Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μια χρόνια πάθηση των πνευμόνων που στον Δυτικό κόσμο οφείλεται κυρίως στο κάπνισμα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αποτελεί την 3η αιτία νοσηρότητας και θνητότητας παγκοσμίως και υπολογίζεται ότι ετησίως ευθύνεται για περισσότερους από 3 εκατομμύρια θανάτους. Παρά το γεγονός ότι η νόσος εμφανίζεται με διάφορα συμπτώματα, όπως βήχα, πτύελα ή αίσθημα κακουχίας, το κύριο και βασανιστικότερο σύμπτωμα είναι η δύσπνοια.

Η δύσπνοια στους ασθενείς με ΧΑΠ ποικίλει σε ένταση ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου ωστόσο το κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι επιδεινώνεται στην κόπωση. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ασθενείς προκειμένου να αποφύγουν αυτό το τόσο βασανιστικό αίσθημα περιορίζουν τη δραστηριότητά τους και υιοθετούν έναν καθιστικό τρόπο ζωής. Το αποτέλεσμα είναι η επιβάρυνση της φυσικής τους κατάστασης, η ατροφία των σκελετικών τους μυών και η προοδευτική μείωση της φυσικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας που τους καθιστά πλήρως εξαρτημένους καθώς αδυνατούν ακόμη και να αυτοεξυπηρετηθούν. Αυτή η προοδευτική εγκατάσταση «αναπηρίας» επιβαρύνει, όπως είναι αναμενόμενο, και την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς και επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής του.

Η λύση για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος επιδείνωσης της φυσικής κατάστασης λόγω δύσπνοιας και η αδυναμία πραγματοποίησης οποιασδήποτε δραστηριότητας λόγω κακής φυσικής κατάστασης που περιγράψαμε παραπάνω είναι η άσκηση. Η συστηματική άσκηση οδηγεί σε βελτίωση της καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας, ενδυναμώνει το μυοσκελετικό σύστημα, βοηθά στον έλεγχο του σωματικού βάρους και βελτιώνει σημαντικά την ψυχολογία του ασθενούς, καθιστώντας τον ικανότερο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Είναι γεγονός ότι οι ενδυναμωμένοι σκελετικοί μυς έχουν μικρότερες απαιτήσεις σε οξυγόνο συγκριτικά με τους ατροφικούς μυς γεγονός, που σημαίνει ότι οι ασθενείς με περισσότερο γυμνασμένους μυς εμφανίζουν λιγότερη δύσπνοια στην προσπάθεια. Επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η άσκηση ωφελεί όλους ανεξαρτήτως τους ασθενείς με ΧΑΠ, ακόμη και εκείνους με έντονα συμπτώματα.

Το καταλληλότερο πρόγραμμα άσκησης για έναν ασθενή με ΧΑΠ παρέχεται μέσα από τη συμμετοχή του σε ένα πρόγραμμα αποκατάστασης. Τα δομημένα προγράμματα αποκατάστασης ωστόσο, δεν περιλαμβάνουν μόνο άσκηση αλλά σκοπό έχουν να εκπαιδεύσουν τον ασθενή σχετικά με το νόσημά του και να τον βοηθήσουν να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Η άσκηση γίνεται βάση εξατομικευμένου προγράμματος αερόβιων ασκήσεων και ασκήσεων ενδυνάμωσης, δομημένο πάνω στον κάθε ασθενή ανάλογα με τις ανάγκες του και υπό την επίβλεψη ενός ειδικού και εκπαιδευμένου εργοφυσιολόγου (γυμναστή). Στα προγράμματα αποκατάστασης, επίσης, συμμετέχουν φυσιοθεραπευτές που διδάσκουν στους ασθενείς τεχνικές αναπνοής ώστε να αισθάνονται λιγότερη δύσπνοια, διατροφολόγοι και ψυχολόγοι. Τέλος, ο Πνευμονολόγος βελτιστοποιεί τη θεραπεία του ασθενούς και παρακολουθεί την πρόοδό του. Η συμμετοχή των ασθενών σε προγράμματα αποκατάστασης οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων και της ποιότητας ζωής τους, σε μείωση των παροξύνσεων και σε αύξηση της επιβίωσης.

