Αντώνιος Ντακανάλης στο parapolitika.gr: ''Επιθυμώ να συνδράμω στο πέρασμα από το στίγμα της ψυχικής υγείας στο εξειδικευμένο στήριγμα για όλους'' - Τι λέει για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα ρομπότ

Ο Αντώνιος Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), Kαθηγητής και Eπικεφαλής Eρευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, τo 2022 κατατάχθηκε ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας (wellbeing). Διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψηφιακής Υγείας, το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών και τη διαχείριση βάρους και πολλά χρηματοδοτούμενα προγράμματα σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Oxford και Yale.

Είναι επιστημονικά υπεύθυνος κλινικών και μονάδων ψυχικής υγείας, όπου και εφαρμόζει επιτυχώς τη χρήση τεχνολογιών αιχμής (τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα), online υπηρεσιών και θεραπειών εξειδικευμένης και εξατομικευμένης διεπιστημονικής προσέγγισης, καθώς και επιστημονικός συντονιστής πρωτοπόρων προγραμμάτων προάσπισης της ψυχικής υγείας και ευημερίας στο χώρο της εργασίας και του σύγχρονου Επιχειρείν (workplace wellness & employee wellbeing).

Συγκαταλέγεται στο 2% των περισσότερο διαδραστικών επιστημόνων με βάση τις αξιολογήσεις του Harvard και στη διεθνή έκδοση για την ιατρική φροντίδα Who’s Who.

Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και της Ακαδημίας Ψηφιακής Ιατρικής και έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό και επιστημονικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 230 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (π.χ. Nature Reviews Disease Primers).

- Κύριε καθηγητά, θέλω να ξεκινήσω με μία αφελή, αλλά πολύ δημοφιλή ερώτηση: Η Τεχνητή Νοημοσύνη (TN) στην Ψυχιατρική θα μπορούσε να οδηγήσει στην εγκατάσταση συνείδησης σε ένα “απλό” ρομπότ;

«Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις», ή απλούστερα για να απαντήσω αυτήν την ερώτηση θα πρέπει πρώτα να οριστεί η λέξη συνείδηση. Η λέξη προέρχεται από το απαρέμφατο του ρήματος συν+οίδα που σημαίνει γνωρίζω καλά, εξ ιδίας αντιλήψεως. Μιλάμε για μια πολυδιάστατη έννοια που συνδέεται με την ικανότητα μας να αντιλαμβανόμαστε και να αντιδρούμε σε ενδογενή και εξωγενή ερεθίσματα, καθώς και να διατηρούμε μια συνεχή αίσθηση του "εγώ". Στην ανθρώπινη εμπειρία, η συνείδηση συνδέεται συχνά με την αίσθηση της πείνας, της δίψας, του πόνου, των συναισθημάτων, των εμπειριών και των σκέψεων.

Τα ρομπότ μπορεί να προγραμματιστούν για να εκτελούν εργασίες, να προσομοιώνουν πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς όπως η αναγνώριση προσώπων ή η αλληλεπίδραση με ανθρώπους και να ανταποκρίνoνται σε συγκεκριμένες καταστάσεις με συγκεκριμένες ενέργειες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πραγματική συνείδηση, η ύπαρξη της οποίας απαιτεί πολύπλοκη νευρολογική δομή και διαδικασίες. Ακόμα και εάν ορίσουμε τη συνείδηση ως την έμφυτη ιδιότητα του ανθρώπου να ενεργεί με βάση ηθικούς κανόνες, θα έλεγα ότι οποιοδήποτε ρομπότ ακολουθεί αναγκαστικά τους ηθικούς κανόνες του προγραμματιστή του και ως εκ τούτου δεν μπορεί να έχει συνείδηση.

Θέλω να γινεί αντιληπτό ότι οι άψυχες μηχανές ΤΝ δεν έχουν αισθήματα, συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση, ούτε συνείδηση και τύψεις, προγραμματίζονται με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο και έτσι ενεργούν. Παρόλα αυτά, o ευαίσθητος τομέα της ψυχικής υγείας μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από την ΤΝ, αφού έχει την ικανότητα αφενός να αντλεί μεγάλο όγκο δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones και φορητές συσκευές και αφετέρου να αναλύει σε πραγματικό χρόνο όλα αυτά τα δεδομένα, ανιχνεύοντας πολύ έγκαιρα και με υψηλό βαθμό ακρίβειας, που φτάνει μέχρι και το 100% , διάφορα προβλήματα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ψυχωτικών, διατροφικών και διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, των διαταραχών της διάθεσης και των αυτοκτονιών, που είναι και το μείζον ζήτημα στην κλινική πράξη.

Πίσω όμως από την ενδιαφέρουσα ερώτηση σας, αντιλαμβάνομαι κάτι άλλο, τον προαιώνιο φόβο του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο και το φόβο μήπως το δημιούργημα αυτονομηθεί και βλάψει τον δημιουργό ή ορθότερα τον κατασκευαστή του.

Εδώ έχω να πω ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τα ρομπότ ή την ΤΝ αλλά τους ανθρώπους που τα προγραμματίζουν και να θέσουμε ρυθμιστικό πλαίσιο ως κοινωνία για τη χρήση της νέας τεχνολογίας «επ΄αγαθώ» του συνόλου. Τα ρομπότ ή η ΤΝ γενικότερα είναι σαν ένα υφαντό. Ο άνθρωπος φτιάχνει το σχέδιο, τα χρώματα, το στημόνι και το υφάδι.

Εγώ είμαι πεπεισμένος ότι θα τα καταφέρουμε και ότι θα υπάρξουν τεράστια οφέλη στην υγεία, στην οικονομία και στην επιστήμη. Εάν το σκεφτείτε, στον κόσμο μας υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη προβλημάτων. Το ένα είδος προκύπτει από αναποτελεσματικές τεχνολογίες και το άλλο προκύπτει από τις δικές μας ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη σε διάφορα επίπεδα, βλέπε την τραγωδία στα Τέμπη. Και τα δυο λύνονται εάν υπάρξει μηχανική νοημοσύνη και εάν διασφαλίσουμε ότι θα εξυπηρετεί πάντα το κοινό καλό! 

- Είχαμε τη δημιουργία αντιιικών φαρμάκων και εμβολίων κατά του νέου κορονοϊού με τη βοήθεια της ΤΝ. Γιατί δεν έχει προχωρήσει η χρήση της ΤΝ σε τέτοιο βαθμό, ώστε να έχουμε νέα ψυχιατρικά φάρμακα με την βοήθειά της;

Γιατί χρειάζεται εξειδίκευση, κατάρτιση, διεπιστημονική εμπειρία, τεχνογνωσία και πολλοί πόροι τόσο σε οικονομικό και ανθρώπινο επίπεδο, που τώρα, φρονώ ότι είμαστε πιο διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουμε, βλέποντας και τα οφέλη που, όπως επισημάνατε, επέφερε η ΤΝ στο κατεπείγον πανδημικό φαινόμενο.

Αυτή τη στιγμή σημαντικές εγχώριες αλλά και διεθνείς εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της υγείας, επενδύουν στην ΤΝ και την αξιοποιούν προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την επικινδυνότητα, το κόστος και τους χρόνους ανάπτυξης νέων φαρμάκων, καθώς και για να παρέχουν εξατομικευμένες λύσεις φροντίδας για τους ασθενείς. Μάλιστα, από 11 δισ. δολάρια που ήταν η αξία της αγοράς τoυ ΑΙ στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη το 2021 προβλέπεται να φτάσει τα 187 δισ. το 2030.

Σημαντική βέβαια δεν είναι μόνο η χρήση της ΤΝ στην επίσπευση της διαδικασίας ανάπτυξης νέων φαρμάκων για προβλήματα τόσο σωματικής όσο και ψυχικής υγείας, όσο και η αξιοποίηση της στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε δηλαδή το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος διαθέσιμης θεραπείας.

Προσωπικά, έχω χρησιμοποιήσει την ΤΝ από το 2017 σε ένα πρόγραμμα για την φαρμακοανθεκτική κατάθλιψη. Η ΤΝ μας βοήθησε να συλλέξουμε και να αξιολογήσουμε πλήθος δεδομένων από γενετικό υλικό μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου να προβλέπουμε με ακρίβεια ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον. Η πρόβλεψη αυτή μεταφράζεται σε ταχύτερη ίαση των ασθενών, βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και εξοικονόμηση πόρων.

Φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρίβειας, δηλαδή της προσαρμογής της θεραπεία στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής. 

- Κύριε καθηγητά, αληθεύει ή αποτελεί απλώς έναν αστικό μύθο ότι γνωρίζουμε την λειτουργία του ανθρωπίνου εγκεφάλου μόνον κατά το ¼ του συνόλου του, συνεπώς βρισκόμαστε πάρα πολύ μακριά από την ίαση των πρώτων ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων;

Αυτό το επιχείρημα κυκλοφορεί ευρέως, αλλά η επιστημονική ακρίβειά του είναι αμφίσημη.

Σίγουρα, η επιστήμη έχει καταφέρει να ανακαλύψει πολλά σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως οι διαδικασίες νευρομετάδοσης, οι περιοχές εγκεφάλου που σχετίζονται με συγκεκριμένες λειτουργίες και η επίδραση διαφόρων ουσιών στον εγκέφαλο. Εντούτοις, υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα πεδία και μεταβλητές, όπως η πλήρης κατανόηση της συνολικής λειτουργίας του ανθρώπινου νου, οι ακριβείς μηχανισμοί που βρίσκονται πίσω από διάφορες ψυχικές διαταραχές και εκείνοι που συντελούν στην φαρμακοανθεκτικότητα. Παρόλα αυτά, πολλές νόσοι σήμερα αντιμετωπίζονται πολύ καλά, άλλες καταστάσεις  όμως, όπως π.χ. η άνοια και ο αυτισμός μας προβληματίζουν.

- Τι είναι εκείνο το οποίο μας εμποδίζει να εισέλθουμε στα κατάβαθα του ανθρωπίνου εγκεφάλου, και μάλιστα στην εποχή της ΤΝ; Δεν φαντάζει τόσο αντιφατικό αυτό το γεγονός;

Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι το εμπόδιο! Έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε και πιστεύω ότι η εποχή της ΤΝ, που τώρα αρχίζει στην ψυχιατρική, φέρνει μια νέα δυναμική.

Στο πεδίο της έρευνας, η ΤΝ μπορεί να μας βοηθήσει να αποκωδικοποιήσουμε κάποια από τα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου, ενός πολύπλοκου οργάνου υπεύθυνου για τις γνωστικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικές μας δεξιότητες και αδεξιότητες.

Μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων σχετικά με τον εγκέφαλο από τη γενετική, τη νευροαπεικόνιση, τις γνωστικές αξιολογήσεις και πλέον τα smartphones. Η ΤΝ θα ωφελήσει σημαντικά με την ικανότητα της να συνδυάζει και να αναλύει ταχύτατα αυτό το μεγάλο όγκο δεδομένων, εντοπίζοντας μοτίβα και συσχετίσεις που θα μας βοηθήσουν να εμβαθύνουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν ψυχικές διαταραχές, ποιος ανταποκρίνεται καλύτερα σε ορισμένες θεραπείες και ποιος μπορεί να χρειάζεται άμεσα βοήθεια.

Επιπλέον, η  χρήση των Βig Data σε συνδυασμό με την ΤΝ θα συμβάλει στην περαιτέρω κατανόηση των αιτιολογικών μηχανισμών των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων, στον εντοπισμό ατόμων υψηλού κινδύνου ή όσων κινδυνεύουν να υποτροπιάσουν, στην ανάπτυξη νέων προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας και φυσικά στην ανάπτυξη νέων στοχευμένων, εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τα μοναδικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου, που είναι το μεγάλο στοίχημα στον τομέα της ψυχικής υγείας.

 -Στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών κάνατε λόγο για ενίσχυση της ψυχική υγείας μέσω πρωτοποριακών εφαρμογών ΤΝ. Πείτε μας δυο λόγια για αυτό.

Σήμερα, 1 άνθρωπος στους 5 δυσλειτουργεί και υποφέρει από συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, καταστάσεις, που κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε απώλεια παραγωγικότητας. Αυτήν την πραγματική ανθρώπινη ανάγκη έρχεται να καλύψει η δημιουργία καινοτόμων εφαρμογών ΤΝ για έξυπνα κινητά τηλέφωνα που αναπτύξαμε με την ομάδα μου.

Οι καινοτόμες εφαρμογές μας, που θα είναι  διαθέσιμες και στην Ελλάδα σύντομα, μπορούν όχι μόνο να εντοπίζουν έγκαιρα και έγκυρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης αλλά και ενισχύουν την ψυχική υγεία και ευημερία των φοιτητών, εργαζομένων και αθλητών προσφέροντας κλιμακωτή υποστήριξη και εξατομικευμένες, ολιστικές και κλινικά τεκμηριωμένες λύσεις ευεξίας, ευθυγραμμισμένες με τις εκάστοτε ανάγκες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε χρήστη. Οι εφαρμογές θα προσαρμοστούν καταλληλά ώστε να προσφέρουν υπηρεσίες και στους ασθενείς με χρόνια νοσήματα.

-Σας τρομάζει η ΤΝ;

Αξιοποιώ τις τεχνολογίες αιχμής, TN και VR (εικονική πραγματικότητα), στον ευαίσθητο τομέα της ψυχικής υγείας προς όφελος όσων υποφέρουν ή δυσλειτουργούν.

Είναι αλήθεια όμως ότι ζούμε σε μια εποχή τεχνολογικών εξελίξεων εκθετικού ρυθμού. Παρόλα αυτά, εγώ τρομάζω με την νοημοσύνη και την νοοτροπία “κολλημένων” ανθρώπων και αργόσυρτων κοινωνιών.

