική Αθηνών με «Άριστα» και ύστερα πάλι φυγή για το αδύνατο. Η επιτυχία του στις εξετάσεις USMLE του ανοίγει τον δρόμο για τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ.

Γίνεται δεκτός σε θέση μεταδιδακτορικού ερευνητή στο UCSF του San Fransisco, εκείνος ωστόσο επιλέγει να βρεθεί ξανά στο EPFL της Ελβετίας, γιατί θέλει να επιστρέψει στην ομάδα τού Gregoire Courtine, ο οποίος είναι αποφασισμένος να κάνει τους ανθρώπους με παραπληγία να περπατήσουν ξανά.

Νέες θεραπείες

«Η επαφή μου με ασθενείς με παράλυση ξεκίνησε όταν ως φοιτητής της Ιατρικής συμμετείχα στη φροντίδα ασθενών με τραύμα στον νωτιαίο μυελό. Είδα την καθημερινότητά τους και συνειδητοποίησα πόσο δύσκολο είναι για κάποιον να χάνει από νεαρή ηλικία την ανεξαρτησία του λόγω παράλυσης. Σημαντικές χαρές της καθημερινότητας, που για τους περισσότερους από εμάς είναι αυτονόητες, όπως το να αγκαλιάσεις κάποιον που αγαπάς, για εκείνους αποτελούν απραγματοποίητο όνειρο. Ως γιατρός, δεν θα μπορούσα να αλλάξω τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Μέσω της έρευνας όμως έχω την ελπίδα και το όνειρο της ανάπτυξης νέων θεραπειών που θα αλλάξουν ριζικά τις ζωές ανθρώπων με παράλυση στο μέλλον».

«Στην ομάδα NeuroRestore, στο Πολυτεχνείο EPFL της Ελβετίας, αναπτύσσουμε νέες θεραπείες για άτομα με παράλυση λόγω τραύματος στον νωτιαίο μυελό. Ο νωτιαίος μυελός είναι ένας σωλήνας με καλώδια που μεταφέρουν τις σκέψεις από τον εγκέφαλο στους μυς για να κινηθούμε. Όταν κάποιος παθαίνει τραύμα στον νωτιαίο μυελό αυτά τα καλώδια κόβονται και η ροή της πληροφορίας σταματάει. Πρόσφατα, η ομάδα μας ανέπτυξε μία ψηφιακή γέφυρα, η οποία επανασυνδέει τον εγκέφαλο με τον νωτιαίο μυελό μετατρέποντας τις σκέψεις σε ενέργειες», συνεχίζει.

«Η γέφυρα λειτουργεί ως εξής: Εμφυτεύονται αισθητήρες στο κρανίο του ασθενούς, οι οποίοι διαβάζουν τη δραστηριότητα της περιοχής του εγκεφάλου που ελέγχει την κίνηση. Αυτή η πληροφορία αποκωδικοποιείται με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να ξέρουμε κάθε στιγμή τι κίνηση θέλει να κάνει ο ασθενής. Με βάση αυτή την πληροφορία, διεγείρουμε με ηλεκτρισμό τα καλώδια του νωτιαίου μυελού κάτω από την περιοχή της βλάβης για να σταλεί το μήνυμα μέσω των νεύρων στους μυς και ο ασθενής να μπορέσει να ξαναπερπατήσει. Στόχος μας είναι να εφαρμόσουμε αυτή τη θεραπεία σε περισσότερους ασθενείς και στη συνέχεια να οργανώσουμε μία μεγάλη κλινική μελέτη, η οποία θα αξιολογεί την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της ψηφιακής γέφυρας. Αν η μελέτη είναι επιτυχής, θα ζητήσουμε έγκριση από ρυθμιστικές αρχές, όπως ο FDA της Αμερικής, ώστε η θεραπεία να γίνει διαθέσιμη στο ευρύ κοινό. Το αισιόδοξο σενάριο είναι η ψηφιακή γέφυρα να χρησιμοποιείται ευρέως εντός δεκαετίας.

Πιστεύω ότι η ομάδα μας κάνει τα αδύνατα δυνατά για να αλλάξει τη ζωή ανθρώπων με παράλυση. Αισθάνομαι πως συμμετέχω σε ένα επαναστατικό εγχείρημα, που βελτιώνει τις ζωές συνανθρώπων μας, κατανοώντας τις λειτουργίες του νευρικού μας συστήματος και παρεμβαίνοντας σε αυτές. Αυτό με κάνει να ξυπνάω κάθε πρωί με αισιοδοξία».

«Θα αναγεννήσω τα καλώδια του νωτιαίου μυελού που εχουν κοπεί»

Όσο για τους επόμενους στόχους του Αχιλλέα Λασκαράτου; «Να αναγεννήσω τα κομμένα καλώδια του νωτιαίου μυελού έπειτα από τραύμα για να αποκαταστήσω την κίνηση των χεριών σε ασθενείς με τετραπληγία, λόγω τραύματος στον νωτιαίο μυελό. Μέσω της αναγέννησης των καλωδίων (νευρικών αξόνων) στοχεύω να αποκαταστήσω την επικοινωνία του εγκεφάλου με τον νωτιαίο μυελό με φυσικό τρόπο. Προς το παρόν τα πειράματά μου αφορούν ποντίκια, αλλά σκοπεύουμε σύντομα να προχωρήσουμε στην εφαρμογή της αναγεννητικής θεραπείας μας σε μαϊμούδες και τελικά σε ασθενείς».

Η επιστήμη κάνει θαύματα, όπως ακριβώς και η ζωή. Γι’ αυτό, σύμφωνα με τον Αχιλλέα, πρέπει να τη χαιρόμαστε, να είμαστε πολύπλευροι και δραστήριοι: «Τι κάνω στον ελεύθερο χρόνο μου; Λατρεύω να χορεύω λάτιν, να οργανώνω κοκτέιλ πάρτι για τους φίλους μου, να ταξιδεύω, να παίζω πιάνο, να χαλαρώνω στις Σπέτσες και να κατασκηνώνω στη φύση με την παρέα μου από τους προσκόπους. Κλείνοντας, θέλω να πω στα παιδιά που έδωσαν Πανελλαδικές, πως ακόμη κι αν δεν περάσουν στις πρώτες τους επιλογές, υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους. Φτάνει να τους ερευνήσουν…».

Δημοσιεύθηκε στην Απογευματινή