Παρά τα αποδεδειγμένα ευεργετικά αποτελέσματα των προγραμμάτων πνευμονικής αποκατάστασης για τους ασθενείς με ΧΑΠ στη χώρα μας, τα κέντρα που παρέχουν τέτοια προγράμματα είναι ελάχιστα, δεν χρηματοδοτούνται από το σύστημα υγείας και υποστηρίζονται κυρίως από τις πανεπιστημιακές σχολές. Τα ελάχιστα αυτά κέντρα όμως δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των ασθενών.

Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία με την υποστήριξη της βιοφαρμακευτικής εταιρείας Chiesi Hellas έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο που ονομάζεται «Ζωή με ΧΑΠ». Στην ιστοσελίδα www.zoimehap.gr οι ασθενείς μπορούν να παρακολουθήσουν ειδικά βίντεο που τους καθοδηγούν να ασκηθούν μέσα στο χώρο του σπιτιού τους. Οι ασκήσεις αφορούν τόσο τους αναπνευστικούς όσο και τους σκελετικούς μυς. Πραγματοποιούνται πάντα με σε καθιστή θέση ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος πτώσης και τραυματισμού αλλά και για μεγαλύτερη άνεση του ασθενούς. Οι ασκήσεις δεν απαιτούν ειδικό εξοπλισμό ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται σαν βάρη μικρά μπουκάλια νερό ή κάποιο κοντάρι σκούπας για την εκγύμναση των άκρων χωρίς σημαντική επιβάρυνση. Σε όσους ασθενείς χρησιμοποιούν οξυγονοθεραπεία οι ασκήσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με ταυτόχρονη χορήγηση οξυγόνου. Σε όλες τις περιπτώσεις οι ασθενείς θα πρέπει να έχουν την έγκριση του προσωπικού τους ιατρού ότι μπορούν να ασκηθούν. Το πρόγραμμα «Ζωή με ΧΑΠ» μπορεί να προταθεί από τους θεράποντες Πνευμονολόγους με στόχο να σπάσει ο φαύλος κύκλος καθιστικής ζωής - κακής φυσικής κατάστασης και να οδηγήσει σε βελτίωση της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Η Ελληνική Πνευμονολογική εταιρεία ωστόσο, προχωράει και σε επόμενα βήματα για να προσφέρει άσκηση σε ασθενείς με ΧΑΠ στην κοινότητα. Η προσπάθεια χρηματοδότησης των προγραμμάτων αποκατάστασης από το σύστημα υγείας έχει αρκετό δρόμο ακόμη, αλλά γίνονται προσπάθειες για την πιλοτική αρχικά λειτουργία προγραμμάτων αποκατάστασης σε κάποιους μεγάλους δήμους της χώρας. Με τον τρόπο αυτό στοχεύουμε να γίνει γνωστή η αποκατάσταση και τα οφέλη της στην κοινωνία αλλά και να ευαισθητοποιηθούν οι φορείς της πολιτείας σχετικά με τη σημασία ύπαρξης τέτοιων προγραμμάτων. Το ευτύχημα είναι ότι το εν λόγω εγχείρημα φαίνεται να αγκαλιάζεται με ενθουσιασμό από τους αρμόδιους και αισιοδοξούμε ότι τελικά θα υλοποιηθεί με επιτυχία.

Ανδριάνα Παπαϊωάννου,

Υπεύθυνη της Ομάδας Εργασίας «Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια» της ΕΠΕ, Επίκουρη Καθηγήτρια Πνευμονολογίας Ε.Κ.Π.Α., Α’ Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική του Γ.Ν.Ν.Θ.Α. «Η Σωτηρία»