Το γλαύκωμα είναι μια ιδιαίτερα σοβαρή ομάδα παθήσεων του ματιού που χαρακτηρίζεται από την προοδευτική και μη αναστρέψιμη βλάβη του οπτικού νεύρου.

Ο «σιωπηλός» κλέφτης της όρασης όπως τον χαρακτηρίζει ο Dr. Στέλιος Δ. Καρδιτσάς, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, MD, PharmD, PhD, ιδρυτής του Ελληνικού Οφθαλμολογικού Ιατρείου Αποκατάστασης Χαμηλής Όρασης, αφορά περισσότερους από 50 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, εκ των οποίων 150.000 Έλληνες, καθιστώντας το την δεύτερη μεγαλύτερη αιτία τύφλωσης μετά τον καταρράκτη!

Η χαρτογράφηση του γλαυκώματος από τον Dr. Στέλιο Δ. Καρδιτσά για τα PARAPOLITIKA.gr απαντά σε όλους του προβληματισμούς και τις απορίες μας γι’ αυτήν την πάθηση των ματιών που τόσο πολύ μας απασχολεί:

Το γλαύκωμα πλήττει το οπτικό νεύρο το οποίο είναι ουσιαστικά το «καλώδιο» που μεταφέρει όλα τα οπτικά ερεθίσματα από το μάτι προς τον εγκέφαλο και αποτελείται από πολλές νευρικές ίνες, κάθε μία από τις οποίες είναι υπεύθυνη για την μεταφορά των οπτικών μας ερεθισμάτων από ένα συγκεκριμένο σημείο του οπτικού μας πεδίου.

Προέρχεται από την λέξη «γλαύκος» που σημαίνει γαλάζιος ή λαμπρός. Ο όρος υπάρχει από την εποχή του Ιπποκράτη αλλά στην αρχαιότητα περιλάμβανε μεγαλύτερο φάσμα παθήσεων του ματιού ενδεχομένως και του καταρράκτη.

Φυσικό αποτέλεσμα της πρόκλησης βλάβης σε μια οποιαδήποτε δεσμίδα των ινών του οφθαλμού έχει σαν αποτέλεσμα την ελάττωση και απώλεια όρασης στο τμήμα του χώρου που αυτή αντιστοιχεί. Οι κατεστραμμένες ίνες δεν είναι δυνατόν να αναγεννηθούν και ακολούθως το τμήμα του οπτικού πεδίου που υπάρχει απώλεια όρασης δεν επανέρχεται. Αυτό σημαίνει πως η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση του γλαυκώματος είναι καθοριστικής σημασίας!

Γλαύκωμα: ΟΜΑΔΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Οι αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν γλαύκωμα είναι πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους. Όλες όμως έχουν σαν κοινό παρανομαστή την αύξηση της πίεσης στο εσωτερικό του ματιού σε επίπεδα πάνω από τα όρια αντοχής του οπτικού νεύρου. Τα όρια εξαρτώνται ανά περίπτωση, αφού κάποιες τιμές πίεσης που θεωρούνται φυσιολογικές για κάποια άτομα, μπορεί να χαρακτηριστούν επικίνδυνες για κάποια άλλα.

Οι άνθρωποι που έχουν συμπληρώσει το 40ο έτος της ηλικίας τους πρέπει απαραιτήτως να ελέγχονται ετησίως για γλαύκωμα με μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης (τονομέτρηση) και αδρό έλεγχο του οπτικού νεύρου. Η πίεση των ματιών δεν σχετίζεται άμεσα με την αρτηριακή, καθότι ασθενής με αρτηριακή πίεση μπορεί να έχει χαμηλή πίεση και αντιστρόφως. Ωστόσο, συγκεκριμένα προβλήματα υγείας όπως υπέρταση, διαβήτης, υποθυρεοειδισμός μπορεί να προδιαθέσουν για γλαύκωμα, όπως και ομάδες που λαμβάνουν κορτιζόνη για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Η κληρονομικότητα είναι άλλος ένας παράγοντας προδιάθεσης για γλαύκωμα. Άτομα που έχουν λοιπόν συγγενείς εξ αίματος με γλαύκωμα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά και συχνά. Να σημειωθεί πως η τηλεόραση, οι υπολογιστές και το διάβασμα δεν ανήκουν στις αιτίες που προκαλούν γλαύκωμα. Άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες γλαυκώματος είναι: η φυλή (ισπανική ή αφρικανική), μυωπία ή υπερμετρωπία, ο λεπτός κερατοειδής, παλιοί τραυματισμοί στο μάτι, προβλήματα με το κυκλοφορικό, επεισόδια άπνοιας.

Γλαύκωμα: ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ

Για να διατηρήσει το σχήμα και την λειτουργικότητά του, το μάτι πρέπει απαραιτήτως να έχει ένα επίπεδο πίεσης που καλούμε ενδοφθάλμια πίεση. Εάν αυτή αυξηθεί σε όρια μεγαλύτερα του κανονικού, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο οπτικό νεύρο, είτε με απευθείας επίδραση στην οπτική θηλή, είτε στραγγαλίζοντας τα μικρά αγγεία που το θρέφουν. Υπεύθυνο για την πίεση του ματιού, είναι ένα υγρό που λέγεται υδατοειδές και το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση συνεχούς ανανέωσης. Όσο περισσότερο παράγεται από το μάτι, τόση ποσότητα απομακρύνεται από το αποχετευτικό σύστημα (που ονομάζεται γωνία) του ματιού προκειμένου να υπάρχει μια δυναμική ισορροπία.
Αν για οποιοδήποτε λόγο δεν έχει καταστεί εφικτή η δυνατότητα απομάκρυνσης επαρκούς ποσότητας του υδατοειδούς, το παραγόμενο υγρό συσσωρεύεται, αυξάνοντας την πίεση του ματιού. Γι’ αυτό και οι σύγχρονες θεραπείες για το γλαύκωμα εστιάζουν στην βελτίωση της βατότητας της γωνίας, είτε με φάρμακα και χρήση laser, είτε με επέμβαση.

ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΙΕΣΗ ΚΑΙ ΓΛΑΥΚΩΜΑ

Φυσιολογικές τιμές της ενδοφθάλμιας πίεσης θεωρούνται όταν είναι μεταξύ 12 και 22mmHg. Παρόλα αυτά, το πόσο χαμηλή πρέπει να είναι ώστε να θεωρείται ασφαλής, εξαρτάται από τον κάθε ασθενή διαφορετικά. Και αυτό γιατί υπάρχει περίπτωση τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης που είναι εντός των ορίων, να προκαλέσουν γλαύκωμα. Ομοίως, άνθρωποι με υψηλότερη πίεση της φυσιολογικής, μπορεί να μην παρουσιάζουν, εμφανή τουλάχιστον, βλάβη στο οπτικό νεύρο. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται οφθαλμική υπερτονία και απαιτεί στενή παρακολούθηση ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος για τυχόν μετάπτωση σε συμπτωματική νόσο. Προληπτικά, υπάρχει η πιθανότητα φαρμακευτικής αγωγής προληπτικά.

ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΓΛΑΥΚΩΜΑΤΟΣ

Υπάρχουν πολλές κατηγορίες γλαυκώματος με διαφορετικά συμπτώματα και ενδείξεις. Πιο συγκεκριμένα:

• Χρόνιο απλό γλαύκωμα: Είναι η συνηθέστερα αλλά και πιο… ύπουλη μορφή γλαυκώματος, έχοντας την φήμη του «σιωπηλού κλέφτη της όρασης». Αυτό συμβαίνει γιατί ο ασθενής δεν νιώθει καθόλου πόνο, καμιά ερυθρότητα στα μάτια αλλά και κανένα άλλο σύμπτωμα. Η γωνία – αποχέτευση του ματιού για το υδατοειδές παραμένει ανοιχτή (γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας) αλλά σταδιακά χάνει τη λειτουργικότητά της.
• Γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης: από αυτήν πάσχουν κυρίως ασθενείς που μπορούν να εμφανίσουν αλλοιώσεις του οπτικού νεύρου ενώ η ενδοφθαλμική πίεσή τους παραμένει φυσιολογική. Για τον εύκολο εντοπισμό ακόμη και των πιο μικρών αλλοιώσεων και άρα στην πρόληψη, μπορούμε να βασιστούμε στις νέες τεχνολογίες απεικόνισης των ινών του οπτικού νεύρου.
• Οξύ γλαύκωμα: σε ορισμένα άτομα που συνήθως έχουν μικρά μάτια και ίσως πάσχουν από υπερμετρωπία, η ίριδα βρίσκεται πολύ κοντά στην γωνία του ματιού με αποτέλεσμα αυτή να στενεύει και να μειώνεται η λειτουργικότητά της. Μάλιστα, σε συνθήκες όπως στο ημίφως ή το σκοτάδι, η ίριδα έχει την τάση να μετακινείται ακόμη πιο μπροστά, οδηγώντας σε απότομη αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης και σε πλήρη απόφραξη της γωνίας του ματιού. Ο ασθενής υποφέρει από οξύτατους πόνους στο μάτι, θόλωση της όρασης και χρωματιστούς κύκλους σαν ουράνια τόξα γύρω από τα φώτα, πονοκεφάλους, ναυτίες και εμετούς. Πρόκειται για μια απολύτως επείγουσα κατάσταση η οποία εάν δεν αντιμετωπιστεί αμέσως, μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση ακόμα και σε διάστημα λίγων ωρών!
• Γλαύκωμα από κορτικοειδή: οποιαδήποτε χρήση κορτιζονούχων φαρμάκων μπορεί να ανεβάσει σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες την πίεση των ματιών, γιατί τα φάρμακα αυτά έχουν απευθείας δράση στο μηχανισμό αποχέτευσης του ματιού. Με την παύση των κορτιζονούχων, η πίεση επανέρχεται στα κανονικά της επίπεδα εκτός από περιπτώσεις μακροχρόνιας χρήσης όπου η πίεση μπορεί να παραμείνει ανεβασμένη ακόμα και για μήνες μετά την διακοπή τους.
• Το συγγενές γλαύκωμα: είναι μια ιδιαίτερη ομάδα που εκδηλώνεται μέχρι το τρίτο έτος της ηλικίας του ασθενούς και στατιστικά συμβαίνει σε ποσοστό 1/10.000 επί των γεννήσεων. Το μάτι σε αυτές τις πολύ μικρές ηλικίες είναι ευαίσθητο και η αυξημένη πίεση προκαλεί την διόγκωσή του, με αποτέλεσμα τον βούφθαλμο, μια κλινική περίπτωση όπου το μάτι προσομοιάζει με μάτι βοός. Θέλει ιδιαίτερη μέριμνα και προσοχή από μέρους των γονέων διότι το παιδί παρουσιάζει συμπτώματα δακρύρροιας, φωτοφοβίας και ανοιγοκλείνει ή τρίβει συνέχεια τα μάτια του.
• Άλλες μορφές: κάποια συχνά σύνδρομα είναι εκείνα της ψευδοαποφολίδωσης και το σύνδρομο διασποράς χρωστικής, που οδηγούν στην εναπόθεση σωματιδίων στην γωνία του ματιού αποφράζοντάς την. Στο φακολυτικό γλαύκωμα, η απελευθέρωση υλικού από έναν φακό με υπερώριμο καταρράκτη μπορεί επίσης να φράξει τη γωνία και να αυξήσει τη πίεση. Πιο σπάνιο είναι το φακοαναφυλακτικό γλαύκωμα όπου η πίεση αυξάνει λόγω φλεγμονής ενώ στο φακομορφικό γλαύκωμα η διόγκωση ενός υπερώριμου καταρρακτικού φακού ωθεί την ίριδα μπροστά φράσσοντας την γωνία. Επίσης, διάφορες αιτίες ισχαιμίας όπως ο διαβήτης, η στένωση των καρωτίδων κ.ο.κ. προάγουν τον σχηματισμό μιας μεμβράνης από παθολογικά αγγεία που λέγεται νεοαγγειακή μεμβράνη. Με την πρόοδο της νόσου η μεμβράνη μεγαλώνει και συσπάται προκαλώντας το νεοαγγειακό γλαύκωμα.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ

Η τονομέτρηση είναι πολύ σημαντική στον πιθανό ασθενή, καθότι με αυτήν εκτελείται μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Πραγματοποιείται σε κάθε μάτι χωριστά και συχνά σε διαφορετικές ώρες της μέρας για να υπάρχει μια έγκυρη καταγραφή της 24ωρης διακύμανσής της. Τις πρωινές ώρες είναι υψηλότερη και σταδιακά μειώνεται, γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε τα περισσότερα αντιγλαυκωματικά κολλύρια χορηγούνται το βράδυ. Όπως είδαμε, τιμές μεγαλύτερες των 22mmHg θωρούνται υψηλές, αλλά από μόνες τους δεν μας δίνουν έγκυρη διάγνωση.

Άλλη εξέταση είναι η Γωνιοσκοπία, όπως ονομάζουμε τον απευθείας έλεγχο της γωνίας – αποχέτευσης του ματιού με την χρήση ειδικού φακού που εφαρμόζεται επάνω στον κερατοειδή. Μας προσφέρει μια απολύτως αξιόπιστη μέτρηση της γωνίας καθώς και παθολογικά ευρήματα που μπορεί να την αποφράσσουν.

Ο βυθοσκοπικός έλεγχος της οπτικής θηλής μας προσφέρει την δυνατότητα να δούμε εάν υπάρχουν μορφολογικές αλλαγές στην κεφαλή ενός θιγμένου οπτικού νεύρου, πραγματοποιώντας μια απλά βυθοσκόπηση. Η εξέταση αυτή γίνεται με χρήση σταγόνων και ελέγχεται ο βυθός, δηλαδή το εσωτερικό του ματιού, μέσα από την κόρη. Μερικές από τις αλλοιώσεις που μπορεί να ανακαλυφθούν, περιλαμβάνουν την λέπτυνση της στοιβάδας των οπτικών ινών, αύξηση της φυσιολογικής κοίλανσης της οπτικής θηλής, διαταραχές στην πορεία των αγγείων, μικροαιμορραγίες κ.ο.κ.

Τέλος, η επιστήμη έχει στη διάθεσή της εξελιγμένα μηχανήματα που λέγονται περίμετρα, αναλυτές οπτικών πεδίων ή κοινώς οπτικά πεδία και μας προσφέρουν την εκτίμηση της ελάττωσης ή της απώλειας όρασης σε κάποιο τμήμα του χώρου που βλέπει ο ασθενής. Η διαδικασία ονομάζεται περιμετρία.

Μια σειρά νέων τεχνολογιών ανοίγουν νέους δρόμους στην πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και παρακολούθηση του γλαυκώματος. Τρεις εξετάσεις τελευταίας τεχνολογίας είναι οι HRT, GDX και OCT οπτικού νεύρου που έχουν σκοπό να ανιχνεύσουν και την παραμικρή βλάβη στο οπτικό νεύρο. Βασίζονται σε υπολογιστικά συστήματα που χρησιμοποιούν στοιχεία από διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες, προκειμένου να αναγνωρίσουν τα άτομα που έχουν ή κινδυνεύουν να αναπτύξουν γλαύκωμα. Στους έχοντες γλαύκωμα, βοηθούν στην παρακολούθηση της πορείας της νόσου σε βάθος χρόνου και στην ορθότερη χρήση θεραπευτικής αγωγής. Τέλος, μέσω σύγχρονης και τρισδιάστατης φωτογράφισης της οπτικής θηλής, ελέγχουμε τις ανατομικές αλλαγές που προσφέρουν πολύ καλύτερα στοιχεία μελέτης από την απλή βυθοσκόπηση.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΓΛΑΥΚΩΜΑΤΟΣ

Η όραση που χάθηκε λόγω γλαυκώματος δεν επανέρχεται. Ωστόσο μπορούμε να εμποδίσουμε την περαιτέρω επιδείνωσή της όταν είναι σε εξέλιξη, αποσκοπώντας κυρίως στην μείωση της πίεσης στο μάτι. Οι τρόποι είναι τρεις:
• ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: η καθημερινή χρήση ενός κολλυρίου (ή και περισσότερων) με εφαρμογή μία με δύο φορές την ημέρα, μπορεί να ελέγξει αποτελεσματικά την ενδοφθάλμια πίεση. Παρότι χορηγούνται τοπικά στο μάτι, απορροφώνται γρήγορα από την κυκλοφορία παρέχοντας συστηματική δράση. Προσοχή χρειάζεται στις αντενδείξεις και παρενέργειες που περιλαμβάνουν, όπως επίσης πιθανά προβλήματα υγείας που μπορεί να υπάρχουν όπως καρδιακή ανεπάρκεια ή άσθμα.
• LASER: όταν η φαρμακευτική αγωγή των αντιγλαυκωματικών φαρμάκων δεν είναι αρκετή, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες τεχνικές με laser με στόχο την αύξηση του υδατοειδούς υγρού από το μάτι. Σε κάθε περίπτωση η εφαρμογή τους γίνεται σε εξωτερικούς ασθενείς, χωρίς επέμβαση, ενώ είναι ανώδυνη και διαρκεί λίγα λεπτά.
• ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: προκρίνεται σαν λύση όταν οι άλλες δύο τεχνικές δεν έχουν αποδώσει. Οι παραδοσιακές χειρουργικές επεμβάσεις του είδους (π.χ. τραμπουλεκτομή), γίνονται με τοπική αναισθησία και αποσκοπούν στην δημιουργία μιας νέας και μόνιμης οδού για την απομάκρυνση του υδατοειδούς υγρού. Είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος αλλά υπάρχει κίνδυνος επιπλοκών και μείωσης της αποτελεσματικότητάς τους σε βάθος χρόνου. Άλλες, πιο σύγχρονες μέθοδοι είναι η τραμπεκτομή (αύξηση της αποχέτευσης του ματιού με χρήση ηλεκτρικών παλμών), η ενδοκυκλοφωτοπηξία (όπου με βοήθεια μικροκάμερας και ειδικού λέιζερ καυτηριάζουμε τα κύτταρα που παράγουν το υδατοειδές με στόχο την μείωση του) και η τοποθέτηση iStents (μικροσυστήματα μπάι πας μεγέθους ενός χιλιοστού από τιτάνιο). Τα τελευταία χρόνια πάντως, έχουν κερδίσει έδαφος η εμφύτευση τεχνητών βαλβιδικών μηχανισμών για έλεγχο της υπερβολικής αποχέτευσης υγρού και η καναλοπλαστική με την οποία γίνεται μια προσπάθεια να αποκατασταθεί αλλά και να βελτιωθεί ο ήδη υπάρχων μηχανισμός αποχέτευσης του ανθρώπινου ματιού.

Συνοψίζοντας, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το γλαύκωμα είναι από τα μεγαλύτερα οφθαλμολογικά προβλήματα σήμερα. Η διαφύλαξη της όρασης του ασθενούς προϋποθέτει την έγκαιρη ενημέρωσή του αλλά και την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού όσο το δυνατόν νωρίτερα προκειμένου να αποφευχθεί το κύριο και μοιραίο επακόλουθο της ασθένειας του γλαυκώματος που δεν είναι άλλη από την ολική και οριστική τύφλωση του ασθενούς…
*Ο Στέλιος Καρδιτσάς καινοτομεί στο χώρο της Οφθαλμολογίας και είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα και από τους ελάχιστους στον κόσμο στην αποκατάσταση Χαμηλής Όρασης, στη νέα αυτή υποειδικότητα της Οφθαλμολογίας. Το 1993 αναγορεύθηκε Διδάκτωρ Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης και εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Harvard.

Είναι μέλος του Δ.Σ. του Παγκόσμιου & Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας και Αποκατάστασης Χαμηλής Όρασης και σύμβουλος στον Αμερικανικό Εθνικό Οργανισμό Ατόμων με Χαμηλή Όραση, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

http://drkarditsas.com/
stilianos.karditsas@yahoo.gr
6974508477