Το πιο θλιβερό αυτή τη στιγμή είναι ότι η επιστήμη και η τεχνολογία συγκεντρώνουν γνώση γρηγορότερα από ότι η κοινωνία συγκεντρώνει σοφία. Για αυτό είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι σε όποιον τομέα και να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία, θα εξυπηρετεί το κοινό καλό.

-Μία άκρως προκλητική ερώτηση: Πιστεύετε στην ύπαρξη του Θεού; Πιστεύετε ότι υπάρχει μία ανώτερη δύναμη, πνευματική και διανοητική, πέραν από εκείνη του ανθρωπίνου εγκεφάλου;

Ο επιστήμονας που διαπιστώνει την ομορφιά της γνώσης αλλά και το ανεπαρκές των μηχανισμών ερμηνείας των φαινομένων, έχει χώρο για πίστη με την έννοια της εμπιστοσύνης και επιθυμία για Θεό που είναι το άνοιγμα σε έναν άλλο κόσμο.

Όταν ο επιστήμονας λατρέψει τα επιτεύγματα του και αποκτήσει την αίσθηση ή καλύτερα τη ψευδαίσθηση ότι γνωρίζει τα πάντα και ότι μέσω της ανθρώπινης ή μηχανικής νοημοσύνης μπορεί να τα ελέγξει όλα, όταν χάσει την αίσθηση του μέτρου δηλαδή, τότε γίνεται εκείνος «παντογνώστης» και «παντοδύναμος» και κατά συνέπεια δεν αφήνει χώρο για κάτι άλλο, μεγαλύτερο έξω από αυτόν, πολύ περισσότερο για το Θεό.

Εξομολογούμαι ότι ανήκω στην πρώτη κατηγορία.

Το ερώτημα περί Θεού αποτελεί το κύριο ερώτημα της Φιλοσοφίας .Η «Πρώτη Αρχή» των Προσωκρατικών, το «Πρώτο Κινούν Ακίνητο» του Αριστοτέλη, η «Παγκόσμια Βούληση» του Σοπενχάουερ και το «Είναι» του Heidegger είναι φιλοσοφικές έννοιες που υποδηλώνουν αυτό που στη θεολογική γλώσσα καλείται «Θεός». Ουσιαστικά όταν ρωτάμε αν υπάρχει Θεός, ρωτάμε αν υπάρχει νόημα στον κόσμο ή αν ζούμε «ηκεί και ως έτυχεν» ή αλλιώς «Φάγωμεν, πίωμεν αύριο γαρ αποθνήσκωμεν και πέραν του τάφου ουδέν».

Το ανθρώπινο είδος εμφανίστηκε στη γη και ακολούθησε μια εξελικτική πορεία, πιθηκάκια στην αρχή, ανθρωπίδες στην συνέχεια, homo habilis, homo erectus και homo sapiens σήμερα.

Σε αυτήν την πορεία, βλέπουμε ότι ο άνθρωπος διαθέτει μια δύναμη μέσα του που τον ωθεί στην συνεχή βελτίωση, στην αυθυπέρβαση, στην επιδίωξη του απόλυτου που, βέβαια , δεν θα φτάσει ποτέ. Αυτή η δύναμη που κινεί την Ιστορία, κατά πολλούς, είναι o «Θεός».

- Μία τελευταία ερώτηση: Πώς βλέπετε τον εαυτό σας στο μέλλον και ποιοι είναι οι στόχοι σας;

Οι πολιτικές σχετικά με τις ανάγκες της σύγχρονης ψυχικής υγείας στην χώρα μας είναι ελλιπείς, ειδικότερα στην επαρχία. Παρόλα που γίνονται προσπάθειες προς την σωστή κατεύθυνση, έχουμε ακόμα να δώσουμε πολλές και σκληρές μάχες. Και για μένα, οι μεγαλύτερες μάχες είναι η μεγάλη μετάβαση στην ψηφιακή ψυχική υγειά και το οριστικό πέρασμα από το στίγμα στο εξατομικευμένο στήριγμα για όλους! Σε αυτές τις μάχες, θέλω και είμαι έτοιμος να συνδράμω.

Φιλοδοξώ να μεταφέρω στη πατρίδα μου καινοτόμες ιδέες, την τεχνογνωσία και την εμπειρία που απέκτησα στο εξωτερικό στον ευαίσθητο χώρο της ψυχικής υγείας επ' αγαθώ της κοινωνίας.

Αυτό είναι για εμένα το νόημα πίσω απ' όλες μου τις επιλογές, να μπορέσω, από όποιο μετερίζι, να προσφέρω στο συνάνθρωπο μου ένα καλύτερο αύριο και κυρίως σε όποιον υποφέρει και υπολειτουργεί.