Μετά από τριάντα χρόνια Ευρωπαικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων, δέκα χρόνια κρίσης, και δύο χρόνια COVID, την εποχή της κυκλικής οικονομίας και της απανθρακοποίησης,  στην Ελλάδα της πραγματικότητας (όχι των μύθων και των μεγαλόσχημων διακηρύξεων) η εικόνα της διαχείρισης  του νερού κάθε άλλο παρά success story μπορεί να χαρακτηρισθεί. Μερικά παραδείγματα επιβεβαιώνουν  το συμπέρασμα:

  • Από το 1991 ψηφίσθηκε η οδηγία 91/271. Ομως μέχρι σήμερα δεκάδες βιολογικοί Α, Β και Γ προτεραιότητας δεν έχουν κατασκευασθεί όπως, με βάση την οδηγία, ήταν υποχρεωμένη η Ελλάδα να πράξει.
  • Η επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων είναι κάτω από το 5%.
  • Πολλά νησιά μας, που το καλοκαίρι «βουλιάζουν» από τους τουρίστες, αγοράζουν νερό από υδροφόρα πλοία με 10-12 €/κμ και άλλα διακόπτουν την παροχή νερού για ώρες ή και μέρες με ανυπολόγιστη οικονομική ζημιά για την τουριστική βιομηχανία, διότι χάλασε μία αντλία  των 1.500€ και κανείς υπεύθυνος δεν μερίμνησε να υπάρχει εφεδρεία στην αποθήκη.
  • Δεκάδες βιολογικοί καθαρισμοί δεν λειτουργούν ενώ όλο και περισσότερες ακτές κολύμβησης εμφανίζουν «ύποπτες φυσσαλίδες».
  • Τα δίκτυα ύδρευσης έχουν απώλειες που όχι σπάνια, ξεπερνάνε το 50% και τα χρήματα που δαπανώνται για έλεγχο των διαρροών πολλές φορές επενδύονται σε εξοπλισμούς που μένουν αχρησιμοποίητοι και απαξιώνονται.
  • Η εισπραξιμότητα του τιμολογημένου νερού πολλές φορές δεν ξεπερνάει το 40%. Και συνήθως αυτοί που δεν πληρώνουν δεν είναι οι «φτωχοί» μικροκαταναλωτές αλλά αυτοί των 150 και 200 κμ κατανάλωσης νερού το μήνα.
  • Και τέλος ας μη μιλήσουμε για το νερό άρδευσης. Για τα χωμάτινα κανάλια διανομής και την τιμολόγηση (όταν αυτή γίνεται) με το στρέμμα και όχι με την κατανάλωση.

Δεκάδες άλλα παραδείγματα θα μπορούσαν να αναφερθούν. Όμως το ερώτημα είναι τι πρέπει να γίνει. Μερικές σκέψεις και προτάσεις είναι οι παρακάτω:

  1. Οι φορείς διαχείρισης του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης σήμερα, εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης, είναι οι ΔΕΥΑ ή οι υπηρεσίες ύδρευσης αποχέτευσης των Δήμων. Οι φορείς αυτοί είναι μικροί και κατακερματισμένοι με αποτέλεσμα, ειδικότερα οι μικρότερες ΔΕΥΑ (υπάρχουν ΔΕΥΑ με μόλις 10.000 – 15.000 συνδέσεις) και οι Δήμοι να μην μπορούν (παρά τις ηρωικές προσπάθειες κάποιων στελεχών των ΔΕΥΑ),  να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες τεχνικοοικονομικής διαχείρισης. Επομένως οι ΔΕΥΑ (οι Δήμοι που δεν έχουν ΔΕΥΑ θα πρέπει να συμβληθούν για την ύδρευση – αποχέτευση με κάποια ΔΕΥΑ),  πρέπει να αποκτήσουν ένα κρίσιμο μέγεθος ικανό να διασφαλίσει στοιχειώδεις προυποθέσεις επιβίωσης. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με συγχωνεύσεις (υποχρεωτικές ή με πολύ ισχυρά κίνητρα?) των υπαρχόντων ΔΕΥΑ σε επίπεδο Περιφερειακής ενότητας ή και Περιφέρειας.
  2. Σήμερα υπάρχει κατά κανόνα αντιστοίχιση Δήμου – ΔΕΥΑ. Αυτό μετατρέπει τις ΔΕΥΑ σε παραμάγαζα του εκάστοτε Δημάρχου και τις υποτάσσει στις λαικιστικές και ψηφοθηρικές πολιτικές. Οι ΔΕΥΑ κατά κανόνα, παρά την όποια αντίσταση κάποιων στελεχών, λειτουργούν σαν μηχανισμοί προσλήψεων παλιότερα και διαφόρων ρουσφετιών σήμερα. Η απογαλάκτιση των ΔΕΥΑ από τους Δήμους μπορεί να γίνει μόνο με συνενώσεις και συγχωνεύσεις. Αυτό θα επιτρέψει σταδιακά οι διοικήσεις να αποκτήσουν επαγγελματική σύνθεση και να κρίνονται από τα αποτελέσματα με κριτήρια την βιώσιμη διαχείριση του νερού, την προστασία του περιβάλλοντος, την εξυπηρέτηση της Δημόσιας υγείας και την προστασία των αδύναμων στρωμάτων του πληθυσμού.
  3. Το νερό είναι Δημόσιο αγαθό και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι ΔΕΥΑ που λαμβάνουν τις αποφάσεις για την τιμολόγηση, την είσπραξη και την προστασία της ποιότητας του νερού, πρέπει να παραμείνουν οργανισμοί Δημοσίου συμφέροντος. Ομως θα πρέπει να επανεξετασθεί το νομικό καθεστώς λειτουργίας τους στην κατεύθυνση να αποκτήσουν μεγαλύτερη ευελιξία στην λειτουργία τους. Παράλληλα οι ΔΕΥΑ δεν πρέπει να διστάσουν, σύνθετες υπηρεσίες όπως λειτουργίες εγκαταστάσεων, διαχείριση συστημάτων digital water κλπ να τις κάνουν outsourcing σε ιδιωτικές εταιρείες. Με σύγχρονες μορφές συμβάσεων όπως ΣΔΙΤ, performance contracts κλπ. Υπάρχει πλούσια εμπειρία στο εξωτερικό και πρέπει να αξιοποιηθεί.
  4. Τέλος, οι ενοποιημένες, μεγάλες και αποτελεσματικές ΔΕΥΑ, θα μπορούσαν να αναλάβουν και την διαχείριση του αρδευτικού νερού. Με επενδύσεις σε υποδομές αλλά και με σύγχρονα κριτήρια διανομής και τιμολόγησης.

Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές ελπιδοφόρες αλλαγές στους τομείς  της ψηφιοποίησης του κράτους, της μείωσης της γραφειοκρατίας, της φορολογίας. Θα θέλαμε να δούμε και αντίστοιχες μικρές «επαναστάσεις» στον τομέα του νερού.

*Ο Διονύσης Γεωργόπουλος είναι Διευθύνων Σύμβουλος της ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΑΕ